Odpowiedź na interpelację nr 33059
w sprawie zniesienia poboru opłat za przejazd autostradą A4
Odpowiadający: sekretarz stanu w Ministerstwie Infrastruktury i Rozwoju Paweł Olszewski
Warszawa, 07-07-2015
Szanowna Pani Marszałek,
odpowiadając na otrzymaną w dniu 11 czerwca 2015 r. interpelację nr 33059 posła Henryka Kmiecika w sprawie zniesienia poboru opłat za przejazd autostradą A4, Ministerstwo Infrastruktury i Rozwoju przekazuje informacje w zakresie swojej właściwości.
Ad 1
W odniesieniu do kwestii wydania przez Ministra Infrastruktury i Rozwoju rozporządzenia o zawieszeniu poboru opłat za przejazd remontowaną autostradą A4 należy w pierwszej kolejności podkreślić, że obowiązujące przepisy ustawy z dnia 27 października 1994 r. o autostradach płatnych oraz o Krajowym Funduszu Drogowym (Dz. U. z 2015 r. poz. 641 ze zm.), zwana dalej „ustawą”, nie uprawniają ministra właściwego do spraw transportu do wydania takiego rozporządzenia, ani podjęcia w innej formie decyzji o zawieszeniu poboru opłat. Zgodnie zaś z art. 37a ust. 1 ustawy o autostradach płatnych oraz o Krajowym Funduszu Drogowym za przejazd autostradą, po dostosowaniu jej do poboru opłat, pobierane są opłaty za przejazd. Na odcinku autostrady A4 Gliwice – Wrocław są pobierane opłaty za przejazd ponieważ droga ta została wybudowana w klasie autostrady płatnej, stanowi fragment całego ciągu autostrady A4, który jest wymieniony w rozporządzeniu Rady Ministrów w sprawie autostrad płatnych, a także dostosowana do poboru opłat.
Niezależnie od powyższej opinii o braku ustawowego upoważnienia dla ministra właściwego do spraw transportu do wydania rozporządzenia o zaprzestaniu poboru opłat za przejazd autostradą chciałbym wyrazić opinię, że remont autostrady, bez względu na jego zakres techniczny oraz czasokresu, nie stanowi podstawy do obniżenia/zmiany klasy danej drogi, która, w przedmiotowym przypadku, została wybudowana w standardzie autostrady płatnej. Taka konstrukcja nie została przewidziana w przepisach ustawy z dnia 21 marca 1985 r. o drogach publicznych (Dz. U. z 2015 r. poz. 460) dotyczących zaliczania dróg publicznych do odpowiednich kategorii w stosunku do żadnej z klas dróg publicznych. W tym miejscu należy dodać, że prace remontowe skutkują czasowym zamknięciem jezdni wyłącznie na ograniczonym odcinku autostrady (opłata za przejazd pobierana jest za cały odcinek autostrady A4 Gliwice – Sośnica, liczący 162 km, podczas gdy remont skutkuje wyłączeniem z ruchu w różnych jego etapach od 4,5 km do 29, 5 km jednej z jezdni z ruchu, czyli od 2 do 18% całego płatnego odcinka autostrady). Co równie istotne, jak wynika z definicji normatywnej „remontu drogi” zawartej w art. 4 pkt 19 ustawy o drogach publicznych, remont drogi należy rozumieć jako wykonywanie robót przywracających pierwotny stan drogi, także przy użyciu robót budowlanych innych niż użyte w stanie pierwotnym, zatem celem remontu jest doprowadzenie do zachowania przez daną drogę jej pierwotnych parametrów technicznych.
W odniesieniu do pytania dotyczącego obniżenia o połowę stawek opłat za przejazd autostradą A4 wskazać należy, że stawki opłat za przejazd autostradami zarządzanymi przez Generalnego Dyrektora Dróg Krajowych i Autostrad (GDDKiA), w tym odcinkiem A4 Gliwice – Wrocław, ustalane są zgodnie z art. 37e ust. 2 ustawy z dnia 27 października 1994 r. o autostradach płatnych oraz o Krajowym Funduszu Drogowym (Dz. U. z 2015 r. poz. 641) w drodze rozporządzenia ministra właściwego do spraw transportu. Obecnie obowiązuje rozporządzenie Ministra Transportu, Budownictwa i Gospodarki Morskiej z dnia 25 kwietnia 2012 r. w sprawie stawek opłat za przejazd autostradą (Dz. U. poz. 467), które ustala stawkę dla samochodów osobowych w wysokości 0,10 zł/km. Oprócz tego za przejazd autostradą A4 na odcinku Gliwice – Wrocław pobierana jest opłata elektroniczna na podstawie przepisów ustawy z dnia 21 marca 1985 r. o drogach publicznych (Dz. U. z 2015 r. poz. 460). Stawki opłat i sieć dróg płatnych określa rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 22 marca 2011 r. w sprawie dróg krajowych lub ich odcinków, na których pobiera się opłatę elektroniczną, oraz wysokości stawek opłaty elektronicznej (Dz. U. z 2013 r. poz. 1263, z późn. zm.), wydane na podstawie art. 13ha ust. 6 ustawy o drogach publicznych. Zarówno ustawa o autostradach płatnych oraz o Krajowym Funduszu Drogowym (w art. 37e ust. 3 pkt 1), jak i ustawa o drogach publicznych (w art. 13ha ust. 7 pkt 1) dopuszczają różnicowanie stawek opłat za przejazd, przy czym różnicowanie to musi nastąpić w przepisach stosownego rozporządzenia określającego wysokość stawek opłat za przejazd. Przesłanki różnicowania opłat dla pojazdów lekkich i ciężkich są takie same, a więc różnicowanie to może nastąpić ze względu na liczbę osi, emisję spalin pojazdu samochodowego, porę dnia, kategorię dnia i porę roku. Z powyższego wynika, że remont autostrady, nawet jeśli jego skutkiem jest wyłączenie z ruchu części jezdni autostrady, nie stanowi samoistnej podstawy do zróżnicowania, a więc przykładowo obniżenia, stawek opłat za przejazd danym odcinkiem autostrady.
Niemniej jednak, mając na uwadze sytuacje wyjątkowe, uchwalona została ustawa z dnia 25 czerwca 2015 r. o zmianie ustawy o autostradach płatnych oraz o Krajowym Funduszu Drogowym (Dz. U. poz. 901), dająca możliwość wyszczególnionym podmiotom odstąpienia od poboru opłat za przejazd autostradą lub jej odcinkiem w sytuacjach zagrożenia bezpieczeństwa ruchu drogowego lub wystąpienia zdarzenia zmniejszającego stopień tego bezpieczeństwa. Jej treść jest następująca:
Art. 1. W ustawie z dnia 27 października 1994 r. o autostradach płatnych oraz o Krajowym Funduszu Drogowym (Dz. U. z 2015 r. poz. 641) w art. 37a po ust. 4 dodaje się ust. 4a i 4b w brzmieniu:
„4a. Podmioty, o których mowa w ust. 1a, są obowiązane podejmować działania zapewniające bezpieczeństwo ruchu drogowego, w tym w szczególności w przypadku zwiększenia natężenia ruchu drogowego. W przypadku zagrożenia bezpieczeństwa ruchu drogowego lub wystąpienia zdarzenia zmniejszającego stopień tego bezpieczeństwa podmioty, o których mowa w ust. 1a, mogą odstąpić od poboru opłat za przejazd autostradą lub jej odcinkiem.
4b. Minister właściwy do spraw transportu określi, w drodze rozporządzenia, w odniesieniu do podmiotu, o którym mowa w ust. 1a pkt 1, sposób ustalania wystąpienia zagrożenia bezpieczeństwa ruchu drogowego lub wystąpienia zdarzenia zmniejszającego stopień tego bezpieczeństwa, biorąc pod uwagę porę dnia, kategorię dnia, porę roku i płynność ruchu.”.
Art. 2. Ustawa wchodzi w życie z dniem ogłoszenia.
W odniesieniu do GDDKiA sposób ustalania wystąpienia zagrożenia bezpieczeństwa ruchu drogowego lub wystąpienia zdarzenia zmniejszającego stopień tego bezpieczeństwa zostanie określony przez ministra właściwego do spraw transportu w drodze rozporządzenia.
Ad 2 – 3
Na remontowane obecnie odcinki, wybudowane w latach 2000 – 2004, gwarancja wygasła. Na etapie realizacji inwestycji przewidywano wymianę warstwy ścieralnej po około 8 latach eksploatacji. Jest to planowy remont najstarszych odcinków autostrady A4 z uwagi na niezadawalający stan nawierzchni objawiający się spękaniami oraz niskimi właściwościami przeciwślizgowymi. Jest to pierwszy kapitalny remont autostrady od kilkunastu lat. Generalny Dyrektor Dróg Krajowych i Autostrad prowadzi działania mające na celu m.in. zapewnienie funkcjonalności sieci dróg oraz bezpieczeństwa ruchu drogowego. W tym zakresie przeprowadzana jest m.in. diagnostyka sieci drogowej, której wyniki wskazują odcinki dróg wymagające prac konserwacyjnych lub naprawczych ze względu na stan techniczny i bezpieczeństwo ruchu drogowego.
Na decyzję o podjęciu prac remontowych miały również wpływ m. in.:
– średniodobowy ruch pojazdów przekraczający 100 000 poj./dobę (z rosnącym udziałem pojazdów ciężarowych z obciążeniem osi pojazdu na drogę wynoszącym 11,5 tony, przyspieszający degradację nawierzchni),
– amortyzacja nawierzchni dróg wynikająca z codziennej eksploatacji.
GDDKiA zdaje sobie sprawę z uciążliwości prowadzonych remontów, dlatego podejmuje działania mające na celu minimalizowanie negatywnych skutków dla użytkowników dróg koordynując harmonogramy robót dla poszczególnych województw oraz zapewniając kierowcom m.in pełną informację o utrudnieniach za pośrednictwem mediów, tablic zmiennej treści, infolinii 19111. Prace są prowadzone w czasie optymalnym dla jakości prac remontowych, a zadanie zostało zaplanowane i podzielone na etapy tak by w jak najmniejszym stopniu ingerować w płynność ruchu. Prace remontowe są prowadzone w systemie 24-godzinnym 7 dni w tygodniu.
Ad 4
Odnosząc się do kwestii ewentualnych pozwów, które mogą być skierowane przeciwko administratorowi autostrady o zwrot opłat za przejazd uiszczonych w trakcie remontu autostrady, podkreślić należy, że opłatę za przejazd autostradą A4 na odcinku Gliwice – Wrocław pobiera centralny urząd administracji rządowej, jakim jest Generalny Dyrektor Dróg Krajowych i Autostrad. Pobierając opłatę GDDKiA nie działa więc jako przedsiębiorca, lecz jako organ władzy publicznej (opłata nie jest opodatkowana podatkiem od towarów i usług). Pobierana opłata ma więc charakter daniny publicznej ustalanej w drodze przepisów powszechnie obowiązującego prawa i podmiot pobierający opłatę nie ma wpływu na obowiązek jej poboru i wysokość. Środki z pobranych opłat są przekazywane do Krajowego Funduszu Drogowego i wykorzystywane dla realizacji celu publicznego, jakim jest finansowane inwestycji na drogach krajowych. GDDKiA funkcjonuje więc w innym reżimie prawnym niż spółki koncesyjne, takie jak Stalexport Autostrada Małopolska S.A., który pobiera opłaty za przejazd na odcinku autostrady A4 Kraków – Katowice.
Z poważaniem
Paweł Olszewski
Sekretarz Stanu