opis sprawy

Odpowiedź na interpelację nr 33260

w sprawie bilansu zamknięcia działań Ministerstwa Sprawiedliwości

Odpowiadający: sekretarz stanu w Ministerstwie Sprawiedliwości Jerzy Kozdroń

Warszawa, 22-07-2015

W odpowiedzi na interpelację Pana Posła Henryka Kmiecika z dnia 20 czerwca 2015 r. w sprawie bilansu działań Ministerstwa Sprawiedliwości uprzejmie przedstawiam co następuje.

Poniższa informacja jest próbą odpowiedzi na pytanie dotyczące planowanych zamierzeń Ministerstwa Sprawiedliwości, które udało się wprowadzić w życie w latach 2008 - 2015. Dla wskazania planowanych zamierzeń kolejnych Rządów obecnej koalicji dotyczących wymiaru sprawiedliwości stosowne będzie odniesienie do priorytetowych zadań wymienianych w kolejnych expose Pana Premiera Donalda Tuska oraz Pani Premier Ewy Kopacz. Komentarza wymagają zatem wskazane przez szefów Rządów poniższe cele i zadania:

1. Zmiany w prokuraturze: „Łączenie funkcji ministra sprawiedliwości i prokuratora generalnego przez polityków udowodniło, że prokuratura może stać się miejscem prowadzenia polityki partyjnej, a nie zwalczania przestępczości” (expose 23.11.2007),
2. Rozwiązanie problemu przeludnienia zakładów karnych. „Jest także wiele osób, które nie mogą odbyć orzeczonej kary pozbawienia wolności z powodu braku miejsca w więzieniu. Jedynym szybkim rozwiązaniem jest zakończenie prac nad uruchomieniem innych rodzajów odbywania kar, nie koniecznie w zakładach zamkniętych, np. przez dozorowane prace wykonywane na rzecz społeczeństwa” (expose 23.11.2007),
3. Ustalenie nowoczesnego i jednolitego modelu aplikacji przygotowującej do zawodu po ukończeniu studiów prawniczych pozwalającego na łatwiejsze przechodzenie z jednego zawodu prawniczego do drugiego (expose 23.11.2007),
4. Wsparcie przedsiębiorczości, zmiana prawa, które przedsiębiorcom nie pomaga, a utrudnia działalność gospodarczą (expose 23.11.2007),
5. Usprawnienie pracy sądów, skrócenie średniego czasu postępowania o jedną trzecią (expose 18.11.2011),
6. Deregulacja co najmniej połowy zawodów regulowanych (expose 18.11.2011),
7. Przygotowanie nowego prawa upadłościowego (wystąpienie Premiera 12.10.2012)
8. Skonsolidowanie wydziałów gospodarczych sądów warszawskich - Centrum Sądownictwa Gospodarczego, „tak aby sprawy gospodarcze toczyły się możliwie szybko, możliwie kompetentnie, bez udręki dla zainteresowanych sądowym rozstrzygnięciem” (wystąpienie Premiera 12.10.2012)
9. Program „Prawo dla każdego” gwarantujący bezpłatny dostęp do porad prawnych na poziomie lokalnym dzięki współpracy rządu, samorządu i organizacji pozarządowych (expose, 01.10.2014)

Wiele inicjatyw Ministerstwa Sprawiedliwości wprowadzonych i zrealizowanych w latach 2008 - 2015, można uznać za działania zakończone sukcesem. Jednym z ważnych dokonań Rządu w okresie poprzedniej kadencji Sejmu było rozdzielenie urzędów Prokuratora Generalnego i Ministra Sprawiedliwości, a tym samym wzmocnienie niezależność prokuratorów. Do procesów szczególnie istotnych z perspektywy obywatela należy zaliczyć systematycznie realizowany program informatyzacji wymiaru sprawiedliwości oraz stale wzrastającą liczbę czynności i usług realizowanych przez Ministerstwo i sądy za pomocą Internetu.

Omówienie osiągnięć Ministerstwa Sprawiedliwości w dziedzinie informatyzacji wymaga poświęcenia uwagi każdemu z prezentowanych poniżej priorytetowych projektów.

Informatyzacja wydziałów ksiąg wieczystych

Informatyzacja wydziałów ksiąg wieczystych prowadzona była w latach 2008 – 2011, zakończona w dniu 31 sierpnia 2011 r. Końcowe rozliczenie projektu zostało zaakceptowane przez Władzę Wdrażającą Projekty Europejskie 6 września 2012 r.

Podstawowym celem Projektu było objęcie informatyzacją ostatnich 104 wydziałów ksiąg wieczystych sądów rejonowych w Polsce, dotychczas niezinformatyzowanych. Wykonanie projektu zakończyło proces informatyzacji wydziałów ksiąg wieczystych. Od października 2010 r. wszystkie księgi wieczyste są prowadzone w systemie informatycznym, w księgach prowadzonych jeszcze w tradycyjnym systemie papierowym nie dokonuje się już wpisów. Księgi „papierowe” zostały sukcesywnie przeniesione do postaci elektronicznej i są przechowywane w Centralnej Bazie Danych Ksiąg Wieczystych. Wykonanie projektu umożliwiło przeniesienie do postaci elektronicznej ksiąg wieczystych znajdujących się we właściwości 104-ech wydziałów ksiąg wieczystych, zinformatyzowanych w wyniku realizacji projektu.

Proces przenoszenia ksiąg wieczystych do postaci elektronicznej zakończył się w grudniu 2014 r. – od tego czasu księgi wieczyste są przechowywane wyłącznie w postaci elektronicznej.

Obecnie w Centralnej Bazie Danych Ksiąg Wieczystych znajduje się ok. 20,4 mln ksiąg wieczystych, z czego ok. 15,6 mln ksiąg wieczystych to księgi przeniesione z postaci papierowej, a ok. 4,8 mln ksiąg wieczystych to księgi założone już bezpośrednio w systemie informatycznym.

Wykonanie projektu umożliwiło powszechny dostęp do ksiąg wieczystych znajdujących się we właściwości 104-ech wydziałów zinformatyzowanych w ramach projektu, a także usprawniło pracę tych wydziałów i przyczyniło się do zwiększenia bezpieczeństwa obrotu nieruchomościami.

Elektroniczna Księga Wieczysta (EKW)

Cele projektu EKW:

1) Umożliwienie przeglądania ksiąg wieczystych przez Internet, po podaniu numeru księgi.

2) Umożliwienie uzyskania przez Internet odpisu księgi wieczystej mającego moc dokumentu wydawanego przez sąd, z możliwością samodzielnego wydrukowania.

3) Udostępnienie podmiotom uprawnionym możliwości wyszukania ksiąg wieczystych w centralnej bazie danych ksiąg wieczystych.

4) Udostępnienie organom państwowym dostępu do rejestru (poprzez usługi sieciowe).

5) Składanie wniosków o wpis do księgi wieczystej drogą elektroniczną z natychmiastowym zamieszczeniem wzmianki (ostrzeżenia) w księdze wieczystej o fakcie wpłynięcia wniosku (dostępne dla notariuszy, komorników sądowych i naczelników urzędów skarbowych).

6) Integracja z innymi rejestrami i systemami informatycznymi państwa – PESEL, REGON, KRS, ePUAP, ZSIN.

Cele 1 – 3 zostały zrealizowane w 2014 r. Cele 4 – 5 zostaną zrealizowane w latach 2015 – 2016.

Korzyści wynikające z realizacji projektu EKW

W związku z powyższym przewiduje się następujące korzyści:

1) Zwiększenie bezpieczeństwa obrotu nieruchomościami poprzez szybki dostęp do informacji (Internet),

2) Zwiększenie bezpieczeństwa obrotu nieruchomościami przez natychmiastowe zamieszczenie wzmianki o wniosku złożonym droga elektroniczną;

3) Zapewnienie faktycznej jawności Ksiąg Wieczystych – każdy może przez Internet obejrzeć księgę wieczystą, jeżeli zna jej numer,

4) Ułatwienia w uzyskiwaniu odpisów ksiąg wieczystych – odpis można uzyskać przez Internet

5) Udostępnienie Centralnej Bazy Danych Ksiąg Wieczystych podmiotom uprawnionym do uzyskiwania danych o majątku osób fizycznych i prawnych (organy podatkowe, organy ścigania, organy sądowe itp.) .

6) Weryfikacja informacji z rejestrami referencyjnymi PESEL, REGON, KRS i ewidencją gruntów i budynków, ZSIN, poprawa jakości danych ksiąg wieczystych.

7) Ułatwienie i przyspieszenie pracy sądów prowadzących księgi wieczyste.

Usługa elektroniczna rejestracji spółek: z o.o, jawnych i komandytowych

w trybie jednego dnia (S-24)

Uruchomienie z dniem 1 stycznia 2012 r. możliwości rejestracji spółki z o.o. z wykorzystaniem wzorca umowy spółki z o.o. przez Internet. Z dniem 15 stycznia 2015 r. usługa została rozszerzona o możliwość rejestracji spółki jawnej i spółki komandytowej. Aktualnie ponad 40% rejestrowanych w KRS spółek z o.o. zawiązywanych jest przez Internet.

Stan obecny: zakończono etap związany z wdrożeniem usługi rejestracji spółek z o.o., jawnych i komandytowych.

W chwili bieżącej trwa etap asysty technicznej związany wytworzeniem usług modyfikacji umów i rozwiązywania umów spółek. Departament Legislacyjny prowadzi proces legislacyjny, w ramach którego do września br. mają być opracowane wzorce dokumentów. Implementacja w systemie dokumentów i wniosków składanych do KRS do końca marca 2016 r.

Stan docelowy: modyfikacja obecnej usługi rejestracji spółki z wykorzystaniem wzorca umowy spółki udostępnionego w systemie teleinformatycznym oraz rozszerzenie tego trybu o spółki jawne i komandytowe wynika ze zmian legislacyjnych polegających na udostępnieniu wzorców dokumentów oraz wniosków do KRS w postaci formularzy elektronicznych. Zmiana sposobu świadczenia usługi w tym zakresie umożliwi realizację celów zmian w k.s.h. w zakresie dokonywania zmian oraz rozwiązania umowy spółki, zawartej z wykorzystaniem wzorca, w zakresie jej postanowień zmiennych, poprzez wykorzystanie wzorca zamieszczonego w systemie teleinformatycznym. Najważniejszymi korzyściami, jakie ma przynieść realizacja inwestycji są:

1) Zgodność z przepisami prawa.

2) Ułatwiony dostęp do usług poprzez wykorzystanie sieci Internet do:

a) zawiązania umowy spółki,

b) zgłoszenia podmiotu w KRS,

c) opłacenia rejestracji w KRS i ogłoszenia w „Monitorze Sądowym i Gospodarczym” z wykorzystaniem płatności elektronicznej,

d) podpisania dokumentów z użyciem profilu zaufanego EPUAP lub podpisu elektronicznego weryfikowanego kwalifikowanym certyfikatem.

3) Rezygnacja z obowiązku zawiązywania umowy spółki w formie aktu notarialnego (nie dotyczy spółki jawnej), co pozwala uniknąć przedsiębiorcom kosztów notarialnych.

4) Skrócenie czasu rejestracji spółki jawnej i komandytowej w Krajowym Rejestrze Sądowym do jednego dnia, dzięki czemu możliwe będzie wcześniejsze rozpoczęcie działalności gospodarczej i wytwarzanie wartości dodanej związanej z tą działalnością.

5) Wsparcie przedsiębiorców prowadzących działalność w formie spółki z o.o., jawnej i komandytowej w procesach wymagających komunikacji z sądem rejestrowym KRS - umożliwienie dokonywania i zgłaszania zmian w umowach spółki z o.o., jawnej i komandytowej oraz rozwiązanie umowy spółki.

Projekt „Jedno okienko”

Z dniem 1 grudnia 2014 r. zostały zintegrowane trzy rejestry publiczne CRP KEP (Centralny Rejestr Podatników Krajowej Ewidencji Podatkowej) Ministerstwa Finansów, REGON Głównego Urzędu Statystycznego i KRS Ministerstwa Sprawiedliwości. Dzięki integracji ww. rejestrów przedsiębiorcy rejestrujący firmę w KRS otrzymują praktycznie od razu numer NIP i numer REGON czyli podstawowe numery identyfikacyjne firmy do prowadzenia działalności gospodarczej.

Modyfikacja systemu teleinformatycznego KRS w zakresie wprowadzania informacji o obowiązku złożenia sprawozdania finansowego oraz daty zakończenia pierwszego roku obrotowego.

Przedmiotowa modyfikacja została wdrożona i umożliwiła wprowadzenie przez podmiot wpisywany lub zmieniający dane w KRS informacji o dacie zakończenia pierwszego roku obrotowego i obowiązku złożenia sprawozdania finansowego.

Spodziewane efekty: umożliwienie sądom rejestrowym wszczynania postępowań przymuszających z tytułu niezłożenia sprawozdania finansowego.

Integracja rejestru KRS i KRK

15 stycznia 2013 r. integracja rejestru KRS i KRK, dzięki której następuje weryfikacja osób w rejestrze karnym przed wpisem do Krajowego Rejestru Sądowego. Zapobiega to wprowadzaniu do KRS osób skazanych w zakresie prowadzenia działalności gospodarczej. Integracja systemów jest wynikiem prac, które mają zapobiec występowaniu w przyszłości zjawiskom podobnym do afery Amber Gold.

Elektroniczne Potwierdzenie Odbioru (MSEPO)

Podstawowym celem realizacji projektu Elektronicznego Potwierdzenia Odbioru (MSEPO) jest skrócenie czasu trwania rozpoznawania spraw sądowych poprzez przyspieszenie cyklu obiegu korespondencji miedzy sądem, a uczestnikami postępowań sądowych. Dowód doręczenia do sądu powraca, w miejsce tradycyjnego kartonika zwrotki, jako elektroniczny formularz potwierdzenia odbioru opatrzony odręcznym podpisem odbiorcy. Przesłanie dowodu doręczenia do sądu następuje za pośrednictwem łączy teleinformatycznych natychmiast po złożeniu podpisu przez adresata.

Przeprowadzony w projekcie wspólnie z operatorem pocztowym pilotaż, a następnie wdrożenie systemu wykazały wymierne korzyści jakie przynosi nowy sposób potwierdzania doręczeń korespondencji sądowej. Efektem wprowadzenia systemu jest ponad dwukrotne skrócenie czasu oczekiwania przez sądy na powrót potwierdzeń doręczenia, oszczędności wydatków związanych z doręczeniami oraz digitalizacja tzw. „zwrotek”. Przeciętny czas obiegu informacji o przesyłkach sądowych w systemie EPO wynosi 6,7 dnia, natomiast w systemie tradycyjnym 18,4 dni. Korzyści wynikające z wprowadzenia Elektronicznego Potwierdzenia Odbioru (EPO):

Doręczenia sądowe:

1. szybciej (dwukrotne skrócenie czasu obiegu korespondencji),
2. pewniej (eliminacja „zagubień” ZPO),
3. taniej (oszczędności na pracy i materiałach),
4. lepiej jakościowo (walidacja danych, eliminacja reklamacji);

Korzyści dla postępowań sądowych:

1. sprawy nie spadają z wokandy z braku informacji o doręczeniach,
2. przyspieszenie wielu czynności np. uprawomocnianie orzeczeń,
3. możliwość planowania czynności w sprawach (zarządzania czasem),
4. w końcowym efekcie – skrócenie czasu trwania postępowań sądowych;

System EPO wdrożony jest w apelacjach białostockiej, krakowskiej, wrocławskiej, rzeszowskiej i szczecińskiej w wydziałach cywilnych. W apelacji katowickiej, łódzkiej, poznańskiej, warszawskiej, gdańskiej i lubelskiej wdrożenie jest na ukończeniu. Usługa w chwili obecnej dostępna jest dla Wydziałów pionu cywilnego (cywilne, pracy, rodzinne, gospodarcze). Produkcyjne wdrożenie oznacza nadawanie przesyłek EPO przez sądy oraz przekazywanie operatorowi pocztowemu książki nadawczej korespondencji w postaci elektronicznej (EKN) poprzez systemy teleinformatyczne.

Aktualnie w systemie EPO znajduje się łącznie 1 639 362 przesyłek nadanych ze wszystkich wdrożonych sądów z czego:

1. 1133886 (69%) przesyłek zostało doręczone bezpośrednio przez doręczyciela operatora,
2. 42074 (3%) przesyłek jest awizowanych (znajdują się w punktach awizo operatora),
3. 255338 (16%) zostało wydanych adresatom po awizacji,
4. 152657 (9%) zostało zwróconych do sądów niepodjętych po awizacji lub zostały niedoręczone z innych przyczyn,
5. 55407 (3%) jest na chwilę obecną procedowane w systemie informatycznym (oczekują na doręczenie lub przekazanie dla doręczyciela).

Z dniem 1 lipca 2015 firma PGP rozpoczęła świadczenie usługi Elektronicznego Potwierdzenia Odbioru (EPO) na terenie całego kraju. Oznacza to zakończenie etapu horyzontalnego rozwoju projektu, w którym z jednej strony do obiegu informacji włączane były poszczególne jednostki sądownictwa powszechnego (w pionie cywilnym), a z drugiej operator pocztowy rozwijał geograficzny zasięg świadczenia usługi. Ministerstwo Sprawiedliwości jako kolejne kamienie milowe w projekcie, wyznaczyło sukcesywne wprowadzanie EPO do kolejnych obszarów merytorycznych sądownictwa powszechnego (pion karny, rejestry sądowe, elektroniczne postępowanie upominawcze, itd).

Centralny System Sądowy (CaSuS)

Centralny System Sądowy (CaSuS) to przedsięwzięcie polegające na zbudowaniu informatycznego, scentralizowanego systemu zarządzania sprawami sądowymi (CaSuS). System podniesie efektywność polskiego wymiaru sprawiedliwości m.in. poprzez wprowadzenie standardów obsługi spraw sądowych, wspólnych dla całego sądownictwa powszechnego, a także wprowadzi nowe możliwości w zakresie komunikacji uczestników postępowania z sądem za pomocą Internetu.

W ramach projektu CaSuS mają być zrealizowane m.in.: elektroniczne biuro podawcze, elektroniczna płatność za wniosek, wydawanie e-dokumentów z akt spraw, digitalizacja akt sądowych czy wnoszenie e-skarg na czynności komornika. Uzyskamy przyśpieszenie przebiegu spraw w sądach dzięki optymalizacji i standaryzacji procesów. Już w 2016 roku planuje się rozpoczęcie masowego wprowadzanie dokumentu cyfrowego (w miejsce papierowego) w postępowaniach sądowych, digitalizację akt spraw, a przede wszystkim umożliwienie składania dokumentów procesowych w formie elektronicznej (elektroniczne biuro podawcze).

Obecnie Sądy wykorzystują lokalne systemy wspomagające zarządzanie sprawami sądowymi. Najczęściej występujące to SAWA i Sędzia 2. Stan docelowy: budowa i wdrożenie jednolitego, centralnego systemu zarządzania sprawami sądowymi. Główne efekty wdrożenia:

1) Zwiększenie zakresu dwukierunkowej, elektronicznej, komunikacji obywatela z sądem,

2) Zwiększenie wykorzystania dokumentu elektronicznego w postępowaniach sądowych,

3) Zwiększenie zakresu elektronicznych usług świadczonych przez wymiar sprawiedliwości,

4) Budowa kompletnego elektronicznego repozytorium spraw sądowych,

5) Optymalizacja i standaryzacja procesów biznesowych w sądach powszechnych, w tym również w kontekście kosztów zarządzania sprawami sądowymi,

6) Zwiększenie skuteczności nadzoru przy jednoczesnym ograniczeniu sprawozdawczości,

7) Podniesienie poziomu bezpieczeństwa przetwarzania danych w systemach informatycznych.

Wykonane Studium wykonalności dla projektu określi szczegółowy harmonogram projektu. Ramowy harmonogram zakłada wykonanie studium wykonalności do końca października 2015 r., wykonanie i wdrożenie najważniejszych modułów systemu do końca 2019 r. 30 czerwca 2015 r. została zawarta umowa z Wykonawcą – Data Techno Park Sp. z o.o. z siedzibą we Wrocławiu na świadczenie usług wsparcia eksperckiego projektu CaSuS „Zaprojektowanie, implementacja i wdrożenie systemu informatycznego Centralny System Sądowy (CaSuS)”.

Portal Informacyjny

Portal Informacyjny Sądów Powszechnych funkcjonuje na podstawie § 90a Regulaminu urzędowania sądów powszechnych z 2007 r. (obecnie § 98 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 25 czerwca 2015 r., Dz. U. z 2015 r., poz. 925) oraz na podstawie art. 9 ustawy - Kodeks postepowania cywilnego.

Portal Informacyjny jest narzędziem pozwalającym uprawnionemu lub upoważnionemu podmiotowi na dostęp do informacji o sprawie toczącej się z jego udziałem. W obecnym kształcie realizuje ideę pojedynczego punktu dostępu do danych o sprawach na poziomie całej apelacji. Oznacza to, że uprawniony podmiot rejestrując się w Portalu danej apelacji otrzyma dostęp do wszystkich spraw toczących się z jego udziałem w sądach działających na jej obszarze.

Portal Informacyjny został uruchomiony łącznie w 137 sądach apelacyjnych, okręgowych i rejonowych.

Obecnie Portal posiada 21 381 zarejestrowanych użytkowników. Od 1 stycznia 2013 r. zanotowano 9 mln odwiedzin na stronach Portalu Informacyjnego. Do tej pory w bazie Portalu opublikowano 40 mln dokumentów oraz udostępniono 12 mln spraw, w tym blisko 0,5 mln nagrań e-protokołu.

Portal Orzeczeń

Podstawą prawną funkcjonowania Portalu Orzeczeń jest art. 61 ust 1-3 Konstytucji RP oraz art. 1 ust 1., art. 6. ust. 1 pkt 4, art. 8 i art. 9 ustawy o dostępie do informacji publicznej (t.j. Dz. U. z 2014 r., poz. 782 z późn. zm.). Portal Orzeczeń umożliwia bezwnioskowe udostępnianie treści orzeczeń wraz z uzasadnieniem wydawanych przez sądy powszechne. Orzeczenia dostępne są za darmo oraz bez potrzeby uprzedniej rejestracji użytkownika.

Zakres publikowanych orzeczeń został ustalony przez zespół sędziów i nie zakłada udostępniania treści objętych wyłączeniem oraz nieistotnych z punktu widzenia walorów prawnych i informacyjnych lub orzeczeń powtarzających się.

Wszystkie opublikowane orzeczenia są uprzednio zanonimizowane, czyli w ich treści nie znajdziemy żadnych danych osobowych pozwalających na identyfikację osoby, której dotyczą. Proces ten odbywa się automatycznie dzięki zaawansowanym algorytmom analizy tekstu.

Portal Orzeczeń został wdrożony we wszystkich sądach powszechnych, z czego w 203 został już uruchomiony.

Do chwili obecnej w Portalu Orzeczeń opublikowano ponad 100 000 orzeczeń. Szacuje się, że do tej pory strona Portalu Orzeczeń była wyświetlana ponad 20 mln razy, a średnia dzienna ilość unikalnych odwiedzin strony wynosi ponad 17 000.

Protokół elektroniczny (e-protokół)

Protokół elektroniczny (e-protokół) został wprowadzony ustawą z dnia 29 kwietnia 2010 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 108, poz. 684), która weszła w życie dnia 1 lipca 2010 r. Następnie ustawą z dnia 29 sierpnia 2014 r. (Dz. U. z 2014 r., poz. 1296) znowelizowano przepisy dotyczące nagrywania rozpraw sądowych oraz wprowadzono tzw. ustne uzasadnienie orzeczenia sądowego w sprawach, które były protokołowane elektronicznie w postępowaniu cywilnym.

Ustawą z dnia 4 kwietnia 2014 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia (Dz. U. z 2014 r., poz. 679) protokół elektroniczny oraz ustne uzasadnienia orzeczeń sądowych wprowadzono również w sprawach o wykroczenia. Projekt „Wdrożenie protokołu elektronicznego w sprawach cywilnych i wykroczeniowych” jest finansowany ze środków europejskich w ramach Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka. Projekt został uruchomiony w styczniu 2011 r., a zakończył się w czerwcu 2015 r. Do chwili obecnej system cyfrowej rejestracji rozpraw został uruchomiony w 11 sądach apelacyjnych, 45 sądach okręgowych oraz w 183 sądach rejonowych apelacji: wrocławskiej, gdańskiej, krakowskiej, łódzkiej, warszawskiej oraz białostockiej. W latach 2011-2014 przeszkolono z używania systemu do cyfrowej rejestracji posiedzeń jawnych 10 809 jego użytkowników - tj. sędziów, asystentów sędziów oraz urzędników sądowych. Od roku 2011 zarejestrowano 927 466 rozpraw, co stanowi 77% wszystkich rozpraw. Miesięcznie utrwalanych jest średnio 45 000 rozpraw.

Realizacja projektu „Wdrożenie protokołu elektronicznego w sprawach cywilnych i wykroczeniowych” będzie kontynuowana w ramach Programu Operacyjnego Polska Cyfrowa. W dniu 8 maja 2015 r. został złożony wniosek o dofinansowanie projektu w odpowiedzi na konkurs w ramach Działania 2.1 „Wysoka dostępność i jakość e-usług publicznych”. Uruchomienie projektu jest planowane na dzień 1 października 2015 r., a jego zakończenie na III kwartał 2018 r. Projekt ten swoim zakresem obejmie w szczególności sądy do tej pory nie wyposażone w system cyfrowej rejestracji rozpraw, tj. sądy rejonowe apelacji szczecińskiej, poznańskiej, katowickiej, rzeszowskiej i lubelskiej.

Wortal sądowy - Wdrożenie systemu infokiosków oraz portalu informacyjnego sądów

Przedmiotem projektu jest zaprojektowanie i wykonanie systemu teleinformatycznego infomatów i wortalu sądowego oraz jego wdrożenie we wszystkich sądach powszechnych w Polsce oraz w Ministerstwie Sprawiedliwości.

Umowa obejmuje m.in. analizę i przygotowanie projektu systemu, szkolenia pracowników sądów powszechnych i Ministerstwa, udzielenie niezbędnych licencji, wykonanie prototypu systemu, pilotażowe wdrożenie w wybranych jednostkach, docelowe wdrożenie we wszystkich sądach powszechnych w Polsce oraz świadczenie usług serwisowych dla systemu.

Wartość projektu oszacowano na 3.305.000 zł. Umowę na realizację systemu zawarto w dniu 31.07.2013 r. z firmą Info Baza Sp. z o.o., a wartość zawartej umowy wynosi 1.333.812 zł. Umowa przewidywała wykonanie systemu w terminie do 18.06.2014 r. W wyniku zawartych aneksów termin ten przesunięty został na dzień 16.06.2015 r.

W ramach zawartej umowy zrealizowane zostały całkowicie etapy I (opracowanie planu projektu) i II (analiza i przygotowanie projektu systemu/wdrożenia). Etap III (wykonanie modułów systemu w zakresie portalu informacyjnego sądów i systemu zarządzania kioskami informacyjnymi) odebrany został warunkowo w kwietniu 2015 r.

Obecnie trwają działania związane ze zgłoszeniem przez Wykonawcę do odbioru produktów etapu IV (wykonanie wdrożenia systemu we wszystkich sądach, migracja danych, strojenie wydajnościowe i szkolenia). W najbliższym czasie planowane jest przeprowadzenie szkolenia 44 administratorów jednostek z poszczególnych apelacji.

Informatyczne centra archiwalne dla sądów powszechnych

system zarządzania aktami sądowymi (RFId)

Zbudowanie systemu zarządzania aktami w sądach wspieranego technologią identyfikacji radiowej (RFID), który pozwoli na lepszą organizację procesu zarządzania zasobem archiwalnym, w tym na usprawnienie logistyki pracy zespołów udostępniających akta, automatyzację części realizowanych procesów, wyeliminowanie pomyłek, umożliwienie uruchomienia usług elektronicznych wspierających dostęp do akt rejestrowych.

Realizując zasadę jawności akt rejestrowych podmiotów, sądy rejestrowe prowadzą składnice akt do których dostęp mają wszyscy interesariusze. Aktualnie do zarządzania zasobem wykorzystywany jest system KRS, który w ograniczony sposób wspiera zarządzanie zasobem archiwalnym, skutkując zwiększonymi kosztami pracy oraz małą wydajnością.

W dniu 26.06.2015r. ogłoszono postępowanie przetargowe.

Poprawa zdolności administracyjnych sądów, w tym systemów informatycznych

Projekt polega na stworzeniu i wdrożeniu w wybranych sądach powszechnych jednolitego systemu kontroli dostępu użytkowników sądowych systemów informatycznych (usługa wspólna), docelowo zostanie ona wdrożona we wszystkich sądach, zadanie obejmuje:

1) Migracja wszystkich jednostek Resoru Sprawiedliwości do jednego centralnego Active Directory (jeden punkt logowania i przetrzymywania uprawnień);

2) Wdrożenie Systemu Zarządzania Tożsamością;

3) Migrację poczty elektronicznej do jednego rozwiązania centralnego;

4) Poprawę bezpieczeństwa danych;

5) Zarządzanie centralne użytkownikami i uprawnieniami;

6) Gotowość do wdrożeń systemów centralnych.

Obecnie wszystkie sądy powszechne mają własne systemy kontroli dostępu użytkowników do systemów informatycznych. Brak jednolitego systemu kontroli dostępu użytkowników do systemów informatycznych w obrębie resortu sprawiedliwości poważnie utrudnia rozwój centralnych aplikacji w tym planowanego centralnego systemu biurowości sądowej CaSuS i centralnego systemu księgowo-kadrowego ZSRK. Trwają prace nad uruchomieniem trzech postępowań przetargowych w ramach wdrożenia usługi katalogowej i uwierzytelniania oraz centralnej poczty elektronicznej, systemu zarządzania tożsamością, infrastruktury sprzętowej na potrzeby systemów. Ogłoszenie postępowań – 30 czerwca 2015 r. Planowane jest wdrożenie usług na 31 marca 2016 r.

Należy przy tym zauważyć, że część projektów dotyczących informatyzacji, chociażby w dziedzinie ksiąg wieczystych oraz rejestracji spółek z o.o., jak również reforma prawa upadłościowego pozytywnie wpływa na obraz polskiego otoczenia prawnego dla biznesu. Na znaczną poprawę w tym obszarze wskazują publikowane corocznie przez Bank Światowy rankingi Doing Business. Warto podkreślić, że w każdym z raportów Doing Business w latach 2008-2015 Bank Światowy odnotowywał co najmniej jedną reformę zrealizowaną w zakresie kompetencji Ministerstwa Sprawiedliwości (źródło: www.doingbusiness.org). Zmiany te dotyczyły prawa upadłościowego, dochodzenia należności z umów, rejestracji własności nieruchomości oraz rejestracji spółek z o.o. Zarówno Bank Światowy, jak i inne organizacje międzynarodowe (OECD) z uznaniem oceniły również reformę polegającą na ułatwieniu dostępu do wykonywania zawodów regulowanych. Program deregulacji odnosi się do około 250 zawodów, w których pracuje 6% siły roboczej (ok. 1 mln osób), w tym 3% siły roboczej w sektorach podlegających całkowitej deregulacji. Program został zrealizowany realizowany w trzech transzach, z których ostatnia jest aktualnie przedmiotem prac legislacyjnych w Senacie.

Poniżej omówiono niezwykle istotne dla przedsiębiorców, kluczowe reformy w dziedzinie upadłości i restrukturyzacji przedsiębiorstw.

Zmiany w zakresie dotyczącym upadłości oraz restrukturyzacji przedsiębiorstw

Przygotowana szeroka reforma prawa upadłościowego i naprawczego ma swoje źródło w analizie ponad 10-letniego okresu obowiązywania ustawy z 2003 r. - Prawo upadłościowe i naprawcze. Ustawa ta w zakresie możliwości ratowania przedsiębiorców przed upadłością nie sprawdziła się – w praktyce nie są stosowane postępowania naprawcze, a postępowania układowe cechuje nieefektywność. Stąd propozycja wyodrębnienia z ustawy upadłościowej postępowań restrukturyzacyjnych dla ich takiego skonstruowania, by stały się sprawnym narzędziem ratowania zadłużonego przedsiębiorcy z uwzględnieniem słusznych interesów jego wierzycieli i z wyłączeniem stygmatyzującego efektu postępowań upadłościowych. Nowa ustawa – Prawo restrukturyzacyjne w sposób kompleksowy reguluje cztery typy postępowań restrukturyzacyjnych (postępowanie w przedmiocie zatwierdzenia układu, przyśpieszone postępowanie układowe, postępowanie układowe, postępowanie sanacyjne), umożliwiających podjęcie efektywnej próby ratowania przedsiębiorcy, w sposób adekwatny do skali danego przedsiębiorstwa i stwierdzonych trudności.

Jednocześnie, aby w optymalny sposób wykorzystać dotychczasowe doświadczenia, zachowana zostaje zasadnicza część obowiązującej ustawy - Prawo upadłościowe i naprawcze (przyjęto zmianę nazwy tej ustawy na Prawo upadłościowe) dotycząca upadłości likwidacyjnej, uzupełniona o liczne, usprawniające ją, modyfikacje. Wśród nich na szczególną uwagę zasługuje zmiana definicji niewypłacalności uwzględniająca w większym stopniu czynniki ekonomiczne, umożliwienie ogłoszenia upadłości z zatwierdzeniem przygotowanego przez dłużnika sposobu likwidacji majątku oraz częściowe zniesienie uprzywilejowania wierzytelności publicznoprawnych.

Ponadto, nowe przepisy przewidują m.in:

 szersze zastosowanie nowych możliwości technicznych – stworzenie platformy internetowej przeznaczonej dla procedur restrukturyzacyjnych i likwidacyjnych,

 odformalizowanie postępowań,

 zwiększenie uprawnień aktywnych wierzycieli.

Upadłość konsumencka

Ustawą z dnia 29 sierpnia 2014 r. o zmianie ustawy - Prawo upadłościowe i naprawcze, ustawy o Krajowym Rejestrze Sądowym oraz ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz. U. poz. 1306), z dniem 31 grudnia 2014 r. została wprowadzona kompleksowa reforma tzw. upadłości konsumenckiej, czyli postępowania sądowego przewidzianego dla osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej, którzy stali się niewypłacalni (ustawa została uchwalona na podstawie projektu poselskiego przy znaczącym udziale Ministerstwa Sprawiedliwości).

Upadłość konsumencka umożliwia oddłużenie niewypłacalnego konsumenta oraz (o ile to będzie możliwe) odzyskanie należności przez jego wierzycieli. Dzięki liberalizacji przepisów upadłość konsumencka jest obecnie łatwiejsza do przeprowadzenia. Nie może z niej skorzystać tylko taki konsument, którego niewypłacalność jest skutkiem jego działań umyślnych lub rażącego niedbalstwa oraz taki, który w trakcie postępowania nie wykonywał nałożonych na niego obowiązków. Obniżone zostały także koszty postępowania, a w przypadku dłużnika, którego majątek nie wystarczy nawet na ich pokrycie, niezbędne środki wykłada tymczasowo Skarb Państwa.

W szczególności ustawa wprowadziła następujące zmiany:

 Liberalizacji uległy przesłanki ogłoszenia upadłości. Sąd może oddalić wniosek o ogłoszenie upadłości konsumenckiej tylko wtedy, gdy stan niewypłacalności konsumenta powstał na skutek jego umyślnego działania lub wskutek rażącego niedbalstwa. Tym samym odstąpiono od wyjątkowo restrykcyjnej, funkcjonującej wcześniej przesłanki, zgodnie z którą ogłoszenie upadłości konsumenta możliwe jest jedynie wówczas, jeżeli jego niewypłacalność powstała na skutek wyjątkowych i niezależnych okoliczności (kataklizm, choroba, śmierć jednego z małżonków). Przyjęta zmiana pozwala skorzystać z procedury upadłościowej znacznie szerszemu kręgowi niewypłacalnych konsumentów, którzy zamiast uciekać w tzw. szarą strefę mają możliwość „nowego startu” – podejmowania legalnego zatrudnienia. Korzyści odniesie z tego również cała gospodarka oraz budżet państwa w postaci odprowadzonych przez w/w osoby podatków;

 Odstąpiono od drobiazgowego formalizmu. Sąd może pominąć drobne braki we wnioskach i oświadczeniach konsumenta;

 Brak po stronie konsumenta środków na pokrycie kosztów postępowania nie jest już przeszkodą dla wszczęcia postępowania, co umożliwia skorzystanie z instytucji upadłości także osobom szczególnie ubogim. Do tej pory konieczność posiadania przez dłużnika odpowiedniego majątku pozwalającego na pokrycie podstawowych kosztów postępowania była jedną z najpoważniejszych barier w dostępie do upadłości konsumenckiej;

 Obniżeniu uległa opłata od wniosku o ogłoszenie upadłości konsumenckiej z kwoty 200 zł do kwoty opłaty podstawowej - 30 zł. Dalsze ograniczenie kosztów postępowania będzie możliwe po przewidzianym w ustawie – Prawo restrukturyzacyjne zastąpieniu ogłoszeń dokonywanych w prasie ogłoszeniami zamieszczanymi w Centralnym Rejestrze Restrukturyzacji i Upadłości – internetowej platformie dedykowanej postępowaniom restrukturyzacyjnym i upadłościowym, prowadzonym tak w stosunku do przedsiębiorców, jak i konsumentów;

 Wysokość wynagrodzenia syndyka jest limitowana i nawet w bardziej skomplikowanych sprawach nie może przekroczyć zdefiniowanej w ustawie górnej granicy, ustalonej na odpowiednio niskim poziomie;

 Konsument, który nie dysponuje gotówką na pokrycie kosztów postępowania, może wnieść o ich tymczasowe wyłożenie przez Skarb Państwa, z zastrzeżeniem, że po upłynnieniu składników majątkowych należących do konsumenta, kwoty wyłożone przez Skarb Państwa zostaną zaspokojone z pierwszeństwem przed innymi wierzycielami;

 W razie zbycia należącej do konsumenta nieruchomości możliwe jest zwiększenie kwoty przysługującej mu na pokrycie czynszu najmu z obecnej 12-krotności średniego miesięcznego czynszu najmu do 24- krotności takiego czynszu;

 Skrócony został maksymalny okres spłaty zobowiązań konsumenta w ramach planu spłaty, który poprzedza umorzenie pozostałych zobowiązań, z obecnych 5 lat do 3 lat;

 Konsument uzyskał także możliwość zawarcia układu z wierzycielami w ramach postępowania upadłościowego, co może pozwolić mu zachować szczególnie ważne dla niego składniki majątku, np. mieszkanie, w zamian za ustalony za zgodą większości wierzycieli indywidualny plan spłat.

Za nadal nierozwiązane uznać można systemowe problemy polskiego wymiaru sprawiedliwości wymienione w pkt 2 i 5 listy celów wynikających z wystąpień Prezesa Rady Ministrów. Nie udało się znaleźć jednoznacznie skutecznych recept na rozwiązanie problemów przeludnienia zakładów karnych, jak również rozwiązania, które pozwoliłoby na istotne skrócenie czasu postępowań w sądach. Analiza realizacji zamierzeń Rządu wskazuje na szereg problemów i uwarunkowań, które negatywnie zaważyły na stopniu realizacji celów opisanych w w/w punktach.

Odnośnie postulowanego przez Premiera Donalda Tuska skrócenia czasu postępowań sądowych należy wskazać, że w świetle danych statystycznych dotyczących średniego czasu trwania postępowań sądowych w I instancji w latach 2010 – 2014, wspomniany postulat zawarty w expose nie został zrealizowany. Należy jednak wskazać, że na czas trwania oraz sprawność postępowań sądowych wpływ miało wiele czynników, z których najistotniejsze to:

- wzrost ogólnej liczby spraw jakie wpłynęły do sądów z 12,9 mln w 2010 roku do 14,5 mln w roku 2014, wynikający między innymi ze stałego poszerzania kognicji sądów;

- rosnąca ilość spraw o dużym poziomie skomplikowania, wielowątkowych, wymagających przeprowadzenia długotrwałego postępowania dowodowego (np. z uwagi na ilość świadków, opinii biegłych);

- zwiększająca się liczba inicjowanych przez strony postępowań incydentalnych (np. wnioski o zabezpieczenie), które z uwagi na wnoszone środki odwoławcze znacznie przedłużają czasookres trwania postępowań;

- brak wystarczającej liczby biegłych i związany z tym długi czas oczekiwania na sporządzenie opinii;

- niestawiennictwo stron, świadków, biegłych na rozprawach;

- absencja sędziów, z powodu choroby i macierzyństwa;

- braki kadrowe wśród urzędników i asystentów sędziów;

- reorganizacja sądów i związane z nią czasowe powstrzymywanie się niektórych sędziów od orzekania,

- długotrwały proces nominacyjny na stanowisko sędziego,

- trudne warunki lokalowe niektórych sądów.

Ponadto w postepowaniach karnych przedłużenie czasu trwania postępowań spowodowane było dotychczasowym modelem postępowania przygotowawczego i rozprawy, polegającym na powtarzaniu w szerokim zakresie czynności procesowych – przeprowadzanie dowodów na rozprawie zebranych w toku postępowania przygotowawczego, co do zasady obowiązkowa obecność oskarżonego na rozprawie, konieczność prowadzenia rozprawy od początku w razie zmiany składu orzekającego oraz fakt, iż procesy toczą się głównie w sprawach skomplikowanych rzeczowo i dowodowo, wielotomowych, wieloosobowych.

Należy też wskazać, iż na wydłużenie średniego czasu trwania postępowań sądowych wpływ miało istotne pogorszenie wyników w sprawach gospodarczych, co było spowodowane wzrostem wpływu od 2010 roku do 2014 r. o 49,52 %, przy jednoczesnym zniesieniu od dnia 3 maja 2012 roku postępowania odrębnego w sprawach gospodarczych (znaczne ograniczenie prekluzji dowodowej oraz brak możliwości wydawania wyroków na posiedzeniach niejawnych).

Przeprowadzenie analizy realizacji zamierzeń Rządu zmierzających do rozwiązania problemu przeludnienia zakładów karnych wymaga przywołania szeregu działań zmierzających do realizacji tego postulatu. Do osiągnięć Ministerstwa Sprawiedliwości w sferze wykonania orzeczeń i probacji, należy zaliczyć wprowadzenie do polskiego porządku prawnego, a następnie rozwinięcie instytucji systemu dozoru elektronicznego (SDE). Wykonywanie kary pozbawienia wolności poza zakładem karnym w systemie dozoru elektronicznego zostało wprowadzone do prawa polskiego ustawą z dnia 7 września 2007 r. o wykonywaniu kary pozbawienia wolności poza zakładem karnym w systemie dozoru elektronicznego (Dz. U. z 2010 r., nr 142, poz. 960, t.j. z późn. zm.). Ustawa ta weszła w życie z dniem 1 września 2009 r.

Zauważyć należy w tym miejscu, iż ten system, zawierający nowatorskie rozwiązania (w tym także co do cykliczności jego wprowadzania na terenie całego kraju), czerpał swe wzorce z systemów państw zachodniej Europy, głównie Anglii.

Ustawa ta (w pierwotnym brzmieniu) mająca charakter eksperymentalny i innowacyjny, została wdrożona do polskiego porządku prawnego jako ustawa epizodyczna, albowiem jej funkcjonowanie zostało ograniczone w czasie, do dnia 31 sierpnia 2014 r., to jest na okres 5 lat. Z uwagi jednak na pozytywne doświadczenia płynące z funkcjonowania SDE rozpoczęto prace nad wprowadzeniem dozoru elektronicznego na trwałe do polskiego porządku prawnego, co nastąpiło z dniem 27 sierpnia 2013 r., na mocy ustawy z dnia 12 lipca 2013 r. o zmianie ustawy o wykonywaniu kary pozbawienia wolności poza zakładem karnym w systemie dozoru elektronicznego (Dz. U. 2013. 915).

Po wprowadzeniu systemu dozoru elektronicznego Ministerstwo Sprawiedliwości na bieżąco monitorowało jego funkcjonowanie i poprzez kolejne nowelizacje ustawy usuwało bariery ograniczające jego stosowanie, które uwidaczniały się w trakcie jego funkcjonowania. Między innymi rozszerzono możliwość odbywania kary pozbawienia wolności w tym systemie z 6 miesięcy do 1 roku, umożliwiając także warunkowe przedterminowe zwolnienie, a nadto wyeliminowano opłatę za odbywanie kary w tym systemie oraz umożliwiono odbywanie kary skazanym, którzy byli uprzednio karani, z wyłączeniem wielokrotnych recydywistów, co sukcesywnie powodowało zwiększenie populacji skazanych odbywających karę w tej formie.

Wprowadzono także możliwość monitorowania osób, wobec których orzeczono środek karny zakazu wstępu na imprezy masowe połączony z obowiązkiem przebywania takiej osoby w trakcie trwania tej imprezy w miejscu stałego pobytu.

Jednocześnie prowadzono prace w Ministerstwie Sprawiedliwości nad umieszczeniem monitoringu elektronicznego w kodyfikacji karnej, i to nie tylko w dotychczas obowiązującym kształcie, ale także poprzez rozszerzenie jego funkcjonowania na inne formy oddziaływania na osoby skazane (wykorzystanie do wykonywania kary ograniczenia wolności, czy jako środek zabezpieczający).

Ustawa ta pomimo swego niewątpliwie nowatorskiego i eksperymentalnego charakteru, w okresie obowiązywania od dnia 1 września 2009 r. do jej uchylenia z dniem 1 lipca 2015 r. w pełnym zakresie potwierdziła zasadność jej wprowadzenia. Efekty stosowania systemu dozoru elektronicznego w praktyce, a w szczególności pozytywne skutki społeczne w postaci z jednej strony zmniejszenia populacji skazanych przebywających w jednostkach penitencjarnych oraz kosztów, jakie ponosi z tego tytułu Skarb Państwa, a z drugiej strony zmniejszenie negatywnych skutków wynikających z długotrwałej izolacji osadzonych, które dotykają ich i ich rodziny w sposób wyraźny wskazują, iż dozór elektroniczny stał się uznaną instytucją polskiego prawa karnego. Zasadnym wydaje się w tym miejscu przywołanie, iż w okresie od 1 stycznia 2012 r. do dnia 31 sierpnia 2014 r. wykonywanie kary pozbawienia wolności w systemie dozoru elektronicznego oznaczało dla Skarbu Państwa koszt 564,25 złotych miesięcznie w wypadku każdego ze skazanych, podczas gdy średni koszt odbywania kary pozbawienia wolności w jednostce penitencjarnej wynosił ok. 2.500 złotych miesięcznie.

Zauważyć należy, iż wraz z wejściem w życie z dniem 1 lipca 2015 r. zmian objętych ustawą z dnia 20 lutego 2015 r. o zmianie ustawy – Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. 2015. 396), dokonano transpozycji regulacji znajdujących się w ustawie o wykonywaniu kary pozbawienia wolności poza zakładem karnym w systemie dozoru elektronicznego do Kodeksu karnego wykonawczego, wprowadzając jednocześnie niezbędne zmiany dostosowawcze wynikające z charakteru kodyfikacji karnych, z potrzeby unowocześnienia i doprecyzowania niektórych przepisów, a co najważniejsze wynikających z koncepcji przyjętej w przepisach wprowadzających zmiany w Kodeksie karnym w zakresie orzekania kar i środków karnych oraz zabezpieczających kontrolowanych w systemie dozoru elektronicznego. W tym zakresie od dnia 1 lipca 2015 r. z zastosowaniem dozoru elektroniczne wykonywane są kary, środki karne i środki zabezpieczające, przy czym kara ograniczenia wolności w systemie dozoru elektronicznego wykonywana jest jako dozór stacjonarny, zaś środki karne i zabezpieczające w systemie dozoru elektronicznego wykonywane są jako dozór zbliżeniowy lub mobilny. W systemie dozoru elektronicznego można kontrolować: przebywanie przez skazanego w określonych dniach tygodnia i godzinach we wskazanym przez sąd miejscu (dozór stacjonarny); bieżące miejsce pobytu skazanego, niezależnie od tego, gdzie skazany przebywa (dozór mobilny); jak i zachowanie przez skazanego określonej minimalnej odległości od osoby wskazanej przez sąd (dozór zbliżeniowy).

Przyjęte rozwiązania winny spowodować zwiększenie możliwości wykorzystania dozoru elektronicznego rozumianego jako kontrola zachowania skazanego przy użyciu środków technicznych.

Zauważyć w tym miejscu także należy, iż według stanu na dzień 13 lipca 2015 r. karę w systemie dozoru elektronicznego odbywało 4.654 skazanych, zaś karę zakończyło odbywać 40.957 skazanych. System łącznie objął 45.611 osób. Podkreślić też trzeba, iż aktualna pojemność sytemu dozoru elektronicznego wynosi 10.000 skazanych, jednocześnie planowane jest jej zwiększanie – w 2016 r. do 12.500 skazanych, a w 2017 r. do 15.000 skazanych. Przytoczone wyżej liczby w sposób jednoznaczny pozwalają na wyrażenie przekonania co do wysokiej skuteczności i sprawności funkcjonowania systemu dozoru elektronicznego.

Wspomnieć także trzeba, iż wchodząca w życie z dniem 1 lipca 2015 r. obszerna nowelizacja przepisów prawa karnego wprowadziła nadto nowy kształt środków zabezpieczających, służących zabezpieczeniu społeczeństwa przed zagrożeniem porządku prawnego. Ich następstwem są również liczne zmiany wprowadzone w Kodeksie karnym wykonawczym. Wprowadzono nadto szereg modyfikacji zmierzających do poprawy warunków osób osadzonych w zakładach karnych i aresztach śledczych oraz praktycznego stosowania przepisów Kodeksu karnego wykonawczego. Niektóre z tych rozwiązań służą realizacji uwag zgłaszanych przez Rzecznika Praw Obywatelskich. Dotyczą one np. prowiantowania osób konwojowanych, zwiększenia liczby osób biorących udział w widzeniu, korzystania z aparatu telefonicznego, korespondencji osób tymczasowo aresztowanych z obrońcą lub pełnomocnikiem, ale także regulacji związanych z obliczaniem kar pozbawienia wolności.

W kontekście uwag dotyczących systemu dozoru elektronicznego zauważyć także trzeba, iż do niezaprzeczalnych osiągnięć należy obniżenie populacji osób przebywających w jednostkach penitencjarnych, przy czym przewiduje się, iż znaczące przyspieszenie tego procesu nastąpi właśnie w związku z przyjęciem ustawy z dnia 20 lutego 2015 r. o zmianie ustawy – Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw.

W zakresie działalności Służby Więziennej wprowadzono szereg zmian mających na celu poprawę warunków odbywania kary pozbawienia wolności i tymczasowego aresztowania, które zostały określone w rozporządzeniu z dnia 28 stycznia 2014 r. w sprawie warunków bytowych osób osadzonych w zakładach karnych i aresztach śledczych (Dz. U. z 2014 r., poz. 200). Wymienione zmiany dotyczą zwiększenia ilości wydawanych osadzonym przedmiotów w ramach norm należności, takich jak: czapki zimowe, slipy, torby transportowe, zwiększenia ilości wydawanych środków higieny osobistej, zwiększenia norm należności, które z chwilą wydania przechodzą na własność osadzonego (koszulki gimnastyczne, sprzęt stołowy). Wprowadzenie tych zmian, przy jednoczesnym wydłużeniu okresów używalności innych przedmiotów wyposażenia, skutkowało, w ramach posiadanego budżetu, realną poprawą warunków pobytu osób osadzonych w jednostkach penitencjarnych.

Do istotnych osiągnięć zaliczyć również należy rozbudowę systemu pomocy postpenitencjarnej, która udzielana jest osobom pozbawionym wolności, zwalnianym z jednostek penitencjarnych oraz członkom rodzin tych osób i finansowana ze środków Funduszu Pomocy Pokrzywdzonym oraz Pomocy Postpenitencjarnej. Dysponentem Funduszu jest Minister Sprawiedliwości. Dzięki nowelizacji Kodeksu karnego wykonawczego, która weszła w życie w dniu 1 stycznia 2012 r. oraz rozporządzeniu wykonawczemu Ministra Sprawiedliwości w sprawie wyżej wymienionego Funduszu powiększony został katalog świadczeń, jakie mogą być udzielane w ramach tej pomocy, w którym dominują tzw. aktywne formy pomocy. Ponadto podkreślona została rola sektora pozarządowego w tym systemie, albowiem wprowadzono zasadę obligatoryjnego przeznaczania części środków Funduszu na rzecz organizacji pozarządowych realizujących projekty z zakresu pomocy postpenitencjarnej.

Należy podkreślić, iż corocznie przychody Funduszu w części postpenitencjarnej wynoszą około 15.000.000 złotych, z których finansowane są świadczenia pomocowe na rzecz ponad 100.000 osób realizowane przez Służbę Więzienną, kuratorów sądowych oraz organizacje pozarządowe. W roku 2014 Minister Sprawiedliwości udzielił dotacji celowych na rzecz 30 organizacji pozarządowych, a łączna kwota dotacji wyniosła 1.500.000 złotych.

Świadczenia z zakresu pomocy postpenitencjarnej mają zazwyczaj charakter doraźny, jednakże możliwość ich uzyskania znacznie szybciej niż pomoc od instytucji świadczących pomoc społeczną niewątpliwie wpływa pozytywnie na zmniejszenie powrotności do przestępstwa przez osoby opuszczające zakłady karne.

Za wysoce pozytywne uznać też trzeba poprawienie jakości i sprawności wykonywania kar wolnościowych. Nastąpiło to na skutek przeprowadzonych przez Ministerstwo Sprawiedliwości zmian legislacyjnych, tj. między innymi rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 26 litego 2013 r. w sprawie sposobu wykonywania obowiązków i uprawnień przez kuratorów sadowych w sprawach karnych wykonawczych (Dz. U. 2013 poz. 335), w szczególności dotyczących kary ograniczenia wolności w formie nieodpłatnej, kontrolowanej pracy na cele społeczne.

Nadto za istotne uznać należy podniesienie jakości wykonywanych orzeczeń w sprawach rodzinnych i nieletnich poprzez odpowiednie zmiany legislacyjne.

Za niezwykle istotny – w kontekście prezentowanych wcześniej zmian kodyfikacji karnej – uznać należy realizowany od września 2014 r. w Ministerstwie Sprawiedliwości w ramach Norweskiego Mechanizmu Finansowego Projekt „Upowszechnienie stosowania kar nieizolacyjnych i środków probacyjnych w systemie sądownictwa karnego”. Zainaugurowany on został konferencją otwierającą, w której uczestniczyli przedstawiciele grup docelowych projektu, a także Sekretarz Stanu w Ministerstwie Sprawiedliwości i Bezpieczeństwa Publicznego Królestwa Norwegii.

W kwietniu 2015 roku rozpoczęły się szkolenia z zakresu upowszechniania stosowania kar nieizolacyjnych. Docelowo, w ramach Projektu planowane jest przeszkolenie co najmniej 5000 osób, w tym:

- 140 sędziów penitencjarnych;

- 500 sędziów orzekający w sprawach karnych, w sądach rejonowych i okręgowych;

- 1560 kuratorów dla dorosłych;

- 1200 pracowników organów samorządowych i podmiotów, dla których organy samorządu terytorialnego są organem założycielskim;

- 500 prokuratorów prokuratur rejonowych, okręgowych i apelacyjnych;

- 500 funkcjonariuszy Policji;

- 600 funkcjonariuszy Służby Więziennej.

Do końca czerwca 2015 roku w szkoleniach wzięło udział łącznie około 2000 osób.

Ponadto, w projekcie przewidziano organizację czterech wizyt studyjnych w Norwegii. Pierwsza z nich odbyła się w maju 2015 roku. Sędziowie, funkcjonariusze Służby Więziennej oraz kuratorzy zawodowi mieli możliwość zapoznania się z norweskim systemem probacyjnym, uczestniczyli w spotkaniu z norweskim sędzią, a także poznali specyfikę pracy ze skazanymi w zakładzie karnym.

Podsumowując kwestie związane polityką penitencjarną nie sposób pominąć istotnego sukcesu Ministerstwa Sprawiedliwości, jakim było zamknięcie przez Komitet Ministrów Rady Europy nadzoru nad wykonaniem wyroków z tzw. grupy Trzaska, w których to wyrokach Europejski Trybunał Praw Człowieka stwierdził naruszenie art. 5 ust. 3 Konwencji z uwagi na nadmierną długość tymczasowego aresztowania skarżących. Rezolucję końcową zamykającą nadzór nad wykonaniem 173 wyroków z tej grupy Komitet Ministrów wydał 2 grudnia 2014 r. Wydanie tej rezolucji poprzedziły wielopłaszczyznowe, systematyczne działania (legislacyjne, upowszechniające, szkoleniowe) podejmowane przez Ministerstwo Sprawiedliwości. Zamknięcie nadzoru nad wykonaniem grupy Trzaska oznacza, że Komitet Ministrów uznał, że Polska poradziła sobie z problemem systemowym dotyczącym naruszeń art. 5 ust. 3 Konwencji.

Kolejne uwagi dotyczące działań Ministerstwa Sprawiedliwości – w kontekście tematyki objętej pytaniami zawartymi w interpelacji Pana Posła – odnieść należy do kwestii związanych z potrzebą wypracowania nowego modelu pozycji ustrojowej zawodu komornika sądowego. Już na wstępie przypomnieć należy, iż Ministerstwo Sprawiedliwości od wielu lat dążyło do jak najszerszego otwarcia dostępu do zawodu komornika sądowego czego ostatecznym efektem była ustawa z dnia 13 czerwca 2013 r. o zmianie ustaw regulujących wykonywanie niektórych zawodów (Dz. U. z 2013 r., poz. 829), zwana potocznie „ustawą deregulacyjną”, która weszła w życie 23 sierpnia 2013 r. Od tego dnia Minister Sprawiedliwości nie tworzy już wolnych stanowisk komorniczych, lecz każdy wniosek kandydata na komornika sądowego implikuje procedurę utworzenia stanowiska komorniczego w swobodnie wybranym przez niego rewirze komorniczym. Do zadań Ministra Sprawiedliwości należy wyłącznie ocena zasadności utworzenia kolejnego stanowiska komorniczego. W chwili obecnej można już więc mówić o pełnym otwarciu dostępu do zawodu i dalsze zmiany w tym zakresie nie są konieczne. Stanowi to niewątpliwie olbrzymi sukces Ministerstwa Sprawiedliwości w ostatnich latach oraz umożliwia młodym i wykształconym prawnikom dostęp do zawodu komornika sądowego.

W kontekście postawionych w interpelacji Pana Posła pytań zauważyć również trzeba, iż do pozytywnych działań Ministerstwa Sprawiedliwości w zakresie dotyczącym egzekucji sądowej zaliczyć należy wprowadzenie ustawą z dnia 10 maja 2013 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego zmian mających na celu wyeliminowanie pomyłek w zakresie prowadzenia egzekucji przeciwko osobom niebędącym dłużnikami (nowelizacja ta weszła w życie z dniem 7 lipca 2013 r.). Celowi temu mają służyć obowiązek wskazania w piśmie procesowym numeru PESEL lub NIP powoda będącego osobą fizyczną, w tym w pozwie w elektronicznym postępowaniu upominawczym oraz obowiązek ustalenia przez sąd z urzędu numeru PESEL pozwanego będącego osobą fizyczną. Następstwem zmian w Kodeksie postępowania cywilnego było również ustalenie rozporządzeniem Ministra Sprawiedliwości z dnia 6 sierpnia 2014 r. w sprawie określenia brzmienia klauzuli wykonalności, nowego brzmienia klauzuli, w treści której sąd zobowiązany jest wpisać numer PESEL lub NIP wierzyciela i dłużnika będących osobami fizycznymi. Te zmiany mają eliminować pomyłki komorników co do osoby dłużnika.

Za istotne należy również uznać:

- wzmocnienie instrumentów ochrony i obrony osób, przeciwko którym wszczęto postępowanie egzekucyjne na podstawie tytułu egzekucyjnego w postaci wyroku zaocznego lub nakazu zapłaty wydanego w postępowaniu nakazowym, upominawczym albo elektronicznym postępowaniu upominawczym (czyli wydanych pod nieobecność pozwanego), poprzez wprowadzenie dokonywania przez komornika dodatkowych pouczeń dłużnika o treści przepisów dotyczących doręczeń, przywracania terminu, wstrzymywania wykonalności orzeczeń, zawieszania i umarzania postępowania egzekucyjnego oraz wnoszenia środków zaskarżenia od wyżej wymienionych orzeczeń, oraz zawieszenia na wniosek dłużnika postępowania prowadzonego na podstawie tytułu wykonawczego w postaci zaopatrzonego w klauzulę wykonalności wyroku zaocznego, nakazu zapłaty wydanego w postępowaniu nakazowym, upominawczym albo elektronicznym postępowaniu upominawczym, jeżeli dłużnik przedstawi zaświadczenie z którego wynika, że wyrok zaoczny lub nakaz zapłaty został doręczony na inny adres, aniżeli miejsce zamieszkania dłużnika ustalone w postępowaniu egzekucyjnym;

- ograniczenie możliwości prowadzenia egzekucji z przedmiotów niezbędnych ze względu na niepełnosprawność dłużnika lub członków jego rodziny - art. 829 pkt 9 k.p.c. Przepis wprowadzony został ustawą z dnia 26 czerwca 2014 r. obowiązującą od dnia 18 września 2014 r. (Dz. U. z 2014 r., poz. 1091);

- aktywne uczestnictwo Ministerstwa Sprawiedliwości w przygotowaniu ustawy z dnia 27 maja 2015 r. o zmianie ustawy - Kodeks cywilny, ustawy - Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw dotyczącej szerokiej nowelizacji Kodeksu postępowania cywilnego zmierzającej m.in. do informatyzacji postępowania egzekucyjnego. Przewiduje się w nim możliwości doręczeń za pośrednictwem systemu teleinformatycznego albo z użyciem środków komunikacji elektronicznej, nadawanie elektronicznej klauzuli wykonalności orzeczeniom mającym taką postać, sprzedaż w drodze licytacji elektronicznej. Aktualnie projekt ustawy jest w senacie (druk senacki nr 918), należy liczyć na zakończenie procesu legislacyjnego w tej kadencji;

- wydanie przez Ministra Sprawiedliwości przepisów wykonawczych w postaci: rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 grudnia 2011 r. w sprawie szczegółowego trybu postępowania w sprawach o opróżnienie lokalu lub pomieszczenia albo o wydanie nieruchomości, które weszło w życie z dniem 13 stycznia 2012 r.; rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 31 maja 2012 r. w sprawie określenia sposobu składania zabezpieczenia w papierach wartościowych (weszło w życie 9 czerwca 2012 r.); a nadto nowelizacji przepisów zawartych w rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 stycznia 2014 r. zmieniającym rozporządzenie w sprawie określenia szczegółowych przepisów o biurowości i ewidencji operacji finansowych kancelarii komorniczych, które weszło w życie 22 lutego 2014 r.

Na szczególną uwagę zasługują zaprezentowane poniżej reformy w kluczowych dziedzinach prawa:

Zmiany w zakresie dotyczącym prawa cywilnego materialnego i cywilnego międzynarodowego, procesowego i rodzinnego w latach 2008 - 2015

Jeśli chodzi o podejmowanie przez Ministra Sprawiedliwości w latach 2008 – 2015 działań legislacyjnych, które istotnie wpływały na pozytywne zmiany służące poprawie funkcjonowania wymiaru sprawiedliwości, w tym w szczególności w aspekcie poprawy działania sądów, stworzenia rozwiązań bardziej czytelnych i przyjaznych dla obywateli oraz ukształtowania lepszego otoczenia prawnego dla działań przedsiębiorców, to należałoby wskazać, że były to liczne propozycje, zamienione następnie w procesie legislacyjnym w Sejmie i Senacie RP na ustawy, które obejmowały takie kluczowe dziedziny prawa, jak: prawo cywilne materialne (Kodeks cywilny) i procesowe (Kodeks postępowania cywilnego), prawo rodzinne (Kodeks rodzinny i opiekuńczy) czy prawo cywilne międzynarodowe.

Jeśli chodzi o prawo cywilne materialne, to uzupełniono zawarte w kodeksie cywilnym regulacje dotyczące naprawienia szkody wyrządzonej najbliższym osobom zmarłego poszkodowanego poprzez wprowadzenie możliwości przyznania takim osobom – obok odszkodowania – również zadośćuczynienia za doznaną krzywdę. Celem regulacji było zapewnienie osobom uprawnionym do zadośćuczynienia pełnej kompensaty – nie tylko za szkodę materialną związaną ze śmiercią osoby najbliższej, ale także za doznaną szkodę niematerialną (krzywdę). Zmianę tę wprowadzono ustawą z dnia 30 maja 2008 r. o zmianie ustawy – Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw.

W 2015 r. miały miejsce dwie istotne nowelizacje kodeksu cywilnego. Najpierw ustawą z dnia 20 marca 2015 r. o zmianie ustawy – Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw dokonano zasadniczej zmiany przepisów regulujących kwestię odpowiedzialności spadkobierców za długi spadkowe. Polega ona przede wszystkim na wprowadzeniu – jako zasady – odpowiedzialności spadkobierców za długi spadkowe z tzw. dobrodziejstwem inwentarza (tj. do wysokości wartości aktywów spadkowych) w miejsce obowiązującej dotychczas odpowiedzialności nieograniczonej. W ustawie tej przewiduje się też wprowadzenie instytucji wykazu inwentarza, co ma na celu ustalenie stanu majątku spadkowego bez narażania spadkobierców na nadmierne koszty. W świetle dotąd obowiązujących przepisów stan majątku spadkowego ustalał bowiem najczęściej komornik sądowy, co wiązało się zazwyczaj z poniesieniem przez spadkobierców kosztów wyceny aktywów spadkowych z udziałem biegłych rzeczoznawców. Przyjęta regulacja zapewnienia także ochronę wierzycieli spadkowych przed ich pokrzywdzeniem poprzez nierzetelne sporządzenie wykazu inwentarza. W ramach nowelizacji dokonano także kompleksowej zmiany przepisów kodeksu postępowania cywilnego w obszarze odnoszącym się do postępowania w przedmiocie zabezpieczenia spadku i spisu inwentarza.

Z kolei w ostatniej nowelizacji kodeksu cywilnego, dokonanej ustawą z dnia 10 lipca 2015 r. ustawy o zmianie ustawy – Kodeks cywilny, ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (oczekuje na podpis Prezydenta RP), wprowadzono do kodeksu cywilnego (po raz pierwszy) definicję dokumentu oraz przewidziano nową formę składania oświadczenia woli – formę dokumentową.

W 2009 r., mocą ustawy z dnia 26 czerwca 2009 r. o zmianie ustawy o księgach wieczystych i hipotece oraz niektórych innych ustaw, dokonano zasadniczej przebudowy instytucji hipoteki. Ujednolicenie hipoteki uprościło regulacje dotyczące hipoteki i ułatwiło korzystanie z tego ograniczonego prawa rzeczowego służącego zabezpieczeniu roszczeń. Ograniczono zasadę szczegółowości hipoteki w odniesieniu do zabezpieczonej wierzytelności przez dopuszczenie zabezpieczenia jedną hipoteką kilku (dwóch lub więcej) wierzytelności przysługujących tej samej osobie oraz dopuszczenie możliwości zabezpieczenia jedną hipoteką kilku wierzytelności przysługujących różnym osobom. Wprowadzono tzw. hipotekę właściciela, w przypadku gdy dojdzie do skupienia w jednym ręku wierzytelności hipotecznej oraz własności obciążonej nieruchomości bez wygaśnięcia zabezpieczonej wierzytelności. Dzięki temu rozwiązaniu hipoteka nie wygasa, a właściciel może przenieść zabezpieczoną wierzytelność wraz z hipoteką o dotychczasowym pierwszeństwie na inną osobę. Rozwiązania te pozwoliły na obniżenie kosztów ustanowienia hipoteki oraz zapewniły większą elastyczność zabezpieczenia.

W Ministerstwie Sprawiedliwości prowadzone były na bieżąco prace nad zmianami w procedurze cywilnej, służące przyspieszeniu postępowania cywilnego (np. przez jego informatyzację) i dostosowaniu jego reguł do zmieniających się warunków społeczno – gospodarczych. W tym kontekście wspomnieć najpierw należy o podejmowanym przez wiele lat wysiłku informatyzacji postępowania cywilnego, który zapoczątkowany został ustawą z dnia 9 stycznia 2009 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw, która wprowadziła do procedury cywilnej elektroniczne postępowanie upominawcze (tzw. e-sąd). Elektroniczne postępowanie upominawcze spowodowało odciążenie sądów powszechnych od rozpoznawania spraw, w których stan faktyczny nie jest skomplikowany i nie wymaga przeprowadzenia postępowania dowodowego. Dalszym etapem informatyzacji było wprowadzenie do postępowania cywilnego tzw. protokołu elektronicznego, co dokonane zostało na mocy ustawy z dnia 29 kwietnia 2010 r o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego. Celem tego rozwiązania było usprawnienie postępowania sądowego (skrócenie czasu jego trwania) przez zastosowanie nowoczesnych technik zapisu przebiegu czynności sądowych.

Kolejna niezwykle ważna nowelizacja procesu cywilnego dokonana została ustawą z dnia 16 września 2011 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw. Polegała ona z jednej strony na likwidacji postępowania odrębnego w sprawach gospodarczych i w efekcie podania sporu między przedsiębiorcami regułom ogólnym obowiązującym w procesie, a z drugiej strony wprowadziła rozwiązania zapewniające koncentrację materiału procesowego, które przyczyniają się do usprawnienia i przyspieszenia procesu cywilnego. Wprowadzono także istotną zmianę w zakresie egzekucji świadczeń niepieniężnych, wzmacniając z jednej strony efektywność obowiązującego systemu egzekucji przez znaczące podwyższenie górnej granicy dopuszczalnych grzywien pieniężnych, a z drugiej – wprowadzając do polskiego systemu prawnego pewne nowe rozwiązania, które służą polepszeniu sytuacji wierzyciela.

Należy także wskazać na ostatnią nowelizację postępowania cywilnego, która dokonała się mocą wspomnianej już wcześniej ustawy z dnia 10 lipca 2015 r. o zmianie ustawy – Kodeks cywilny, ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw. W ustawie tej dokonano dalszej informatyzacji postępowania cywilnego poprzez wprowadzenie: elektronicznego biura podawczego pozwalającego na składanie pism procesowych drogą elektronicznych oraz dokonywanie doręczeń elektronicznych we wszystkich sprawach cywilnych; elektronicznego zajęcia rachunku bankowego; elektronicznej licytacji ruchomości. Wprowadzono także inne zmiany w postępowaniu rozpoznawczym zmierzające do przyspieszenia postępowań sądowych, takie jak: zmiana przepisu dotyczącego skutków wniosku o wyłączenie sędziego (wniosek nie będzie automatycznie blokował podejmowania przez sędziego czynności w sprawie); możliwość wydawania w niektórych przypadkach wyroku na posiedzeniu niejawnym. Przedmiotowa nowelizacja w dużej części poświęcona jest zmianom w postępowaniu egzekucyjnym, służącym uroszczeniu i przyspieszeniu tego postępowania. Wskazać więc należy w szczególności na: rozszerzenie kompetencji referendarzy sądowych (m.in. rozpoznawanie skarg na czynności komornika); ograniczenie katalogu czynności komornika podlegających zaskarżeniu i uproszczenie trybu wnoszenia skargi na czynności komornika; modyfikację regulacji dotyczącej zbiegu egzekucji administracyjnej i sądowej (zbieg rozstrzygany przez ustawę bez udziału sędziego); wprowadzenie tzw. komorniczego wyjawienia majątku dłużnika (instrument służący podaniu przez dłużnika komornikowi informacji o majątku, z którego można prowadzić egzekucję) jako alternatywy dla wyjawienia sądowego, które zajmuje więcej czasu i jest praktycznie nieskuteczne; zmiany dotyczące wniosku o wszczęcie egzekucji (komornik będzie prowadził egzekucję ze wszystkich znanych mu składników majątku dłużnika, z wyjątkiem nieruchomości); uproszczenie egzekucji z nieruchomości (w tym powierzenie niektórych czynności z tego postępowania referendarzom sądowym i komornikom sądowym).

Jednym ze zjawisk społecznych obserwowanych w ostatnich latach jest umasowienie zdarzeń prawnych, a także coraz ściślejsze związki prawne pomiędzy wieloma podmiotami, zainteresowanymi we wspólnej realizacji swoich praw, zamierzeń gospodarczych itp. Właściwą reakcją ustawodawcy na to zjawisko było wprowadzenie do polskiego systemu prawa postępowania grupowego, co dokonało się ustawą dnia 17 grudnia 2009 r. o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym, której projekt został przygotowany w Ministerstwie Sprawiedliwości. Tą drogą osiągnięto efekt w postaci ułatwienia obywatelom dochodzenia roszczeń w związku z możliwością jednoczesnego dochodzenia (w ramach jednego postępowania) praw podmiotowych lub innych prawnie chronionych interesów wielu podmiotów.

Jeśli chodzi o obszar międzynarodowego prawa cywilnego, to bez wątpienia dużym osiągnięciem było uchwalenie w dniu 4 lutego 2011 r. ustawy – Prawo prywatne międzynarodowe. Ustawa ta określa prawo właściwe zarówno dla stosunków osobistych, jak i majątkowych, zawierając odesłania do międzynarodowych instrumentów prawnych, jeżeli ich regulacja ma charakter uniwersalny. Ustawa przyczyniła się do wypełnienia wielu luk prawnych i zwiększenia pewności prawa w obrocie międzynarodowym.

W kontekście dokonań Ministra Sprawiedliwości w latach 2008 – 2015 należy również wymienić ważne zmiany prawa rodzinnego. I tak, ustawą z dnia 6 listopada 2008 r. o zmianie ustawy – Kodeks rodzinny i opiekuńczy oraz niektórych innych ustaw dokonano zasadniczej modyfikacji regulacji dotyczącej pochodzenia dziecka i stosunków prawnych między rodzicami a dziećmi. Wprowadzono definicję pokrewieństwa, zmieniono zasady dotyczące ustalenia i zaprzeczenia macierzyństwa oraz ustalenia i zaprzeczenia ojcostwa. W miejsce uznania dziecka oraz unieważnienia uznania dziecka wprowadzono uznanie ojcostwa i ustalenie bezskuteczności uznania opierając te instytucje na faktycznym pochodzeniu dziecka. Dokonano istotnych zmian w zakresie władzy rodzicielskiej poprzez zwiększenie podmiotowości dziecka i wprowadzenie konieczności każdorazowego badania sytuacji dziecka w przypadku rozdzielenia rodziców czy to faktycznego, czy to wynikającego z rozwodu. Uelastyczniono obowiązek alimentacyjny wobec dorosłego dziecka, umożliwiając uchylenie się od tego obowiązku w uzasadnionych sytuacjach. Wypełniono lukę prawną w zakresie regulacji podstaw do ustalania kontaktów z dzieckiem.

W ślad za opisaną wyżej zmianą, ustawą z dnia 26 maja 2011 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego dokonano niezbędnych modyfikacji w sferze wykonywania orzeczeń o kontaktach z dziećmi. Celem ustawy było wyeliminowanie trudności obserwowanych w praktyce sądów i zwiększenie skuteczności środków wymuszających wykonywanie orzeczeń o kontaktach z dziećmi. Podstawowym środkiem przewidzianym w ustawie jest teraz zagrożenie nakazaniem zapłaty, a w razie dalszego naruszania prawa do kontaktów - nakazanie zapłaty sumy pieniężnej, która byłaby przyznawana na wniosek uprawnionego i należałaby się uprawnionemu.

Należy także wskazać, że w Ministerstwie Sprawiedliwości przygotowany został projekt ważnej zmiany ustawy z dnia 17 czerwca 2004r. o skardze na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w postępowaniu przygotowawczym prowadzonym lub nadzorowanym przez prokuratora i postępowaniu sądowym bez nieuzasadnionej zwłoki, która dokonana została ustawą z dnia 20 lutego 2009 r. W drodze tej nowelizacji poszerzono zakres stosowania skargi na naruszenie praw strony do rozpoznania sprawy w postępowaniu sądowym bez nieuzasadnionej zwłoki. Oprócz etapu postępowania przed sądem oraz etapu postępowania egzekucyjnego toczącego się przed komornikiem, sądową kontrolą prawidłowości i terminowości objęto także czynności podejmowane w postępowaniu prowadzonym lub nadzorowanym przez prokuratora (w postępowaniu przygotowawczym). Wprowadzono również obligatoryjność przyznania – w przypadku zasadności skargi – na żądanie skarżącego, odszkodowania od Skarbu Państwa (w wysokości od 2 000 złotych do 20 000 złotych).

Zmiany w zakresie procedury karnej

1 lipca 2015 r. weszła w życie reforma zmieniająca filozofię prowadzenia procesu karnego. Reforma modelu postępowania karnego opiera się na założeniu, że czynności dowodowe będą ciążyć na stronach postępowania, a jedynie wyjątkowo wykorzystywana będzie inicjatywa dowodowa sądu. W nowym modelu sąd powinien pełnić rolę arbitra, który po przeprowadzeniu przez strony dowodów wyda sprawiedliwe rozstrzygnięcie.

Nowelizacja procedury karnej ma na celu:

 przemodelowanie postępowania sądowego w kierunku większej kontradyktoryjności, gdzie dwie, równorzędne strony procesu prezentują dowody i argumenty na poparcie swoich tez,

 usprawnienie i przyspieszenie postępowania, dzięki szerszemu wykorzystaniu konsensualnych (ugodowych) sposobów zakończenia postępowania oraz idei sprawiedliwości naprawczej (dążenie do wyrównania przez sprawcę przestępstwa krzywdy wyrządzonej ofierze przestępstwa),

 szersze wykorzystanie w procesie karnym instytucji mediacji,

 zminimalizowanie przewlekłości procesów, dzięki przemodelowaniu postępowania odwoławczego. Ograniczona zostanie także możliwość zwrotu sprawy do sądu niższej instancji w celu jej ponownego rozpatrzenia.

Reformie k.p.k. towarzyszą zmiany mające na celu zwiększenie stosowania trybów konsensualnych, czyli np. zawierania porozumień między prokuratorem a oskarżonym, przedkładanych do akceptacji sądu. W razie ich przyjęcia proces przed sądem nie będzie konieczny. Zmiany te mają na celu zwiększenie efektywności postępowania, przy zachowaniu gwarancji procesowych oskarżonego i pokrzywdzonego. Reforma zakłada szersze zastosowanie instytucji wniosku o skazanie bez rozprawy i tzw. wniosku o dobrowolne poddanie się karze.

W przypadku możliwości zastosowania dobrowolnego poddania się karze zmniejszony został zakres postępowania przygotowawczego.

Wzmocnieniu zasady kontradyktoryjności w procesie karnym towarzyszy wprowadzenie mechanizmów zabezpieczających równość stron procesu. Reforma przewiduje rewolucję w dostępie do pomocy prawnej dla wszystkich niezależnie od stanu majątkowego. Każda ze stron będzie mogła na etapie postępowania sądowego skorzystać z fachowej pomocy prawnej – adwokata i radcy prawnego, wyznaczonego z urzędu (obrońcy lub pełnomocnika) przez sąd na żądanie. Koszty reprezentacji będzie ponosił Skarb Państwa. Skazany będzie nimi obciążony w przypadku przegrania postępowania. Jednakże w stosunku do osób ubogich będzie możliwe zwolnienie ich od poniesienia kosztów, nawet gdy przegrają sprawę.

Zmiany w prawie karnym materialnym

Drugim ważnym kierunkiem reformy postępowania karnego jest nowelizacja prawa karnego materialnego. Stanowi ona kompleksową reformę polityki karnej, której celem jest stworzenie realnej dolegliwości dla wszystkich sprawców przestępstw.

Głównym celem reformy k.k. jest zmiana obecnej struktury orzekanych kar, w tym ograniczenie możliwości pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem wykonania tej kary (kara zawieszona to obecnie ok. 60 proc. wszystkich kar orzekanych w Polsce). W wielu przypadkach, a w szczególności wówczas, gdy kara taka jest orzekana po raz kolejny za kolejne przestępstwa nie spełnia bowiem funkcji odstraszającej i wychowawczej. Lepsze efekty przynoszą kary wolnościowe - grzywny bądź kary ograniczenia wolności - które są dla sprawców bardziej odstraszające i połączone z realną dolegliwością.

Reforma Kodeksu karnego, która weszła 1 lipca w życie, przewiduje:

 realne oddziaływanie karne dzięki dolegliwym i skutecznym karom wolnościowym oraz zerwanie z fikcją kary więzienia w zawieszeniu,

 preferencje dla kar wolnościowych (zarówno kary ograniczenia wolności, jak i grzywny) wobec kary pozbawienia wolności, w tym również wobec kary w zawieszeniu m in. poprzez wprowadzenie pierwszeństwa tych kar w stosunku do czynów zabronionych, które są zagrożone karą pozbawienia wolności do 5 lat, - poprzez wydłużenie ram czasowych stosowania kary ograniczenia wolności (do 2 lat) oraz wprowadzenie nowych form jej wykonywania (np. obowiązek pozostawania w miejscu stałego pobytu, z zastosowaniem systemu dozoru elektronicznego),

 reorganizację i uporządkowanie środków zabezpieczających, m.in. poprzez uregulowanie problemu tzw. sprawców niebezpiecznych cierpiących na zaburzenia osobowości,

 umożliwienie sądowi, zamiast zarządzenia wykonania kary pozbawienia wolności, zamiany jej na karę ograniczenia wolności w formie obowiązku wykonywania nieodpłatnej, kontrolowanej pracy na cele społeczne albo na grzywnę,

 przeniesienie przepisów o systemie dozoru elektronicznego do Kodeksu karnego i Kodeksu karnego wykonawczego,

W związku z wejściem w życie reformy Kodeksu karnego i Kodeksu postępowania karnego Ministerstwo Sprawiedliwości podjęło szereg działań, zarówno o charakterze legislacyjnym, jak i organizacyjnym.

Spośród 30 rozporządzeń wykonawczych przystosowujących środowisko prawne do zmian normatywnych należy wskazać w szczególności Regulamin urzędowania sądów powszechnych oraz Regulamin wewnętrznego urzędowania powszechnych jednostek organizacyjnych prokuratury. Oba regulaminy mają na celu wprowadzenie odpowiednich zmian organizacyjnych nakierowanych na możliwie efektywne funkcjonowanie wymiaru sprawiedliwości w nowej rzeczywistości prawnej.

Obok zmian legislacyjnych, przygotowano System Organizacji Terminarza Rozpraw, mający na celu synchronizację terminów rozpraw pomiędzy sądem, a stronami procesowymi (prokuratorami, obrońcami i pełnomocnikami). Z nowej procedury karnej zostało już przeszkolonych prawie 10 tysięcy prokuratorów i sędziów, a szkolenia są wciąż kontynuowane.

Reforma Kodeksu postępowania karnego w kierunku modelu kontradyktoryjnego została uchwalona przez Sejm RP ustawą z dnia 27 września 2013 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania karnego oraz niektórych innych ustaw. Weszła w życie po blisko dwuletnim vacatio legis, podczas którego wszyscy uczestnicy postępowania karnego) mieli czas na przygotowanie się do stosowania w praktyce nowych przepisów proceduralnych.

Reforma Kodeksu karnego została dokonana ustawą z dnia 20 lutego 2015 r. o zmianie ustawy – Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw.

Podsumowanie prac Ministerstwa Sprawiedliwości dopełnia realizacja zadania polegającego na przyjęciu ustawy gwarantującej bezpłatny dostęp do porad prawnych. Potrzeba opracowania ustawy została wyrażona w exposé wygłoszonym przez Prezesa Rady Ministrów w dniu 1 października 2014 r., w którym wskazano, że Rada Ministrów opracuje program „Prawo dla każdego”, który dzięki współpracy rządu, samorządów i organizacji pozarządowych zagwarantuje bezpłatny dostęp do darmowych porad prawnych na poziomie lokalnym.

W dniu 25 czerwca 2015 r. Sejm RP uchwalił ustawę o nieodpłatnej pomocy prawnej oraz edukacji prawnej. Ustawa ma na celu wykreowanie nowej usługi publicznej polegającej na zapewnianiu szczególnie potrzebującym obywatelom dostępu do nieodpłatnej pomocy oraz podejmowanie działań edukacyjnych zmierzających do zwiększenia świadomości prawnej społeczeństwa.

Przewiduje się, że nieodpłatna pomoc prawna będzie stanowiła zadanie z zakresu administracji rządowej, co zapewni jednolite standardy jej udzielania, a także umożliwi sprawowanie efektywnego nadzoru nad wykonywaniem tego świadczenia oraz zapewni stałe źródło jego finansowania.

Przewidziane narzędzie systemowe będzie się składało z dwóch komponentów.

Po pierwsze będzie to zadanie polegające na zapewnianiu obywatelom nieodpłatnej pomocy prawnej na etapie przedsądowym. Zawarta w art. 4 regulacja zakłada, że podmiotami uprawnionymi do korzystania ze świadczenia w postaci nieodpłatnej pomocy prawnej będą osoby fizyczne, którym w okresie 12 miesięcy poprzedzających zwrócenie się o udzielenie nieodpłatnej pomocy prawnej przyznano świadczenie z pomocy społecznej na podstawie przesłanek ujętych w katalogu zawartym w art. 7 ustawy o pomocy społecznej, a więc m.in. ubóstwa, sieroctwa, bezdomności, bezrobocia, niepełnosprawności długotrwałej lub ciężkiej choroby, przemocy w rodzinie, potrzeby ochrony macierzyństwa, bądź też wielodzietności.

Przesłanką uzyskania dostępu do nieodpłatnej pomocy prawnej będzie również posiadanie ważnej Karty Dużej Rodziny, statusu kombatanta, weterana. Ponadto, do uzyskania nieodpłatnej pomocy prawnej będzie uprawniał fakt nieukończenia 26 lat oraz ukończenia 65 lat, a także znalezienie się w sytuacji zagrożenia lub poniesienie strat w wyniku wystąpienia klęski żywiołowej, katastrofy naturalnej lub awarii technicznej.

Nieodpłatna pomoc prawna ma obejmować: poinformowanie osoby uprawnionej o obowiązującym stanie prawnym, o przysługujących jej uprawnieniach lub o spoczywających na niej obowiązkach, wskazanie sposobu rozwiązania dotyczącego jej problemu prawnego, pomoc w sporządzeniu projektu pisma w powyższym zakresie (z wyłączeniem pism procesowych w toczącym się postępowaniu przygotowawczym lub sądowym i pism w toczącym się postępowaniu sądowo-administracyjnym), sporządzenie projektu pisma wszczynającego postępowanie sądowe lub sądowo-administracyjne, a także sporządzenie projektu pisma o zwolnienie od kosztów sądowych lub o ustanowienie pełnomocnika z urzędu w postepowaniu sądowym lub ustanowienie adwokata, radcy prawnego, doradcy podatkowego lub rzecznika patentowego w postepowaniu sądowo-administracyjnym (art. 3 ust. 1 ustawy).

W tym zakresie zaangażowane będą jednostki samorządu terytorialnego, a także prawnicze samorządy zawodowe. Przewidziano, że nieodpłatna pomoc prawna będzie udzielana co do zasady przez adwokatów i radców prawnych na podstawie umowy zawartej z powiatem (art. 5 ust. 1 i art. 6 ust. 1 ustawy). Ponadto w szczególnie uzasadnionych przypadkach będą oni mogli udzielać upoważnienia do udzielania nieodpłatnej pomocy prawnej aplikantom adwokackim lub aplikantom radcowskim (art. 5 ust. 1 ustawy). W punktach nieodpłatnej pomocy prawnej powierzonych do prowadzenia organizacjom pozarządowym prowadzącym działalność pożytku publicznego nieodpłatna pomoc prawna będzie mogła również być udzielana przez osoby, które ukończyły wyższe studia prawnicze i uzyskały tytuł magistra lub zagraniczne studia prawnicze uznane w Rzeczypospolitej Polskiej, posiadające odpowiednie doświadczenie oraz spełniające określone warunki, a także doradców podatkowych (w zakresie prawa podatkowego, z wyłączeniem spraw podatkowych związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej) (art. 11 ust. 3). Przewiduje się, że nieodpłatna pomoc prawna będzie udzielana w punktach nieodpłatnej pomocy prawnej w przeciętnym wymiarze 5 dni w tygodniu przez co najmniej 4 godziny dziennie (art. 8 ust. 3 ustawy).

W przedstawionym systemie starosta byłby organem koordynującym udzielanie nieodpłatnej pomocy prawnej w powiecie. Gmina i powiat zapewniałyby zaplecze organizacyjno-techniczne. Z kolei samorządy zawodowe byłyby zobowiązane do wyłonienia radców prawnych i adwokatów zapewniających obywatelom nieodpłatną pomoc prawną. Przewiduje się, że na każdy powiat przypadałaby liczba punktów nieodpłatnej pomocy prawnej odpowiadająca mnożnikowi określonemu w art. 20 ust. 4 ustawy, z zastrzeżeniem, że powiat będzie powierzał prowadzenie połowy punktów nieodpłatnej pomocy prawnej organizacjom pozarządowym prowadzącym działalność pożytku publicznego w zakresie udzielania nieodpłatnej pomocy prawnej i nieodpłatnej informacji prawnej oraz zwiększania świadomości prawnej społeczeństwa (art. 11 ust. 1 ustawy) i spełniającym kryteria określone w art. 11 ust. 6 ustawy, tj.:

 posiadającym co najmniej dwuletnie doświadczenie w wykonywaniu zadań wiążących się z udzielaniem porad prawnych lub informacji prawnych;

 mogącym przedstawić zawarte umowy lub promesy ich zawarcia z adwokatem, radcą prawnym, doradcą podatkowym lub osobą, która ukończyła studia wyższe i uzyskała tytuł magistra lub zagraniczne studia prawnicze uznane w RP;

 dającym gwarancję należytego wykonania zadania, w szczególności przez złożenie pisemnego zobowiązania zapewnienia poufności w związku z udzielaniem nieodpłatnej pomocy prawnej i jej dokumentowaniem oraz profesjonalnego i rzetelnego udzielania nieodpłatnej pomocy prawnej, w szczególności, gdy zachodzi konflikt interesów.

Wykonywanie zadania polegającego na udzielaniu nieodpłatnej pomocy prawnej – będzie monitorowane przez nałożenie na udzielającego nieodpłatnej pomocy prawnej – obowiązku dokumentowania na karcie nieodpłatnej pomocy prawnej każdego przypadku udzielania pomocy prawnej, a także na starostów obowiązku przekazywania Ministrowi Sprawiedliwości informacji o wykonaniu zadania polegającego na udzielaniu nieodpłatnej pomocy prawnej (art. 7 i 12 ustawy);

Zadanie w postaci świadczenia nieodpłatnej pomocy prawnej będzie finansowane z budżetu państwa z części będącej w dyspozycji wojewodów przez udzielenie dotacji celowej powiatom, która w 97% będzie przeznaczana na wynagrodzenia z tytułu umów zawieranych między adwokatami lub radcami prawnymi a powiatami albo w przypadku powierzenia prowadzenia punktu nieodpłatnej pomocy prawnej organizacji pozarządowej na rzecz danej organizacji, natomiast w wysokości 3% – na pokrycie kosztów obsługi organizacyjno-technicznej zadania (art. 20 ust. 1 ustawy). Podstawę ustalenia wysokości dotacji stanowić będzie kwota bazowa (art. 20 ust. 2 ustawy), która w 2016 r. wyniesie 5150 zł (art. 27 ustawy).

Drugim komponentem przewidzianego w ustawie systemu będzie element o charakterze edukacyjnym. Zgodnie z art. 14 ustawy organy administracji publicznej realizując pozostające w ich właściwości zadania z zakresu edukacji prawnej społeczeństwa będą zobligowane do podejmowania działań edukacyjnych zmierzających do zwiększenia świadomości prawnej społeczeństwa w zakresie:

• możliwości dostępu do nieodpłatnej pomocy prawnej;
• praw i obowiązków obywatelskich;
• działalności krajowych i międzynarodowych organów ochrony prawnej;
• mediacji oraz sposobach pozasądowego rozwiązywania sporów;
• możliwości udziału obywateli w konsultacjach publicznych oraz w procesie stanowienia prawa.

Zadania będące przedmiotem omawianej problematyki będą mogły być również realizowane przez organizacje pożytku publicznego, a także uczelnie prowadzące studia wyższe na kierunku prawo, samorządy zawodowe adwokatów, radców prawnych, notariuszy, komorników sądowych oraz doradców podatkowych – wyłonione w trybie otwartego konkursu ofert, o którym mowa w ustawie z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i wolontariacie (art. 15 ust. 1 i 2 ustawy).

Przepisy związane z udzielaniem nieodpłatnej pomocy prawnej co do zasady mają wejść w życie z dniem 1 stycznia 2016 r., z wyjątkiem przepisów dotyczących organizacji systemu nieodpłatnej pomocy prawnej, przepisów dających Ministrowi Sprawiedliwości możliwość powołania Rady Nieodpłatnej Pomocy Prawnej oraz Edukacji Prawnej, a także przepisów dotyczących finansowania oraz wprowadzających zmiany w innych ustawach – które mają wejść w życie z dniem 31 sierpnia 2015 r. (art. 29 ustawy).

Mając na względzie szeroko omówione powyżej rezultaty prac Ministerstwa Sprawiedliwości w latach 2008 – 2015 w kontekście wskazanych na str. 1 i 2 zobowiązań zawartych w wystąpieniach Prezesa Rady Ministrów, należy stwierdzić, że w zakresie rządowego procesu legislacyjnego Rada Ministrów spełniła oczekiwania dotyczące opracowania i przyjęcia regulacji prawnych ukierunkowanych na realizację w/w zadań.

Szczegółowe omówienie każdej z inicjatyw legislacyjnych wymagałoby opracowania obszernego raportu, niemożliwego do przedstawienia w trybie odpowiedzi na interpelację. Tym niemniej należy wskazać, że wszystkie omawiane reformy były przedmiotem prac Parlamentu, który dysponuje szczegółową dokumentacją przebiegu prac nad każdym z projektów legislacyjnych dotyczących wymienionych wyżej kwestii.

Odnosząc się do pytania nr 4 przedmiotowej interpelacji należy zauważyć, że zgodnie z Regulaminem Pracy Rady Ministrów rządowy proces legislacyjny przewiduje opracowanie oceny skutków regulacji. Wymóg opracowania oceny analitycznej projektowanych zmian w prawie jest i był przestrzegany również w przypadku inicjatyw Ministerstwa Sprawiedliwości. Przy zastosowaniu aktualnie obowiązującego procesu oceny skutków projektowanej regulacji wystąpienie ewentualnych efektów odwrotnych od zamierzonych jest mało prawdopodobne, tym niemniej rezultaty szczególnie istotnych aktów prawnych zostają poddane ocenie skutków regulacji ex-post. Tego rodzaju ewaluacja opracowywana jest chociażby w odniesieniu do reformy dostępu do zawodów regulowanych. Z uwagi na nieodległy czas wejścia w życie wprowadzonych reformą zmian w prawie oraz trwające prace analityczne proces ewaluacji ex-post tzw. ustaw „deregulacyjnych” nie zostały jeszcze zakończony.

Zawarte w interpelacji pytanie Pana Posła dotyczące odbioru decyzji Ministra Sprawiedliwości jako szczególnie kontrowersyjnych jest pytaniem trudnym ze względu na fakt, że praktycznie każda inicjatywa legislacyjna znajduje zazwyczaj zarówno zwolenników, jak i przeciwników. Wśród projektów, które niewątpliwie wywołały najbardziej ożywione dyskusje ekspertów i opinii publicznej wymienić należy chociażby reformę rozdzielającą funkcję Prokuratora Generalnego od funkcji Ministra Sprawiedliwości, przekształcanie niektórych sądów rejonowych w oddziały zamiejscowe innych sądów, ułatwienie dostępu do zawodów regulowanych, szczególnie w zakresie kierowców taksówek i pośredników w obrocie nieruchomościami, wprowadzenie środków zapobiegawczych dla szczególnie niebezpiecznych sprawców przestępstw przeciwko wolności seksualnej, wreszcie wprowadzenie w życie reformy kodeksu postępowania karnego wprowadzającej elementy kontradyktoryjności do polskiego procesu karnego.

W odpowiedzi na pytanie na pytanie nr 6 interpelacji Pana Posła należy stwierdzić, że ocena ewentualnych strat finansowych lub gospodarczych wynikających z decyzji Ministra Sprawiedliwości należy do zakresu właściwości Najwyższej Izby Kontroli, która posiada również instrumenty właściwe do oceny tego rodzaju skutków. Natomiast ocena skutków politycznych, z natury rzeczy zależna od politycznych przekonań oceniającego, nie może być sformułowana w ramach obowiązków urzędowych pełniącego funkcję Ministra, pozostaje natomiast niezmiennie przedmiotem stałej oceny dokonywanej przez obywateli w ramach procesów właściwych dla demokratycznego państwa prawnego.

Poniższe zestawienie zawiera dane będące odpowiedzią na ostatnie pytanie zadane przez Pana Posła - pytanie dotyczące kosztów działalności Ministerstwa Sprawiedliwości.

Rok Łączne koszty

2008 181 866 006,21

2009 227 944 351,92

2010 273 479 438,88

2011 264 560 653,73

2012 221 559 166,67

2013 267 583 819,61

2014 282 076 561,13

2015 79 927 025,65

Koszty za rok 2015 zostały przedstawione wg ksiąg rachunkowych na dzień 30 czerwca 2015 r.

Właściwym uzupełnieniem powyższych danych finansowych będzie informacja dotycząca kompleksowego zarządzania finansowego w przestrzeni wymiaru sprawiedliwości. Warto wskazać w tym kontekście, że po kilkuletnich intensywnych pracach koncepcyjnych i projektowych oraz przeprowadzeniu pilotażowego wdrożenia w apelacji wrocławskiej, z dniem 1 stycznia 2014 r. we wszystkich sądach, wszystkich apelacji, został uruchomiony Zintegrowany System Rachunkowości i Zarządzania Kadrami (ZSRK) w obszarze modułów finansowych i kadrowych, które uzupełniły funkcjonujący już od 2012 roku moduł statystyczny ZSRK.

Budowa, wdrożenie i rozwój zintegrowanego systemu informatycznego rachunkowości i zarządzania kadrami w sądach powszechnych, jest jednym z kluczowych działań podjętych przez Ministerstwo Sprawiedliwości w celu usprawnienia jednostek wymiaru sprawiedliwości, racjonalnego wykorzystywania kadr oraz środków finansowych z budżetu państwa.

Głównym założeniem i celem wdrożenia systemu jest realne usprawnienie działania sądów powszechnych w zakresie zarządzania finansami i kadrami. Wprowadzenie scentralizowanego systemu ZSRK, w miejsce funkcjonujących uprzednio zróżnicowanych i niezależnych aplikacji informatycznych, standaryzacja narzędzi i procedur ma wpłynąć na obniżenie kosztów oraz znaczne usprawnienie pozyskiwania informacji i sporządzania niestandardowych raportów i sprawozdań. Ponadto centralny system powoduje większą automatyzację pracy, integrację informacji, wyższą jakość danych oraz umożliwia przeprowadzanie złożonych analiz finansowych i kadrowych.

Przyjęty model systemu informatycznego ZSRK jest rozwiązaniem nowatorskim nie tylko w polskich warunkach, ale także w krajach Unii Europejskiej i OECD. Od strony merytorycznej i informatycznej przyjęty model bazuje bowiem na najnowocześniejszych koncepcjach oraz narzędziach zarządzania finansami i kadrami, zaś skala przedsięwzięcia i merytoryczne rozwiązania w ramach koncepcji systemu czynią go jednym z najnowocześniejszych i największych w Europie. Co przy tym szczególnie istotne, w warunkach kryzysu finansów publicznych oraz istotnych ograniczeń w dostępności środków budżetowych, przy jednocześnie rosnącym z roku na rok obciążeniu wymiaru sprawiedliwości (patrz niezmiennie rosnąca liczba spraw wpływających do sądów) system klasy ZSRK stanowi kluczowy element dla zbudowania mechanizmów zarządczych, w ramach których skuteczna i efektywna realizacja celów i zadań wymiaru sprawiedliwości, nie będzie zależna jedynie od dodatkowego strumienia środków pieniężnych z budżetu państwa, ale od zdolności do optymalnego wykorzystania posiadanych zasobów kadrowych, finansowych i rzeczowych.

Ponadto należy dodać, że w roku 2012 został wdrożony w sądownictwie powszechnym system zakupów wspólnych. Podstawą dla funkcjonowania zakupów wspólnych w sądownictwie jest zarządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 17 lutego 2012 r]w sprawie wskazania zamawiającego do przygotowywania i przeprowadzania postępowań o udzielenie zamówienia publicznego, udzielania zamówień oraz zawierania umów ramowych na potrzeby jednostek organizacyjnych podległych i nadzorowanych przez Ministra Sprawiedliwości (Dz. Urz. Min. Sprawiedl., poz. 23). System zakupów wspólnych objął wszystkie jednostki sądownictwa powszechnego, a sądy zostały zobowiązane do nabywania towarów i usług od wykonawców wybranych przez Sąd Apelacyjny w Krakowie.

Zamawiającym właściwym do prowadzenia postępowań dla jednostek sądownictwa powszechnego jest Sąd Apelacyjny w Krakowie, wspierany przez wyspecjalizowaną jednostkę, Centrum Zakupów dla Sądownictwa Instytucję Gospodarki Budżetowej. Pierwsze umowy z dostawcami zawarte zostały we wrześniu 2012 r.

Centralizacja zakupów realizowanych na rzecz jednostek sądownictwa oprócz oszczędności finansowych, wynikających z konsolidacji zakupów i efektu skali, ma na celu także standaryzację asortymentu nabywanego na potrzeby jednostek sądownictwa, co pozwoli na znaczne zmniejszenie kosztów eksploatacji urządzeń oraz wyeliminuje zbędne zakupy.

Aktualnie zakupy wspólne na rzecz sądów powszechnych realizowane są zgodnie z zarządzeniem Ministra Sprawiedliwości z dnia 16 września 2014 r. w sprawie wskazania zamawiającego do przygotowywania i przeprowadzania postępowań o udzielenie zamówienia publicznego, udzielania zamówień oraz zawierania umów ramowych na rzecz sądów powszechnych (Dz. Urz. Min. Sprawiedl. poz. 153).

Optymalizacja procesów zakupowych w sądownictwie była jednym z celów zrealizowanego przez Ministerstwo Sprawiedliwości projektu współfinansowanego ze środków Unii Europejskiej, pn. Wdrożenie Centralnego Systemu Zakupów dla Sądownictwa Powszechnego, realizowanego na podstawie umowy z 24 września 2013 r. System ten, współpracujący ze Zintegrowanym Systemem Rachunkowości i Kadr, pozwoli docelowo m.in. na powiązanie składanych zapotrzebowań z budżetem sądów, automatyczne monitorowanie harmonogramu postępowań przetargowych oraz automatyzację większości procesów zakupowych w sądach powszechnych.