Interpelacja nr 15060
do ministra kultury i dziedzictwa narodowego
w sprawie niszczenia przez Państwową Służbę Ochrony Zabytków budowli wpisanych do rejestru zabytków nieruchomych
Szanowny Panie Ministrze! Zapoznając się z obszernym wyjaśnieniem problemu przedstawionego w odpowiedzi na interpelację posła Artura Dębskiego z 7 listopada 2012 r. (sygn. SPS-023-11048/12), doszedłem do wniosku, iż nie jest ono wyczerpujące.
Odwołując się do tez zawartych w odpowiedzi udzielonej 4 stycznia 2013 r., spróbuję powiązać je z faktami. Odnoszę bowiem wrażenie, iż być może Pańska odpowiedź jest oparta na innych dokumentach niż mi znane oraz na innej wersji ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie i opiece nad zabytkami (dalej ustawa z 23 lipca 2003 r.) niż ta, którą ja dysponowałem.
1. Ustalił Pan Minister, że decyzja stołecznego konserwatora zabytków (SKZ) nr 488 N/09 z 8 kwietnia 2009 r. jest ważna.
Z mojej wiedzy wynika, że dotyczy ona pozwolenia na wyburzenie wpisanego do rejestru zabytków nieruchomych woj. mazowieckiego fortu Chrzanów byłej twierdzy Warszawa, a następnie zajęcia terenu zajmowanego przez ten chroniony prawem obiekt budownictwa obronnego przez obiekt architektury współczesnej przeznaczenia komercyjnego z jednoczesnym przekształceniem (wyburzeniem też budowli towarzyszących zabytkowi) i zabudowaniem otoczenia zabytku w zamian za zaoferowaną przez inwestora opiekę nad resztkami budowli, których nie wyburzy.
2. Stwierdził Pan Minister, że są dozwolone działania inwestycyjno-budowlane przy zabytku, ale organ ochrony zabytku musi ocenić, w jakich są one relacjach w stosunku do cech zabytku.
Według informacji, jakimi dysponuję, organ zezwolił nie tylko na wyburzenie zabytku, ale również na likwidację wszelkich jego wartości kulturowych, podczas gdy zabytek został objęty ochroną prawną, zatem już wcześniej ustalono ponad wszelkie wątpliwości, że ma unikalne cechy, toteż należy chronić nie tylko jego substancję materialną, ale przede wszystkim tożsamość, bo jest to obiekt szczególnie wartościowy wśród innych budowli obronnych.
3. Ustalił Pan Minister, że przepisy prawa nie określają, w jakich sytuacjach należy wydać pozwolenie na przeprowadzenie planowanej inwestycji, a kiedy odmówić, toteż ocenia to właściwy organ według, jak rozumiem, bliżej nieokreślonych reguł.
Należy zatem sądzić, iż po wpisaniu budowli do rejestru zabytków wobec niej nie obowiązują już przepisy ustawy z dnia 23 lipca 2003 r.
4. Według Pana Ministra art. 4 ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. zawiera tylko ogólne sformułowania, które w konkretnych sprawach mogą przybierać konkretne treści.
W znanej mi wersji ww. ustawy art. 4 zawiera spis podstawowych, jasno i, według mnie, precyzyjnie określonych zadań dla organów administracji publicznej, niezbędnych, żeby zabytki były chronione, w tym:
- zapewnienie warunków umożliwiających trwałe zachowanie zabytków,
- zapobieganie zagrożeniom mogącym spowodować uszczerbek dla wartości zabytków,
- udaremnienie niszczenia i niewłaściwego korzystania z zabytków.
W przypadku fortu Chrzanów, czyli zabytku chronionego prawem, treść ww. zadań jakoby może być niejednoznaczna. W tym konkretnym przypadku zasadne więc były następujące działania administracji publicznej:
- wpisanie fortu Chrzanów do rejestru zabytków po to, aby inwestor mógł uzyskać zgodę na jego wyburzenie - co zapewniło warunki do trwałego zachowania zabytku,
- wydanie zezwolenia na realizację inwestycji, czyli na wyburzenie fortu i postawienie na jego miejscu obiektu architektury współczesnej - zapobiegło zagrożeniom mogącym spowodować uszczerbek dla wartości zabytkowych;
- akceptacja przez generalnego konserwatora zabytków (GKZ) wyburzenia fortu i wybudowania na jego miejscu obiektu komercyjnego - stanowi udaremnienie niszczenia i niewłaściwego korzystania z zabytku.
5. Wyjaśnił Pan Minister, że pański urząd, jak i urząd GKZ nie mogą wyciągać konsekwencji służbowych wobec wojewódzkich i miejskich konserwatorów zabytków (WKZ i MKZ), gdyż nie są wobec nich przełożonymi.
Według znanej mi wersji ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. ministrowi kultury i dziedzictwa narodowego podlega GKZ, który, mając ustalone kompetencje, wykonuje ściśle określone zadania związane z ochroną i opieką nad zabytkami (art. 90.2), w tym:
- organizowanie i prowadzenie kontroli w zakresie przestrzegania oraz stosowania przepisów dotyczących ochrony zabytków i opieki nad zabytkami,
- sprawowanie nadzoru nad działalnością wojewódzkich i innych konserwatorów zabytków,
- organizowanie szkoleń dla służb konserwatorskich,
- współpraca z organami administracji publicznej w sprawach ochrony zabytków.
Wynika z tego, że, biorąc pod uwagę art. 93, GKZ w imieniu ministra kultury i dziedzictwa narodowego może składać właściwemu organowi administracji publicznej wnioski, np. o ukaranie, zdjęcie ze stanowiska itp., w przypadku jeśli stwierdzi, że działalność konserwatora jest sprzeczna z zapisami ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. oraz wytycznymi otrzymywanymi od GKZ.
6. Orzekł Pan Minister, że cofnięcie decyzji zgody na realizację działań inwestycyjno-budowlanych przy zabytku (tzw. pozwolenie konserwatorskie) wymaga wniesienia odwołania przez uprawniony podmiot.
Należy zatem domniemywać, że ani GKZ, ani wojewoda nie są podmiotami właściwymi do cofnięcia decyzji (nr 488 N/09 z 8 kwietnia 2009 r.) wyburzenia fortu Chrzanów, tj. zabytku wpisanego do rejestru zabytków, i zbudowania na jego miejscu komercyjnego obiektu architektonicznego albo też nie mogli tego uczynić, ponieważ GKZ na mocy art. 90.2 ustawy z 23 lipca 2003 r. w wyniku czynionego nadzoru i kontroli uznał, iż wspomniana decyzja SKZ była zgodna z zapisami ustawy o ochronie i opiece nad zabytkami oraz wytycznymi, jakie mazowiecki WKZ i SKZ od niego otrzymali.
7. Orzekł Pan Minister, że art. 6.1 pkt 1d ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. zawiera niezamknięty krąg obiektów, które mogą być objęte formami ochrony zabytków.
Stwierdzenie takie zaprzecza prawom fizyki, a w szczególności idei ochrony i opieki nad zabytkami nieruchomymi, bowiem ich liczba jest znana w określonym czasie, choćby z tego powodu, że dotyczy wyłącznie obszaru przeszłości, a nie teraźniejszości i przyszłości.
Z posiadanych przeze mnie informacji wynika, że na zlecenie Komitetu Badań Naukowych w 1997 r. oszacowano zasób budowli obronnych w Polsce. Projekt nie objął wszystkiego nie z powodu niepoliczalności budowli, ale z uwagi na przyjęte ograniczenia. Spis ten otrzymał GKZ i znajduje się w nim fort Chrzanów, który trafił do kolejnego, jeszcze węższego, zamkniętego kręgu zabytków wpisanych do rejestru zabytków nieruchomych. Forma ochrony tego zabytku jest znana, ponieważ wszczęto wobec niego ochronę prawną, a warunek, o którym mówi art. 6.1, ochrony i opieki bez względu na stan zachowania ma znaczenie fundamentalne.
8. Wyjaśnił Pan Minister, że w sprawach mających związek z art. 108 ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. należy brać pod uwagę, jakiego rodzaju zabytek uszkodzono lub zniszczono.
Niniejszym padła sugestia, że wśród zabytków nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków są takie, wobec których dopuszczalne jest celowe uszkodzenie lub zniszczenie i nie stanowi to przestępstwa. Domniemywać należy więc, że to właśnie ochrona prawna fortu Chrzanów dała prawo do wyburzenia zabytku budownictwa obronnego i zastąpienia go przez komercyjny obiekt architektury.
9. Oświadczył Pan Minister, że minister kultury i dziedzictwa narodowego nie znalazł podstaw do unieważnienia w całości decyzji (nr 488 N/09 z 8 kwietnia 2009 r.) wydanej przez SKZ na mocy decyzji mazowieckiego WKZ, toteż wyklucza to pociągnięcie inwestora do odpowiedzialności.
Rozumiem, że wyburzenie wpisanego do rejestru zabytków fortu Chrzanów i wybudowanie na jego miejscu komercyjnego obiektu architektonicznego nie jest w sprzeczności z ustawą z dnia 23 lipca 2003 r. ani ze specjalistycznymi metodami ochrony i opieki nad zabytkami budownictwa (obronnego w szczególności), których przestrzeganie leży w zakresie obowiązków nadzorczo-kontrolnych GKZ i wojewody. Nie ulega wątpliwości, że dotychczasowe postępowanie inwestora wyklucza pociągnięcie go do odpowiedzialności, ponieważ jeszcze nie rozpoczął on burzenia zabytku. Celem mojej interpelacji jest natomiast ustalenie faktów dokonanych, a jak na razie ograniczonych prawdopodobnie tylko do wydania zezwolenia przez Państwową Służbę Ochrony Zabytków na wyburzenie zabytku wpisanego do rejestru zabytków.
10. Orzekł Pan Minister, że decyzja SKZ nie budzi wątpliwości co do jej prawidłowości merytorycznej co najmniej z tego powodu, że w toku postępowania SKZ zasięgnął opinii biegłego, który nie zanegował inwestycji w całości.
Rozumiem wobec tego, iż SKZ nie dysponował wiedzą merytoryczną o treści zapisów ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. oraz o fachowych zasadach ochrony i opieki nad budowlami obronnymi, dlatego musiał zasięgnąć opinii biegłego. Biegły ustalił, że wyburzenie fortu Chrzanów wpisanego do rejestru zabytków nieruchomych i wybudowanie na jego miejscu komercyjnego obiektu architektury współczesnej w zasadniczej treści tego przedsięwzięcia zgodne jest z zapisami ww. ustawy, regułami czynności konserwatorskich przy budowlach i kodeksem postępowania konserwatora zabytków, a Pan Minister całkowicie zgadza się z taką właśnie oceną niniejszej sprawy.
Wobec szeregu nowych wątpliwości wokół decyzji SKZ nr 488 N/09 z dnia 8 kwietnia 2009 r., jakoby trafnej merytorycznie i w pełni zgodnej z przepisami ustawy z dnia 23 lipca 2003 r., proszę Pana Ministra o dodatkowe informacje mogące pomóc polskiemu społeczeństwu w zrozumieniu specyfiki ochrony i opieki nad zabytkami budownictwa obronnego.
Niniejszym proszę więc o:
1. Ustalenie, czy mazowiecki WKZ, a potem SKZ dysponowali lub też zostali zapoznani z treścią zasad wpisu do rejestru zabytków wieloelementowych zespołów obronnych (dalej zasady), które sporządzono na zlecenie GKZ w 2001 r. i dopuszczono do użytku:
- ustalenie, czy do dnia 8 kwietnia 2009 r. lub później GKZ wydał zarządzenia unieważniające ww. zasady lub coś w nich zmodyfikował albo całość zastąpił innymi wytycznymi;
- ustalenie, czy powołany przez SKZ biegły znał ww. zasady lub inne zmienione przez GKZ.
2. Udostępnienie kopii opinii biegłego wydanej w sprawie inwestycji budowlanej w miejscu fortu Chrzanów, o której wspomniał Pan Minister, oraz podanie szczegółów o kwalifikacjach biegłego (np. kim jest z zawodu).
3. Udostępnienie tekstu przyrzeczenia, przysięgi lub tym podobnego oświadczenia składanego przez WKZ i SKZ wobec ministra kultury i dziedzictwa narodowego o rzetelnym pełnieniu obowiązków, jeśli takie miało miejsce po powołaniu ich na urzędy - w tym przypadku kopii dokumentów stwierdzających złożenie oświadczeń przez SKZ oraz mazowieckiego WKZ, który wydał pierwszą decyzję administracyjną akceptującą wyburzenie fortu Chrzanów.
4. Udostępnienie kopii zakresu obowiązków GKZ podpinanych przez osobę pełniącą ten urząd w dniu 8 kwietnia 2009 r., a jeżeli ta osoba już urzędu nie pełni, także o udostępnienie kopii zakresu obowiązków podpisanych przez osobę obecnie pełniącą urząd.
Łączę wyrazy szacunku
Poseł Armand Kamil Ryfiński
Warszawa, dnia 26 lutego 2013 r.