Odpowiedź sekretarza stanu w Ministerstwie Skarbu Państwa - z upoważnienia ministra -
na interpelację nr 28709
w sprawie warunków nabycia służebności przesyłu przez spółkę PGNiG SA w drodze zasiedzenia
Szanowny Panie Marszałku! W odpowiedzi na interpelację pana posła Sławomira Zawiślaka w sprawie szczegółowych warunków, jakie musi spełnić spółka PGNiG, aby nabyć służebność przesyłu przez zasiedzenie, sygnatura pisma: SPS-023-28709/14, z dnia 25 września 2014 r., w oparciu o materiały przygotowane przez PGNiG SA informuję, co następuje.
W odniesieniu do ograniczonych praw rzeczowych nabycia przez zasiedzenie służebności przesyłu bądź służebności gruntowej o treści odpowiadającej służebności przesyłu wyjaśniam, że względem Polskiego Górnictwa Naftowego i Gazownictwa SA nie obowiązują specjalne i odrębne warunki nabywania praw przez zasiedzenie. Tryb i zasady postępowania w tym obszarze uregulowane są w szczególności przez przepisy Kodeksu cywilnego oraz Kodeksu postępowania cywilnego, które są powszechnie obowiązującymi przepisami prawa i dotyczą wszystkich tzw. przedsiębiorców przesyłowych.
Instytucja służebności przesyłu uregulowana obecnie w art. 3051-3054 Kodeksu cywilnego weszła w życie w dniu 3 sierpnia 2008 r. na podstawie ustawy z dnia 30 maja 2008 r. o zmianie ustawy Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr. 116, poz. 731), wprowadzając możliwość ustanowienia służebności przesyłu na rzecz przedsiębiorcy, który jest właścicielem urządzeń służących do doprowadzania lub odprowadzania płynów, pary, gazu, energii elektrycznej (art. 49 § 1 K.c.) lub zamierza wybudować takie urządzenia.
Przed wejściem w życie ww. przepisów prawo obowiązujące nie przewidywało wprost tego rodzaju służebności. W praktyce i w orzecznictwie Sądu Najwyższego jednolicie przyjmowano, stosując w drodze analogii art. 145 K.c. (przeprowadzenie drogi koniecznej ze względu na istniejący interes społeczno-gospodarczy), możliwość ustanowienia służebności przesyłu, a także nabycia jej w drodze zasiedzenia. Co do zasady wydane w konkretnych sprawach orzeczenia sądów nie mają w polskim prawie charakteru precedensowego, w praktyce jednak sądy powszechne przy orzekaniu w konkretnych sprawach powołują się na tezy orzeczeń Sądu Najwyższego, zwłaszcza w sytuacji gdy stanowisko w jakimś obszarze jest już ugruntowane i można powiedzieć, że mamy do czynienia z jednolitą linią orzeczniczą. W ostatnich latach ustaliła się jednolita linia orzecznicza co do tego, że istnieje możliwość nabycia przez zasiedzenie służebności gruntowej odpowiadającej treścią służebności przesyłu (art. 292 w zw. z art 352 K.c.) nawet wówczas, gdy posiadanie rozpoczęło się przed wejściem w życie przepisów wyraźnie normujących tę kwestię. Potwierdza tę linię uchwała Sądu Najwyższego z dnia 22 maja 2013 r., sygn. III CZP 18/13, Biul. SN 2013/5/5, w myśl której jeszcze przed wprowadzeniem służebności przesyłu w 2008 r. zakłady przesyłowe mogły zasiadywać prawo do korzystania z cudzej działki.
W świetle art. 292 K.c. służebność gruntowa (a więc również służebność odpowiadająca treści służebności przesyłu) może być nabyta przez zasiedzenie tylko w wypadku, gdy polega na korzystaniu z trwałego i widocznego urządzenia. Przepisy o nabyciu własności nieruchomości przez zasiedzenie stosuje się odpowiednio.
Trwałość urządzenia, jakim jest gazociąg, jest faktem znanym i oczywistym, niewymagającym uzasadnienia. O spełnieniu przesłanki widoczności urządzenia świadczą tzw. słupki znacznikowe posadowione na powierzchni nieruchomości. Powyższa kwestia była i jest szczegółowo uregulowana przez przepisy dotyczące wymogów bezpieczeństwa. Obecnie jest to § 8 ust. 5 rozporządzenia ministra gospodarki z dnia 26 kwietnia 2013 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać sieci gazowe i ich usytuowanie (Dz. U. z 2013 r. poz. 640), a w przeszłości były to: § 8 ust. 4 rozporządzenia ministra gospodarki z dnia 30 lipca 2001 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać sieci gazowe (Dz. U. z 2001 r. Nr 97, poz. 1055), jak też poprzednie akty prawne, np. § 8 rozporządzenia ministra przemysłu i handlu z dnia 14 listopada 1995 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać sieci gazowe (Dz. U. z 1995 r. Nr 139, poz. 686), a także § 22 rozporządzenia ministra przemysłu z dnia 24 czerwca 1989 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać sieci gazowe (Dz. U. z 1989 r. Nr 45, poz. 243), czy też § 24 rozporządzenia ministra górnictwa z dnia 18 sierpnia 1978 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać sieci gazowe (Dz. U. z 1978 Nr 21, poz. 94), oraz § 15 ust. 2 pkt 5 zarządzenia ministra górnictwa i energetyki z dnia 29 kwietnia 1972 r. w sprawie eksploatacji sieci gazowych (Dz. U. z 1972 r. Nr 28, poz. 155).
Dodać należy, że wedle ukształtowanej w ostatnim czasie linii orzeczniczej Sądu Najwyższego widoczność urządzenia musi być ujmowana szeroko i nie może odbiegać od specyficznej treści służebności. W okolicznościach konkretnej sprawy o spełnieniu przesłanki widoczności urządzenia, o której mowa w art. 292 K.c., może decydować wiedza właściciela wynikająca ze świadomości pobudowania urządzenia, fizycznej możliwości stwierdzenia obecności tego urządzenia oraz możliwości zapoznania się z mapami dokumentującymi jego przebieg
Analizując warunki nabycia przez zasiedzenie służebności przesyłu, należy również wziąć pod uwagę odpowiedni terminu zasiedzenia. Decydujące znaczenie ma w tym względzie istnienie dobrej bądź złej wiary. Przy uwzględnieniu dobrej wiary przyjmuje się 20-letni okres zasiedzenia, a przy wykazaniu złej wiary - 30-letni.
Podsumowując, należy dodać, że możliwość zasiedzenia prawa w postaci służebności przesyłu bądź służebności gruntowej odpowiadającej treścią służebności przesyłu wynika z przepisów prawa i w sytuacji gdy właściciel nieruchomości nie podejmuje żadnych czynności mających na celu dochodzenie lub ustalenie albo zaspokojenie lub zabezpieczenie jego roszczenia, to należy uznać, że właściciel toleruje taki stan rzeczy. Fakt, że właściciel nie korzysta przez długi czas z przysługującej mu ochrony, pozwala przyjąć, że aprobuje istniejący stan faktyczny (wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 25 maja 1999 r., sygn. akt SK 9/98, OTK 1999, nr 4, poz. 78).
Wobec powyższego nie można czynić zarzutów przedsiębiorstwu wskazującemu, że nabyło przez zasiedzenie służebność, bowiem wykonuje przysługujące mu prawo podmiotowe wynikające z powszechnie obowiązujących przepisów prawa. Niepodniesienie zarzutu zasiedzenia służebności przesyłu bądź służebności gruntowej o treści służebności przesyłu, dysponując faktami i dokumentami potwierdzającymi istnienie przesłanek do nabycia tej służebności przez zasiedzenie, mogłoby być uznane za działanie na szkodę spółki i narazić ją na ryzyko zasądzenia na rzecz właściciela nieruchomości wysokich kwot tytułem wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z nieruchomości. Należy dodać, że wskazywanie na takie ryzyko nie jest bezpodstawne, w sytuacji gdy abstrakcyjnie wysokie żądania właścicieli nieruchomości, często niepoparte żadnym racjonalnym uzasadnieniem, kierowane są do PGNIG SA, jak również do spółki Polska Spółka Gazownictwa sp. z o.o.
Mam nadzieję, że powyższe wyjaśnienia będą satysfakcjonujące dla pana posła.
Z poważaniem
Sekretarz stanu
Zdzisław Gawlik
Warszawa, dnia 28 października 2014 r.