Odpowiedź podsekretarza stanu w Ministerstwie Infrastruktury i Rozwoju - z upoważnienia ministra -
na interpelację nr 26539
w sprawie niskiej efektywności wykorzystania finansowej pomocy z Unii Europejskiej w sektorze przedsiębiorstw
Szanowna Pani Marszałek! Odpowiadając na interpelacje pani poseł Anny Elżbiety Sobeckiej przekazane pismami z dnia 30 maja br. (znak: SPS-023-26538/14 oraz SPS-023-26539/14), w sprawie niskiej efektywności wykorzystania finansowej pomocy z Unii Europejskiej w sektorze przedsiębiorstw, uprzejmie informuję, co następuje.
Na wstępie należy zaznaczyć, że w perspektywie 2007-2013 wartość wsparcia w obszarze konkurencyjności i innowacyjności przedsiębiorstw wynosi niemal 55 mld zł (w ramach Programu Operacyjnego ˝Innowacyjna gospodarka˝, a także wybranych działań Programu Operacyjnego ˝Rozwój Polski Wschodniej˝ i regionalnych programów operacyjnych). Wsparcie kierowane jest zarówno do przedsiębiorstw, jak i instytucji otoczenia biznesu oraz jednostek naukowych prowadzących prace badawcze możliwe do zastosowania w praktyce gospodarczej.
Analizując wpływ oraz efektywność wsparcia polityki spójności na innowacyjność i konkurencyjność polskich przedsiębiorstw oraz działalność badawczo-rozwojową, należy podkreślić, że podmioty gospodarcze wspierane środkami unijnymi w zakresie przedsięwzięć inwestycyjnych i podnoszących poziom kapitału ludzkiego coraz skuteczniej konkurują na rynkach międzynarodowych głównie poprzez innowacyjne produkty i promowanie polskich marek. Dzięki unijnym funduszom polska gospodarka stała się bardziej innowacyjna i konkurencyjna.
Wsparcie inwestycyjne uzyskane w ramach realizacji polityki spójności - jako dodatkowe źródło finansowania - stanowi skuteczny i efektywny instrument podnoszenia konkurencyjności i innowacyjności przedsiębiorstw. Wpływu wsparcia na wzrost innowacyjności polskich przedsiębiorstw dopatrywać się można przede wszystkim w unowocześnieniu stosowanych w nich technologii i rozszerzeniu asortymentu oferowanych przez nie produktów i usług.
Ministerstwo Infrastruktury i Rozwoju (MIR) we współpracy z ośrodkami naukowymi prowadzi od kilku lat systematyczne badania nad wpływem wykorzystania środków z funduszy europejskich w ramach Narodowego Planu Rozwoju 2004-2006 i Narodowej Strategii Spójności 2007-2013 oraz środków przewidywanych do wydatkowania w ramach perspektywy finansowej 2014-2020 na rozwój społeczno-gospodarczy Polski. Oddziaływanie przedmiotowych funduszy znajduje odzwierciedlenie w szeregu wskaźników realizacji celów wymienionych w powyższych dokumentach oraz innych wybranych miernikach rozwoju ekonomicznego. Z przeprowadzonych badań wynika, że w latach 2010-2012 wpływ polityki spójności na rozwój społeczno-gospodarczy Polski był jednoznacznie pozytywny. Fundusze europejskie oddziaływały w istotnym stopniu na wzrost gospodarczy, aktywność inwestycyjną i rynek pracy w Polsce, a także na wewnętrzną i zewnętrzną równowagę gospodarki.
W okresie do końca 2012 r. wpływ polityki spójności na podniesienie tempa wzrostu i poziomu PKB następował głownie przez czynniki popytowe, tj. drogą zwiększenia popytu zagregowanego przez wykorzystanie środków z funduszy europejskich. Szacuje się, że dzięki wykorzystaniu tych środków tempo wzrostu PKB w 2012 r. było wyższe niż w scenariuszu bez funduszy UE od ok. 0,8 do 1,1 p.p.
Finansowane środkami z UE nakłady infrastrukturalne oraz bezpośrednie wsparcie przedsiębiorstw znacząco przyczyniają się do ożywienia aktywności inwestycyjnej w Polsce, prowadząc do podniesienia tempa wzrostu nakładów brutto na środki trwałe oraz zwiększenia stopy inwestycji. Ocenia się, że w wyniku polityki spójności nakłady brutto na środki trwałe były w 2012 r. o od 34,2% do 36,6% wyższe niż w scenariuszu bez środków z funduszy europejskich.
W wyniku realizacji programów współfinansowanych ze środków UE osiągnięto wiele efektów, które pozytywnie oddziałują na polską gospodarkę. Ponad 9100 przedsiębiorstw uzyskało wsparcie w zakresie inwestycji, a w zakresie wdrożenia prac B+RT - ponad 700. Dzięki temu wdrożonych zostanie niemal 1200 wyników prac badawczo-rozwojowych. Sprzedaż nowych produktów lub usług rozpoczęło dzięki udzielonemu wsparciu 1400 małych i średnich przedsiębiorstw (MŚP). Środki w ramach funduszy unijnych otrzymało również ponad 500 ośrodków badawczych. Przedsiębiorstwa powstałe dzięki udzielonemu wsparciu wprowadziły na rynek niemal 40 tys. nowych produktów i usług, wdrożyły 2 tys. innowacji i 3 tys. nowych technologii, uzyskały ponad 1600 patentów. Niemal 450 MŚP otrzymało wparcie w zakresie ochrony własności przemysłowej, MŚP dokonały niemal 1200 zgłoszeń patentowych, zgłoszeń wzorów użytkowych, wzorów przemysłowych zapewniających ochronę prawną. Przy wykorzystaniu wspartej infrastruktury naukowej zrealizowano niemal 6400 projektów badawczych, rozwojowych i celowych, a 16 tys. przedsiębiorstw skorzystało z usług utworzonych i zmodernizowanych laboratoriów.
Dodatkowo jednym z pozytywnych efektów realizacji polityki spójności w Polsce na lata 2007-2013 jest wykorzystanie instrumentów finansowych, które stanowią alternatywną do wsparcia dotacyjnego formę finansowania inwestycji rozwojowych. Wsparcie w postaci instrumentów finansowych ma charakter zwrotny i jest obecnie oferowane z następujących programów polityki spójności: ˝Innowacyjna gospodarka˝, ˝Rozwój Polski Wschodniej˝, ˝Kapitał ludzki˝ i 16 regionalnych programów operacyjnych w postaci pożyczek, poręczeń czy produktów kapitałowych (seed capital czy venture capital). Na tę formę wsparcia w obecnej perspektywie finansowej przeznaczono 5,2 mld zł, w tym ze środków unijnych 4,3 mld zł. Jest to szczególnie istotne w kontekście istnienia luki finansowej, która wyklucza z dostępu do kapitału komercyjnego przedsiębiorców, którzy nie posiadają odpowiedniej historii kredytowej lub stosownych zabezpieczeń w celu skorzystania z instrumentów dostępnych na rynku komercyjnym. Przewiduje się, że w perspektywie finansowej 2014-2020 zostanie zwiększone wykorzystywanie instrumentów finansowych w zakresie finansowania inwestycji ze środków publicznych.
Jednocześnie należy podkreślić, że MIR na bieżąco monitoruje pojawiające się problemy we wdrażaniu środków dedykowanych przedsiębiorcom. Na podstawie doświadczeń i stwierdzonych braków, barier i zagrożeń w ramach systemu wdrażania Narodowych Strategicznych Ram Odniesienia na lata 2007-2013, które mogą pojawić się ponownie, wpływając negatywnie na realizację polityki spójności w kolejnej perspektywie, wskazano najsprawniejsze elementy i mechanizmy systemu wdrażania NSRO oraz dobre praktyki z okresu programowania 2007-2013. Na tej podstawie określono rekomendacje dla stworzenia optymalnego kształtu systemu dla perspektywy 2014-2020. Zwrócono uwagę m.in. na nadmierne rozproszenie priorytetów rozwojowych i objęcie nimi zbyt wielu obszarów polityk publicznych. Podejście takie prowadzi do utraty szans wspierania kluczowych priorytetów mających najsilniejsze oddziaływanie rozwojowe. W związku z tym konieczne jest wsparcie kluczowych obszarów, których wsparcie przyczyni się w największym stopniu do wytworzenia impulsów rozwojowych. Obszary muszą być zbieżne z celami tematycznymi wskazanymi w rozporządzeniach UE.
Niemniej jednak pełna ocena efektów realizacji programów operacyjnych z perspektywy finansowej 2007-2013 w zakresie zwiększenia innowacyjności i konkurencyjności gospodarki oraz efektywności wsparcia przedsiębiorstw będzie możliwa dopiero po 2015 r., czyli po okresie kwalifikowania wydatków i realizacji projektów w ramach perspektywy 2007-2013.
W latach 2014-2020 nastąpi koncentracja wsparcia z polityki spójności. Szczególnie istotny nacisk położony jest na cele tematyczne dotyczące wspierania badań naukowych, rozwoju technologicznego i innowacji, rozwoju technologii informacyjno-komunikacyjnych, podnoszenia konkurencyjności MŚP czy wspierania przejścia na gospodarkę niskoemisyjną, gdzie jednymi z głównych beneficjentów będą przedsiębiorcy. Na powyższe działania przeznaczone powinno być przynajmniej 50% środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego. Zgodnie z umową partnerstwa w Polsce na powyższe cele planuje się przeznaczyć 60,3% dla regionów słabiej rozwiniętych oraz 69,8% dla Mazowsza. Polska będzie dążyć do wzmocnienia powiązań pomiędzy środowiskiem naukowym i przedsiębiorstwami oraz poważnego stymulowania wzrostu nakładów sektora prywatnego na badania i innowacje, które nadal są niskie pomimo dynamicznego wzrostu w ostatnich latach (również dzięki wsparciu ze strony polityki spójności). Należy zoptymalizować istniejące zachęty w tym kierunku z myślą o zapewnieniu optymalnego wsparcia poprzez finansowanie ze środków publicznych (w tym poprzez większą współpracę publiczno-prywatną).
Należy mieć także na uwadze, że podczas przygotowywania programów operacyjnych na lata 2014-2020 dla każdego z programów przeprowadzono oceny ex ante. Powyższe oceny mają na celu optymalizację alokacji zasobów budżetowych w ramach programów operacyjnych i poprawę jakości programowania. Dokumenty te służą identyfikacji i ocenie dysproporcji, luk i potencjału rozwojowego, zakładanych celów, przewidywanych rezultatów, ujętych ilościowo wartości docelowych czy wniosków z poprzedniego procesu programowania oraz jakości procedur wdrażania, monitorowania, oceny i zarządzania finansowego.
Powyższe kierunki działań wynikające ze zdiagnozowanych potrzeb i rekomendacji oraz ewaluacji ex ante znajdują odzwierciedlenie w zapisach programów operacyjnych na lata 2014-2020 (również w Programie Operacyjnym ˝Inteligentny rozwój˝ oraz regionalnych programach operacyjnych, gdzie przede wszystkim przewidziano wsparcie dla przedsiębiorstw w tym zakresie).
Z poważaniem
Podsekretarz stanu
Marceli Niezgoda
Warszawa, dnia 18 czerwca 2014 r.