Odpowiedź podsekretarza stanu w Ministerstwie Pracy i Polityki Społecznej - z upoważnienia ministra -
na interpelację nr 28067
w sprawie informacji dotyczących zmian ludnościowych na terenach wiejskich
Szanowna Pani Marszałek! W związku z pismem znak: SPS-023-28067/14 z dnia 13 sierpnia 2014 r., przekazującym interpelację pana posła Wiesława Janczyka w sprawie informacji dotyczących zmian ludnościowych na terenach wiejskich, przekazuję następujące informacje.
Podstawowym źródłem analiz dotyczących trendów i procesów demograficznych w Polsce, w tym również na terenach wiejskich, z których korzysta Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej, są ogólnodostępne dane publikowane przez Główny Urząd Statystyczny1). Publikacje, w których znajduje się informacja o zmianach ludnościowych na terenach wiejskich, to m.in. wydawane przez GUS cyklicznie ˝Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym˝, ˝Rocznik demograficzny˝, ˝Ludność. Stan i struktura ludności oraz ruch naturalny w przekroju terytorialnym˝ oraz okazjonalne prace analityczne, np.: ˝Obszary wiejskie w Polsce˝, ˝Powszechny Spis Rolny 2010 - Obszary wiejskie˝, ˝Prognoza ludności na lata 2008-2035˝.
Z przytoczonych publikacji wynika, że w 2014 r. 93,1% powierzchni Polski stanowiły tereny wiejskie zamieszkane przez 39,6% ludności. Pozostałe 6,9% zajmują miasta, w których żyje 60,4% mieszkańców kraju2). W porównaniu do roku poprzedniego liczba ludności na terenach wiejskich wzrosła o 40 tys. osób (0,3%) do 15 237 tys. osób.
Obserwując kształtowanie się zjawiska od połowy lat 90. (wykres 1), widać, że liczba ludności na terenach wiejskich bardzo powoli wzrasta przy jednoczesnym spadku liczby mieszkańców miast.
Wykres 1. Ludność zamieszkująca obszary miejskie i wiejskie w latach 1995-2013.
Źródło: Opracowanie własne na podstawie Banku Danych Lokalnych GUS
Największy wzrost ludności wiejskiej w 2013 r. w porównaniu do roku poprzedniego odnotowano w województwach pomorskim (8198 osób), wielkopolskim (7864) oraz małopolskim (8711), zaś największych ubytków doświadczyły województwa podlaskie (2299), opolskie (1507), lubelskie (2913). Warto zauważyć, że w 6 województwach: kujawsko-pomorskim, lubuskim, małopolskim, pomorskim, śląskim i wielkopolskim wzrost liczby ludności na terenach wiejskich obserwowany jest od ostatnich 10 lat. Województwa, które doświadczały odpływu ludności wiejskiej w latach 2003-2013, to lubelskie, opolskie i podlaskie (tabela poniżej).
Obserwowane zmiany w udziale ludności miast i terenów wiejskich były wskazywane przez GUS m.in. w ˝Prognozie ludności na lata 2008-2035˝. Wyjaśniając przyczyny tych procesów, eksperci wskazywali na różnice w przebiegu procesów demograficznych na obszarach miejskich i wiejskich, m.in. odrębność procesów wymierania populacji, odmienność zachowań prokreacyjnych ludności, tj. różnica średniego wieku rodzenia i liczby rodzonych dzieci - zarówno obserwowanych w przeszłości, jak i przewidywanych w perspektywie do 2035 r. Ponadto ważną rolę odgrywa przewidywana zmiana charakteru migracji ze wsi do miast - zmniejszenie znaczenia migracji stałych (definitywnych) na rzecz migracji związanych z pracą lub nauką oraz rosnące migracje z miast na tereny wiejskie, zwłaszcza wokół dużych aglomeracji miejskich, powodowanych m.in. niższymi cenami mieszkań lub kosztami budowy domu oraz wzrostem statusu ekonomicznego, pozwalającego na zamieszkanie w korzystniejszym ekologicznie rejonie3).
Tendencje demograficzne przedstawione w ˝Prognozie...˝ znajdują potwierdzenie w najnowszych badaniach socjologicznych. Zidentyfikowane przez demografów z GUS czynniki wciąż pozostają aktualne. Piotr Szukalski, socjolog z Uniwersytetu Łódzkiego, wyjaśnia zjawisko depopulacji miast następująco: ˝Głównym czynnikiem prowadzącym do spadku liczby ludności są migracje, przede wszystkim migracje na obszary podmiejskie, oznaka procesu suburbanizacji (...). Szukając bardziej korzystnych warunków życia, zamożniejsza ludność miast - zwłaszcza tych większych - osiedla się na okalających miasta terenach˝4). Natomiast Katarzyna Kajdanek z Zakładu Socjologii Miasta i Wsi Uniwersytetu Wrocławskiego podkreśla rolę ekonomicznej motywacji migracji na tereny podmiejskie, gdzie ceny mieszkań są niższe niż w mieście5).
Łączę wyrazy szacunku
Podsekretarz stanu
Małgorzata Marcińska
Warszawa, dnia 3 września 2014 r.
1) Np. w Banku Danych Lokalnych.
2) "Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2014 r.", Warszawa 2014, s. 9-10, dane dot. powierzchni wg stanu na 1 stycznia 2014 r., dane dot. liczby ludności wg stanu na 31 grudnia 2013 r.
3) GUS, "Prognoza ludności na lata 2008-2035", Warszawa 2009, s. 156-158.
4) Piotr Szukalski, "Depopulacja dużych miast w Polsce", Demografia i Gerontologia Społeczna - Biuletyn Informacyjny 2014 nr 7.
5) Katarzyna Kajdanek, "Suburbanizacja po polsku", Kraków 2012.