Odpowiedź szefa Służby Cywilnej
na interpelację nr 29770
w sprawie podjęcia przez KPRM działań mających na celu walkę z klientelizmem występującym przy podejmowaniu procesów decyzyjnych
Szanowny Panie Marszałku! W odpowiedzi na interpelację pana Henryka Kmiecika, posła na Sejm Rzeczypospolitej Polskiej, z dnia 30 listopada 2014 r. (pismo z dnia 15 grudnia 2014 r., znak: SPS-023-29770/14), z upoważnienia ministra członka Rady Ministrów szefa Kancelarii Prezesa Rady Ministrów, poniżej przekazuję następujące wyjaśnienia.
Na wstępie należy zauważyć, że pojęcie ˝klientelizm˝ nie jest pojęciem zdefiniowanym prawnie. Nie jest zatem możliwe w kontekście obowiązujących przepisów obiektywne stwierdzenie, czy zjawisko tzw. klientelizmu jest zjawiskiem narastającym. Potocznie klientelizm to układ nieformalnych zależności, w których wpływowy decydent (patron) roztacza opiekę nad osobą (grupą społeczną) w zamian za poparcie. Zjawisko klientelizmu jest uznawane za przejaw patologizacji władzy publicznej ze względu na naruszenie reguł gry politycznej i ekonomicznej, reguł oficjalnych i formalnych. Jest ono źródłem wielu negatywnych zjawisk, w tym ściganych przez prawo zachowań korupcyjnych.
Zapobieganiu tym negatywnym zjawiskom służą konsekwentnie wdrażane i przestrzegane przepisy, począwszy od konstytucyjnej zasady demokratycznego państwa prawa. Określone w art. 153 ust. l Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej cele, których realizację ma zapewnić korpus służby cywilnej, również przyczyniają się do eliminowania z życia społecznego negatywnych zachowań, w tym również takich, które mogą być kojarzone z klientelizmem.
Zgodnie z powołanym przepisem konstytucji w celu zawodowego, rzetelnego, bezstronnego i politycznie neutralnego wykonywania zadań państwa w urzędach administracji rządowej działa korpus służby cywilnej.
Ustawa z dnia 21 listopada 2008 r. o służbie cywilnej (Dz. U. z 2014 r. poz. 1111, z późn. zm.) oraz wydane na jej podstawie przepisy wprowadzają rozwiązania służące zapobieganiu negatywnym zachowaniom kojarzonym z klientelizmem, takie jak w szczególności:
- nabór kandydatów do służby cywilnej oparty na jawności przeprowadzania naboru i jego wyników oraz konkurencyjności,
- zakaz kierowania się członków korpusu służby cywilnej przy wykonywaniu obowiązków służbowych interesem jednostkowym lub grupowym,
- zakaz łączenia zatrudnienia w służbie cywilnej z wykonywaniem mandatu radnego,
- zakaz podległości służbowej między małżonkami oraz osobami pozostającymi ze sobą w stosunku pokrewieństwa do drugiego stopnia włącznie lub powinowactwa pierwszego stopnia oraz w stosunku przysposobienia, opieki lub kurateli,
- ograniczenia w podejmowaniu zajęć zarobkowych przez członków korpusu służby cywilnej oraz zakaz wykonywania czynności lub zajęć sprzecznych z obowiązkami wynikającymi z ustawy lub podważających zaufanie do służby cywilnej.
Pragnę również poinformować, że wzorce właściwych postaw członków korpusu służby cywilnej określone zostały także w przepisach zarządzenia prezesa Rady Ministrów z dnia 6 października 2011 r. w sprawie wytycznych w zakresie przestrzegania zasad służby cywilnej oraz w sprawie zasad etyki korpusu służby cywilnej (M.P. Nr 93, poz. 953). W szczególności należy wskazać na następujące zasady służby cywilnej: zasada bezinteresowności, zasada jawności i przejrzystości, otwartości i konkurencyjności naboru oraz następujące zasady etyki korpusu służby cywilnej: zasada godnego zachowania i zasada bezstronności. Zgodnie z zasadą bezinteresowności członek korpusu służby cywilnej m.in. nie przyjmuje od osób zaangażowanych w prowadzone sprawy żadnych korzyści. W myśl zasady jawności i przejrzystości członek korpusu służby cywilnej w szczególności zapewnia dostępność informacji o zasadach i efektach swojej pracy oraz o podejmowanych rozstrzygnięciach. Realizując zasadę otwartości i konkurencyjności naboru, członek korpusu służby cywilnej w szczególności nie wywiera pozaustawowego wpływu ani nacisku na proces naboru, nie ulega takim wpływom lub naciskom, a o ich wystąpieniu informuje właściwych przełożonych. Zgodnie z zasadą godnego zachowania członek korpusu służby cywilnej m.in. jest zobowiązany do właściwego zachowania się również poza pracą, unikania niepożądanych zachowań mających negatywny wpływ na wizerunek państwa, służby cywilnej i urzędu. Zasada bezstronności wyraża się m.in. w niedopuszczaniu do podejrzeń o konflikt między interesem publicznym i prywatnym, jednakowym traktowaniu wszystkich uczestników w prowadzonych sprawach administracyjnych i nieuleganiu przy tym jakimkolwiek naciskom, niedemonstrowaniu zażyłości z osobami publicznie znanymi ze swej działalności zwłaszcza politycznej, gospodarczej, społecznej lub religijnej oraz niepromowaniu jakichkolwiek grup interesu.
Uprzejmie informuję, że prowadzona na bieżąco analiza funkcjonowania wskazanych wyżej regulacji nie daje obecnie podstaw do podejmowania prac nad ich zmianą w tym zakresie.
Ponadto w mojej ocenie istniejące organy państwa, takie jak: prokuratura, Policja czy Centralne Biuro Antykorupcyjne, posiadają uprawnienia do skutecznego zwalczania zjawisk o charakterze przestępczym, których źródłem może być tzw. klientelizm. Nie zachodzi zatem potrzeba tworzenia nowych jednostek organizacyjnych zajmujących się przeciwdziałaniem tego typu zachowaniom.
Z wyrazami głębokiego szacunku
Szef Służby Cywilnej
Claudia Torres-Bartyzel
Warszawa, dnia 5 stycznia 2015 r.