Odpowiedź podsekretarza stanu w Ministerstwie Sprawiedliwości - z upoważnienia ministra -
na interpelację nr 23705
w sprawie karania osób świadomie podróżujących z kierowcą, który prowadzi pojazd w stanie nietrzeźwym
Szanowny Panie Marszałku! W odpowiedzi na interpelację posła Tomasza Głogowskiego złożoną przy piśmie z dnia 16 stycznia 2014 r., nr SPS-023-23705/14, w sprawie karania osób świadomie podróżujących z kierowcą, który prowadzi pojazd w stanie nietrzeźwości, uprzejmie przedstawiam, co następuje.
Zgodnie z obecnie obowiązującym stanem prawnym prowadzenie pojazdu mechanicznego w stanie nietrzeźwości stanowi przestępstwo określone w art. 178a § 1 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny (Dz. U. Nr 88, poz. 553) i jest zagrożone karą grzywny, karą ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2. Natomiast spowodowanie w stanie nietrzeźwości wypadku komunikacyjnego ze skutkiem śmiertelnym stanowi występek z art. 177 § 2 K.k. w zw. z art. 178 § 1 K.k., zagrożony karą od 9 miesięcy do 12 lat pozbawienia wolności.
Rozważając proponowane uwagi, należy zauważyć, iż prawo karne, będące w istocie zespołem norm prawnych definiujących czyny społecznie szkodliwe zwane przestępstwami, stanowi nie tylko zbiorczy katalog kar i środków karnych, lecz przede wszystkim określa zasady odpowiedzialności karnej za te czyny. Jedną z takich fundamentalnych zasad prawa karnego stanowi określona w art. 21 Kodeksu karnego zasada odpowiedzialności indywidualnej i osobistej, zgodnie z którą odpowiedzialność za czyn zabroniony ponosi jedynie sam sprawca, a wszelkie okoliczności wpływające na odpowiedzialność odnoszą się jedynie do osoby, której dotyczą. Przestępstwo stanowi zatem czyn własny sprawcy, a więc nie jest możliwe przypisanie za nie odpowiedzialności innej osobie, jak też odpowiedzialności tej nie może przejąć na siebie nikt inny, jak tylko sprawca przestępstwa.
Sformułowana w Kodeksie karnym zasada odpowiedzialności indywidualnej obowiązuje i odnosi się także do osób współdziałających w popełnieniu przestępstwa, gdyż nawet w tym przypadku każda z tych osób ponosi odpowiedzialność tylko za własne zachowanie, natomiast nie mogą danej osoby obciążać zachowania innych osób czy też skutki tych zachowań. Trudno zatem wiązać reakcję prawnokarną z zachowaniem polegającym na jeździe wraz z kierowcą prowadzącym pojazd w stanie nietrzeźwości. Niejednokrotnie bowiem jego zachowanie będzie irrelewantne dla faktu społecznie szkodliwego zwiększenia niebezpieczeństwa w ruchu drogowym, jakie stanowi prowadzenie przez inną osobę pojazdu w stanie nietrzeźwości.
Zauważyć ponadto należy, iż zgodnie z zasadą subsydiarności prawo karne - w przeciwieństwie do innych gałęzi prawa - jest środkiem ultima rafio i stanowi narzędzie, po które sięgać można tylko w ostateczności. Tak więc stanowienie prawa karnego, a zwłaszcza zaś stosowanie kar i środków represji karnej, ze względu na ich ultymatywny charakter, jest możliwe i zasadne tylko w ostatecznych przypadkach, gdy jest to całkowicie konieczne i niezbędne, a uregulowania innych gałęzi prawa zawodzą.
Niezależnie od powyższego zwrócić należy także uwagę na szereg trudności praktycznych, które z pewnością powstałyby w związku z ewentualnym postępowaniem dowodowym. Pojawia się bowiem pytanie, w jaki sposób organy procesowe miałyby dokonywać oceny świadomości podróżnych o stanie nietrzeźwości kierowcy pojazdu, skoro niejednokrotnie to sam kierowca pozostaje w błędzie co do własnej trzeźwości, np. spożywając alkohol poprzedniego dnia i decydując się na podróż dnia następnego w błędnym przekonaniu, iż zdążył on już całkowicie wytrzeźwieć.
W związku z powyższym w ocenie Ministerstwa Sprawiedliwości brak jest wystarczających podstaw do podjęcia prac legislacyjnych w celu utworzenia czynu zabronionego umożliwiającego przypisanie i pociągnięcie do odpowiedzialności karnej osób, które podróżują z kierowcą prowadzącym pojazd mechaniczny w stanie nietrzeźwości. Jest to z całą pewnością rozwiązanie zbyt daleko idące i nieposiadające umocowania na gruncie zasad prawa karnego.
Z wyrazami poszanowania
Podsekretarz stanu
Michał Królikowski
Warszawa, dnia 6 lutego 2014 r.