Odpowiedź podsekretarza stanu w Ministerstwie Rolnictwa i Rozwoju Wsi - z upoważnienia ministra -
na interpelację nr 5918
w sprawie możliwości naruszenia ustawy o ochronie zwierząt w zakresie uboju rytualnego
Szanowna Pani Marszałek! W odpowiedzi na interpelację pana Andrzeja Adamczyka, posła na Sejm RP, w sprawie możliwości naruszenia ustawy o ochronie zwierząt w zakresie uboju rytualnego, przekazaną pismem z dnia 21 czerwca 2012 r. nr SPS-023-5918/12, uprzejmie informuję, że w związku z akcesją Rzeczypospolitej Polskiej do Unii Europejskiej konieczne było dostosowanie przepisów prawa do uregulowań zawartych w przepisach Unii Europejskiej, w tym do przepisów dyrektywy 93/119WE z dnia 22 grudnia 1993 r. w sprawie ochrony zwierząt podczas uboju lub zabijania.
Zgodnie art. 5 ust. 2 dyrektywy 93/119 wymagania ust. 1 lit. c, tj. ogłuszanie zwierząt lub natychmiastowe zabicie, nie mają zastosowania w przypadku zwierząt poddawanych szczególnym metodom uboju, przewidzianym przez niektóre obyczaje religijne.
Ustawą z dnia 6 czerwca 2002 r. o zmianie ustawy o ochronie zwierząt (Dz. U. Nr 135, poz. 1141), na wniosek organizacji pozarządowych, skreślono w art. 34 ust. 5, zgodnie z którym zwierzęta poddawane szczególnym sposobom uboju przewidzianym przez obrządki religijne mogły być poddane ubojowi (wykrwawione) bez uprzedniego pozbawienia ich świadomości. W ten sposób, nie wprowadzając jednoznacznego i jasnego zakazu wykonywania uboju rytualnego, usunięto z ustawy przepis, który był zgodny z prawem unijnym. Przepisy znowelizowanej ustawy weszły w życie 28 września 2002 r.
W związku z powyższym obecnie obowiązujące przepisy ustawy o ochronie zwierząt nie zawierają regulacji implementującej art. 5 ust. 2 dyrektywy 93/119, zgodnie z którym wymagania ust. 1 lit. c tego artykułu nie mają zastosowania w przypadku zwierząt poddawanych szczególnym metodom uboju, przewidzianym przez niektóre obyczaje religijne. Ustawa nie wdraża zatem regulacji w tym zakresie. Regulacja § 8 ust. 2 rozporządzenia w sprawie kwalifikacji osób uprawnionych do zawodowego uboju oraz warunków i metod uboju i uśmiercania zwierząt, zgodnie z którym przepisu § 8 ust. 1 tego rozporządzenia dotyczącego obowiązku i metod ogłuszania nie stosuje się do zwierząt poddawanych ubojowi zgodnie z obyczajami religijnymi zarejestrowanych związków wyznaniowych, może zatem budzić wątpliwości co do zgodności z przepisami ustawy o ochronie zwierząt. Niemniej jednak należy podkreślić, że art. 5 ust. 2 dyrektywy 93/119 stanowi jednoznacznie, że wymagania ust. 1 lit. c (w tym wymaganie w zakresie obowiązku ogłuszania zwierząt przed wykrwawieniem) nie mają zastosowania w przypadku zwierząt poddawanych szczególnym metodom uboju, przewidzianym przez niektóre obyczaje religijne. W preambule dyrektywy 93/119 w motywie piątym stwierdzono, że: ˝podczas uboju i zabijania zwierzętom powinno zaoszczędzić się zbędnego bólu lub cierpienia˝. Jednocześnie w motywie szóstym dodano, że: ˝jednakże niezbędne jest zezwolenie na przeprowadzanie doświadczeń technicznych i naukowych oraz uwzględnienie szczególnych wymagań niektórych obyczajów religijnych˝.
Ponadto zgodnie z art. 1 pkt 7 dyrektywy 93/119 ubój jest określony jako spowodowanie śmierci zwierzęcia przez wykrwawienie. Natomiast zgodnie z upoważnieniem zawartym w art. 34 ust. 6 ustawy o ochronie zwierząt minister właściwy do spraw rolnictwa został zobowiązany do określenia w drodze rozporządzenia m.in. warunków i metod uboju i uśmiercania zwierząt stosownie do gatunku. Zatem wykrwawienie zwierzęcia bez uprzedniego pozbawienia go świadomości jest jedną z dozwolonych prawem unijnym metod uboju.
W rozporządzeniu w sprawie kwalifikacji osób uprawnionych do zawodowego uboju oraz warunków i metod uboju i uśmiercania zwierząt zostały określone zasady postępowania ze zwierzętami od momentu wyładunku zwierząt ze środków transportu poprzez przemieszczanie zwierząt w zakładzie uboju, przetrzymywanie na terenie zakładu (jeżeli jest to konieczne), poskramianie zwierząt przed ubojem, ogłuszanie i wykrwawianie, w następstwie którego następuje śmierć zwierzęcia. Zasady te odnoszą się do każdego rodzaju uboju przeprowadzanego w rzeźni, z wyłączeniem obowiązku ogłuszania zwierząt przed wykrwawieniem w przypadku uboju rytualnego. W przepisach rozporządzenia zezwala się zatem na wykrwawianie bydła, owiec, kóz i drobiu bez uprzedniego ogłuszenia oraz nakazuje się unieruchamianie bydła przy użyciu mechanicznych urządzeń służących do krępowania w przypadkach uboju dokonywanego zgodnie z obyczajami religijnymi zarejestrowanych związków wyznaniowych, jako zastosowanie jednej z metod uboju dozwolonych prawem unijnym.
W przypadku uboju rytualnego, w polskich warunkach mającego zastosowanie do uboju koszernego oraz uboju halal, ubój jest przeprowadzany w zarejestrowanym i nadzorowanym przez Inspekcję Weterynaryjną zakładzie.
Należy przy tym zauważyć, że pozbawienie możliwości pozyskiwania i dostępu do produktów pochodzących z uboju rytualnego przez zarejestrowane w związkach wyznaniowych społeczności byłoby sprzeczne z art. 25 i art. 35 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej oraz z ustawą z dnia 17 maja 1989 r. o gwarancjach wolności sumienia i wyznania (Dz. U. z 2005 r. Nr 231, poz. 1965, z późn. zm.).
Jednocześnie uprzejmie informuję, że zgodnie z orzecznictwem Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości, jeżeli przepisy dyrektywy nie zostały transponowane przez państwo członkowskie lub zostały transponowane nieprawidłowo, podmiot indywidualny może powoływać się wprost na przepisy dyrektywy wobec tego państwa, o ile są bezwarunkowe z punktu widzenia treści i dostatecznie konkretne (np. orzeczenie ETS z 19 listopada 1991 r. Andea Francovich, Daniela Bonifaci i inni przeciwko Włochom, sprawy łączone 6/90 i 9/90 (1991) ECR I-5357; orzeczenie ETS z 19 stycznia 1982 r. Ursula Becker przeciwko Finanzamt Munster-Innenstadt, sprawa 8/81 (1992) ECR 53). W przedmiotowej sprawie art. 5 ust. 2 dyrektywy 93/119 spełnia te warunki.
Ponadto pragnę poinformować Panią Marszałek, że Rzeczpospolita Polska jako członek Unii Europejskiej ma obowiązek wprowadzenia do polskiego porządku prawnego z dniem 1 stycznia 2013 r. przepisów wykonujących rozporządzenie Rady (WE) nr 1099/2009 z dnia 24 września 2009 r. w sprawie ochrony zwierząt podczas uśmiercania (Dz. Urz. UE L 303 z 18.11.2009 r., str. 1). W związku z tym niezbędne jest wykreślenie z ustawy o ochronie zwierząt przepisów, które zostały uregulowane wprost w wykonywanym rozporządzeniu. Jednocześnie przestaną obowiązywać przepisy rozporządzenia ministra rolnictwa i rozwoju wsi w sprawie kwalifikacji osób uprawnionych do zawodowego uboju oraz warunków i metod uboju i uśmiercania zwierząt.
Dodatkowo pragnę zwrócić uwagę, że art. 26 ust. 2 pkt c rozporządzenia Rady 1099/2009 w sprawie ochrony zwierząt podczas uśmiercania zezwala na przyjęcie przepisów krajowych ustanawiających wyższe standardy ochrony zwierząt, m.in. w przypadku uboju i działań związanych z ubojem zwierząt bez uprzedniego ogłuszenia, ale takie regulacje nie mogą być sprzeczne z przepisem art. 4 ust. 4 rozporządzenia ustanawiającym odstępstwo od obowiązku ogłuszenia zwierzęcia w przypadku zwierząt poddawanych ubojowi według szczególnych metod wymaganych przez obrzędy religijne. Przyjęcie przepisów krajowych, które mają służyć zapewnieniu dalej idącej ochronie zwierząt podczas ich uśmiercania w porównaniu z przepisami rozporządzenia Rady nr 1099/2009, nie może jednocześnie uniemożliwiać uśmiercania zwierząt zgodnie z metodami wymaganymi przez obrzędy religijne, które jednoznacznie nakazują, aby zwierzę zostało uśmiercone przez wykrwawienie bez uprzedniego ogłuszenia.
Ponadto uprzejmie informuję Panią Marszałek, że w motywie 18 preambuły rozporządzenia 1099/2009 w sprawie ochrony zwierząt podczas ich uśmiercania przypomniano o przyznanym przez dyrektywę 93/119 odstępstwie od ogłuszania zwierząt w przypadku uboju odbywającego się w rzeźni zgodnie z obrzędami religijnymi oraz stwierdzono, że ważne jest utrzymanie odstępstwa od ogłuszania zwierząt przed ubojem z uwagi na wynikające z art. 10 Karty Praw Podstawowych UE respektowanie praw do wolności wyznania, prawa do uzewnętrzniania religii lub przekonań przez uprawianie kultu, nauczania, praktykowania i uczestniczenia w obrzędach.
Wejście w życie przepisów rozporządzenia Rady nr 1099/2009, uchylenie niektórych przepisów ustawy o ochronie zwierząt oraz rozporządzenia w sprawie kwalifikacji osób uprawnionych do zawodowego uboju oraz warunków i metod uboju i uśmiercania zwierząt usunie obecne wątpliwości prawne dotyczące tej sprawy.
Jednocześnie uprzejmie informuję, że projekt założeń projektu ustawy o zmianie ustawy o ochronie zwierząt, którego celem jest wprowadzenie do krajowego porządku prawnego przepisów rozporządzenia Rady (WE) nr 1099/2009, został w dniu 9 czerwca 2012 r. przekazany sekretarzowi Rady Ministrów z prośbą o przedłożenie do rozpatrzenia na posiedzeniu Rady Ministrów.
Z poważaniem
Podsekretarz stanu
Andrzej Butra
Warszawa, dnia 10 lipca 2012 r.