Odpowiedź sekretarza stanu w Ministerstwie Zdrowia - z upoważnienia ministra -
na interpelację nr 3012
w sprawie nieprzestrzegania art. 49 tzw. ustawy refundacyjnej przez zobowiązane podmioty
Szanowna Pani Marszałek! W odpowiedzi na interpelację posła na Sejm Rzeczypospolitej Polskiej Jarosława Katulskiego oraz grupy posłów z dnia 22 marca 2012 r., nr SPS-023-3012/12, uprzejmie informuję, co następuje.
Na wstępie należy zaznaczyć, że programy takie jak ten prowadzony przez DOZ, wobec których istnieje podejrzenie, że mogą spełniać przesłanki działalności reklamowej apteki jako programy lojalnościowe, podlegają regulacji art. 94a ust. 1 ustawy z dnia 6 września 2001 r. Prawo farmaceutyczne (Dz. U. z 2008 r. Nr 45, poz. 271, z późn. zm.), który stanowi, że niedozwolona jest reklama aptek i ich działalności. Zgodnie z art. 94a ust. 2 wskazanej ustawy nadzór nad reklamą aptek i ich działalnością sprawują właściwi miejscowo wojewódzcy inspektorzy farmaceutyczni.
Celem programów lojalnościowych jest pozyskanie grupy lojalnych klientów, regularnie nabywających towary lub korzystających z usług organizatora programu lojalnościowego (bądź zleceniodawcy organizacji programu lojalnościowego), kształtowanie jego pozytywnego wizerunku wśród klientów, obniżki kosztów dotarcia do klienta z kolejną ofertą, jak również rozpoznanie potrzeb klientów. Podstawą sukcesu programu lojalnościowego jest wywołanie u klienta emocjonalnego zaangażowania. Osiągnięcie tego celu może nastąpić przez zaoferowanie mu takiej usługi lub produktu, które sprawią, że poczuje zarówno korzyści o charakterze emocjonalnym, jak i ekonomicznym. Czynność klienta, jako przedmiot programu lojalnościowego, może polegać na samym zachowaniu się człowieka (np. pozostawaniu ˝lojalnym˝ klientem) albo na zachowaniu zakończonym rezultatem (np. nabyciu towaru lub usługi).
Rezultat jest traktowany szeroko: jako cel, do którego prowadzi określone zachowanie się człowieka*). W literaturze programy lojalnościowe definiowane są również jako służące przyciągnięciu nowych klientów i zatrzymaniu starych, mają za zadanie doprowadzenie do wzrostu sprzedaży poprzez budowanie lojalności wśród obecnych najbardziej wartościowych klientów czy jako narzędzia promocji konsumenckiej stosowanej w sprzedaży, w którym konsumenci nagradzani są w zależności od częstotliwości nabywania produktów lub usług danej firmy i wielkości zakupów.
Programy lojalnościowe zapewniają nie tylko podniesienie sprzedaży i często osłabienie pozycji konkurencji, ale i bezpłatną reklamę, gdyż przyciągają klientów do konkretnych aptek, zachęcając ich w ten sposób do nabywania produktów leczniczych. Dystrybutorzy próbują w ten sposób zachęcić pacjentów, którzy, rozpoznając znak programu, motywowani są do dokonywania zakupów, uzyskując w ten sposób dodatkowe korzyści.
W związku z brakiem legalnej definicji reklamy działalności aptek i punktów aptecznych w ustawie Prawo farmaceutyczne została ona zdefiniowana w orzecznictwie sądów administracyjnych. W wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 6 marca 2008 r., sygn. akt VII SA/Wa 1985/07, sąd w celu zdefiniowania powyższego zagadnienia odwołał się do wykładni językowej ˝W definicjach zawartych w publikacjach słownikowych˝reklamą jest działanie mające na celu zachęcanie potencjalnych klientów do zakupu konkretnych towarów lub do skorzystania z określonych usług˝(Wielki Słownik Wyrazów Obcych pod red. M. Bańki, wyd. PWN, Warszawa 2003 r.). Istotnym elementem reklamy jest zamiar wywołania określonej reakcji potencjalnych klientów˝. Sąd, mając na uwadze definicję reklamy produktu leczniczego (art. 52 wskazanej ustawy) w zestawieniu z definicją apteki (art. 86 ust. 1 wskazanej ustawy), stwierdził, iż: ˝Reklamą działalności apteki jest działanie polegające na zachęcaniu potencjalnych klientów do dokonywania zakupu usług farmaceutycznych w konkretnej aptece lub punkcie aptecznym. Każde działanie skierowane do publicznej wiadomości, niezależnie od sposobu i metody jego przeprowadzenia oraz środków użytych do jego realizacji, jeśli jego celem jest zwiększenie sprzedaży produktów leczniczych i wyrobów medycznych oferowanych w danej aptece˝. Również w wyroku z dnia 20 września 2010 r., sygn. akt VI SA/Wa 838/10, Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie stwierdził, że ˝za reklamę apteki należy uznać wszelkie działania polegające na informowaniu i zachęcaniu do zakupu produktu leczniczego lub wyrobu medycznego w danej aptece lub punkcie aptecznym mające na celu zwiększenie ich sprzedaży˝.
Mając na uwadze powyższe definicje, a także definicję oraz funkcję, jaką pełnią na rynku programy lojalnościowe, w opinii głównego inspektora farmaceutycznego są one formą reklamy działalności aptek, gdyż stanowią zachętę do kupna produktów leczniczych wyłącznie we wskazanych aptekach w celu zwiększenia ich obrotów.
Należy jednak wskazać, że główny inspektor farmaceutyczny jako organ II instancji w zakresie reklamy apteki i ich działalności nie jest uprawniony do zajęcia stanowiska w przedmiocie dopuszczalności stosowania konkretnych programów.
Wojewódzcy inspektorzy farmaceutyczni na terenie całego kraju do tej pory wszczęli ok. 450 postępowań na podstawie art. 94a ust. 1 ustawy Prawo farmaceutyczne.
Sankcje za naruszenie prowadzenia niezgodnej z przepisami reklamy apteki bądź jej działalności zostały określone w art. 94a ust. 3 oraz w art. 129b ustawy Prawo farmaceutyczne. Wojewódzcy inspektorzy farmaceutyczni jako organy I instancji nakazują w formie decyzji administracyjnej zaprzestanie prowadzenia reklamy apteki bądź jej działalności i nakładają kary pieniężne do 50 000 zł.
Karze pieniężnej w wysokości do 50 000 zł będzie podlegał ten, kto wbrew przepisom art. 94a będzie prowadził reklamę apteki, punktu aptecznego, placówki obrotu pozaaptecznego oraz ich działalności. Będzie ją nakładał właściwy miejscowo wojewódzki inspektor farmaceutyczny w drodze decyzji administracyjnej. Przy ustalaniu wysokości kary będzie brał on pod uwagę w szczególności okres, stopień oraz okoliczności naruszenia przepisów ustawy, a także uprzednie naruszenie przepisów.
Z poważaniem
Sekretarz stanu
Jakub Szulc
Warszawa, dnia 9 maja 2012 r.
*) "Prawo reklamy i promocji" E. Traple, Lexis Nexis, wydanie 1, 2007 r., s. 494-495.