opis sprawy

Odpowiedź sekretarza stanu w Ministerstwie Edukacji Narodowej - z upoważnienia ministra -

na interpelację nr 27350

w sprawie subwencji oświatowej przeznaczonej dla uczniów szkół specjalnych

   Szanowna Pani Marszałek! Odpowiadając na interpelację pana Henryka Siedlaczka, posła na Sejm RP, nr SPS-023-27350/14, w sprawie subwencji oświatowej przeznaczonej dla uczniów niepełnosprawnych, uprzejmie wyjaśniam, co następuje.

   Zadania oświatowe związane z prowadzeniem/dotowaniem przez jednostki samorządu terytorialnego szkół i placówek oświatowych finansowane są nie tylko z części oświatowej subwencji ogólnej, ale także z innych źródeł dochodów - z innych niż oświatowa części subwencji ogólnej, dotacji celowych z budżetu państwa oraz z dochodów własnych samorządów terytorialnych. Podstawowym źródłem finansowania zadań samorządów z zakresu edukacji jest część oświatowa subwencji ogólnej. Podział środków pochodzących z tej subwencji następuje na podstawie algorytmu określanego w drodze rozporządzenia ministra edukacji narodowej w sprawie sposobu podziału części oświatowej subwencji ogólnej dla jednostek samorządu terytorialnego. Algorytm ten dzieli całkowitą kwotę subwencji (pomniejszoną o rezerwę) pomiędzy jednostki samorządu terytorialnego na podstawie liczby uczniów (wychowanków) uczęszczających do różnego typu i rodzaju szkół i placówek oświatowych, stopni awansu zawodowego nauczycieli z zastosowaniem jednolitych w skali kraju wskaźników. W algorytmie podziału części oświatowej subwencji ogólnej dla jednostek samorządu terytorialnego w 2014 r. (załącznik do rozporządzenia ministra edukacji narodowej z dnia 18 grudnia 2013 r. w sprawie sposobu podziału części oświatowej subwencji ogólnej dla jednostek samorządu terytorialnego w 2014 r. (Dz. U. poz. 1687) uwzględnione zostały dodatkowe wagi obejmujące dzieci i młodzież niepełnosprawną.

   Algorytm podziału części oświatowej subwencji ogólnej przedstawia jedynie metodę podziału środków subwencyjnych pomiędzy jednostki samorządu terytorialnego, a o sposobie jej wydatkowania, zgodnie z art. 7 ust. 3 ustawy z dnia 13 listopada 2003 r. o dochodach jednostek samorządu terytorialnego (Dz. U. z 2010 r., Nr 80, poz. 526 z późn. zm.), decyduje organ stanowiący jednostki samorządu terytorialnego. Część oświatowa subwencji ogólnej nie jest dotacją celową, dlatego też podział kwoty subwencji oświatowej w jednostce samorządu terytorialnego na poszczególne szkoły i placówki, w tym na konkretne zadania, dokonywany jest według zasad wypracowanych przez tę jednostkę z uwzględnieniem ponoszonych kosztów funkcjonowania szkół i placówek realizujących zadania wynikające z przepisów prawa oświatowego.

   Kalkulacja dodatkowych kwot części oświatowej subwencji ogólnej naliczonych jednostkom samorządu terytorialnego w roku 2014 w podziale na poszczególne wagi algorytmu odnoszące się do uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi, w tym niepełnosprawnych, przedstawia się następująco.

Waga	Liczba uczniów (wg stanu na 30.09.2013 r.)	Kwota subwencji oświatowej na rok 2014 (dodatkowe środki) w tys. zł	Struktura podziału w %	Kwota subwencji na ucznia [zł]
P2=1,40	62 898	469 719	8,95%	7468
P3=2,90	16 185	252 532	4,81%	15 603
P4=3,60	35 427	677 590	12,91%	19 126
P5=9,50	35 413	1 788 256	34,06%	50 497
P6=0,80	20 600	87 769	1,67%	4261
P24=1,00	8453	44 012	0,82%	5207
P25=1,84	7546	72 026	1,34%	9545
P26=0,60	3364	10 568	0,20%	3141
P32=4,00	10 474	224 083	4,27%	21 394
P34=0,50	168	441	0,01%	2625
P37=6,50	19 617	664 601	12,66%	33 879
P38=11,00	4880	277 672	5,29%	56 900
P39=1,50	850	6502	0,12%	7649
P40=9,50	13 468	676 602	12,89%	50 238
P42=0,84	25 592	113 916	2,17%	4451
Razem	264 935	5 366 289	100,00%	-

   Należy podkreślić, że środki naliczone jednostkom samorządu terytorialnego w subwencji oświatowej na ww. grupę uczniów w ostatnich latach istotnie wzrosły, gdyż zwiększyła się liczba uczniów z orzeczeniami o potrzebie kształcenia specjalnego. W 2011 r. środki te wyniosły 4,4 mld zł, w 2012 r. - 4,7 mld zł, w 2013 r. - 5,1 mld zł, a w 2014 r. wrosły do 5,4 mld zł. W latach 2011-2014 wzrosły one łącznie o 1 mld zł, tj. o 23%. W tym okresie łączna kwota subwencji oświatowej wzrosła o 7%. Warto podkreślić, że środki naliczone ww. wagami w 2014 r. stanowiły 13,6% łącznej kwoty subwencji oświatowej dzielonej algorytmem (w 2011 r. udział ten wynosił 11,9%).

   Należy tutaj zauważyć, że obecnie w wielu jednostkach samorządu terytorialnego na wniosek ministra finansów trwają kontrole prowadzone przez urzędy kontroli skarbowej w czasie których identyfikowane są m.in. przypadki wykazywania przez dyrektorów szkół i placówek w systemie informacji oświatowej uczniów niepełnosprawnych nieposiadających odpowiednich orzeczeń o potrzebie kształcenia specjalnego. W takich przypadkach wszczynane są postepowania administracyjne dotyczące zwrotu nienależnie otrzymanych przez jednostki samorządu terytorialnego kwot części oświatowej subwencji ogólnej. Polski system oświaty zapewnia możliwość kształcenia we wszystkich typach i rodzajach (ogólnodostępne, integracyjne i specjalne) przedszkoli i szkół oraz w placówkach specjalnych przez dzieci i młodzież niepełnosprawną, zgodnie z indywidualnymi potrzebami rozwojowymi i edukacyjnymi oraz predyspozycjami.

   Dla dzieci i młodzieży, które z powodu niepełnosprawności nie mogą uczęszczać do szkoły w miejscu zamieszkania, prowadzone są specjalne ośrodki szkolno-wychowawcze, w których uczniowie ci mogą spełniać obowiązek rocznego przygotowania przedszkolnego, obowiązek szkolny i obowiązek nauki oraz mają zapewnioną całodobową opiekę pedagogiczną oraz specjalne ośrodki wychowawcze, zapewniające wychowanie i opiekę ww. uczniom. Natomiast dla dzieci i młodzieży z upośledzeniem umysłowym w stopniu głębokim oraz dzieci i młodzieży z upośledzeniem umysłowym z niepełnosprawnościami sprzężonymi prowadzone są ośrodki umożliwiające realizację odpowiednio obowiązku rocznego przygotowania przedszkolnego, obowiązku szkolnego i obowiązku nauki. Rodzice (opiekunowie prawni) dziecka, zgodnie z Konstytucją Rzeczpospolitej Polskiej, mają wyłączne prawo do decydowania o swoim dziecku, o ile prawo to nie zostanie im ograniczone lub nie zostaną go pozbawieni, podejmują decyzję o wyborze formy kształcenia (przedszkola i szkoły ogólnodostępne, integracyjne lub z oddziałami integracyjnymi, specjalne lub z oddziałami specjalnymi). Rodzice ucznia niepełnosprawnego, zgodnie z ustawą o systemie oświaty, dokonują wyboru rodzaju przedszkola czy szkoły (formy kształcenia specjalnego), wskazując odpowiednio szkołę ogólnodostępną, szkołę lub oddział integracyjny, szkołę lub oddział specjalny lub specjalny ośrodek szkolno-wychowawczy. Zgodnie z art. 71b ust. 2 ustawy o systemie oświaty, w zależności od rodzaju niepełnosprawności, w tym stopnia upośledzenia umysłowego, dzieciom i młodzieży niepełnosprawnym, organizuje się kształcenie i wychowanie, które stosownie do potrzeb umożliwia naukę w dostępnym dla nich zakresie, usprawnianie zaburzonych funkcji, rewalidację, oraz zapewnia specjalistyczną pomoc i opiekę. Oznacza to, że uczniowie niepełnosprawni, niezależnie od miejsca kształcenia, mają prawo do kształcenia specjalnego dostosowanego do ich indywidualnych potrzeb rozwojowych i edukacyjnych oraz możliwości psychicznych.

   Kształcenie specjalne organizowane jest na podstawie orzeczenia o potrzebie kształcenia specjalnego wydanego przez zespół orzekający publicznej poradni psychologiczno-pedagogicznej, w tym publicznej poradni specjalistycznej. Oceny poziomu funkcjonowania dziecka niepełnosprawnego dokonują zatem specjaliści w poradni psychologiczno-pedagogicznej, wskazując w orzeczeniu o potrzebie kształcenia specjalnego zalecane formy kształcenia, wspierając rodziców w wyborze szkoły najbardziej odpowiedniej dla ich dziecka. Zgodnie z art. 71b ust. 5, 5a i 5b ustawy o systemie oświaty, za zapewnienie kształcenia specjalnego ucznia niepełnosprawnego odpowiedzialna jest właściwa jednostka samorządu terytorialnego, do której zadań należy prowadzenie odpowiednio przedszkoli lub szkół danego typu i rodzaju. Zgodnie z przepisami art. 5 ust. 7 ww. ustawy, organ prowadzący szkołę odpowiada za jej działalność, a do jego zadań należy w szczególności:

   - zapewnienie warunków działania szkoły lub placówki, w tym bezpiecznych i higienicznych warunków nauki, wychowania i opieki,

   - wykonywanie remontów obiektów szkolnych oraz zadań inwestycyjnych w tym zakresie,

   - zapewnienie obsługi administracyjnej, finansowej, w tym w zakresie wykonywania czynności, o których mowa w art. 4 ust. 3 pkt 2-6 ustawy z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości, i organizacyjnej szkoły lub placówki,

   - wyposażenie szkoły lub placówki w pomoce dydaktyczne i sprzęt niezbędny do pełnej realizacji programów nauczania, programów wychowawczych, przeprowadzania sprawdzianów i egzaminów oraz wykonywania innych zadań statutowych.

   Szkoła, zgodnie z przepisami rozporządzenia ministra edukacji narodowej z dnia 17 listopada 2010 r. w sprawie warunków organizowania kształcenia, wychowania i opieki dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnych oraz niedostosowanych społecznie w przedszkolach, szkołach i oddziałach ogólnodostępnych lub integracyjnych (t.j. Dz. U. z 2014 r. poz. 414) oraz rozporządzenia ministra edukacji narodowej z dnia 17 listopada 2010 r. w sprawie warunków organizowania kształcenia, wychowania i opieki dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnych oraz niedostosowanych społecznie w specjalnych przedszkolach, szkołach i oddziałach oraz w ośrodkach (t.j. Dz. U. z 2014 r. poz. 392), jest zobowiązana zapewnić:

   - realizację zaleceń zawartych w orzeczeniu wydanym przez publiczną poradnię psychologiczno-pedagogiczną,

   - odpowiednie, ze względu na indywidualne potrzeby rozwojowe i edukacyjne oraz możliwości psychofizyczne uczniów, warunki do nauki, sprzęt specjalistyczny i środki dydaktyczne,

   - zajęcia specjalistyczne, o których mowa w przepisach w sprawie zasad udzielania i organizacji pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach,

   - inne zajęcia odpowiednie ze względu na indywidualne potrzeby rozwojowe i edukacyjne oraz możliwości psychofizyczne uczniów, w szczególności zajęcia rewalidacyjne i resocjalizacyjne,

   - integrację uczniów ze środowiskiem rówieśniczym,

   - przygotowanie uczniów do samodzielności w życiu dorosłym.

   Zgodnie z art. 31 i 32 ustawy o systemie oświaty, kurator oświaty, w imieniu wojewody, wykonuje zadania i kompetencje w zakresie oświaty na obszarze województwa, przy pomocy kuratorium oświaty.

   Kurator oświaty m.in.:

   - sprawuje nadzór pedagogiczny nad publicznymi i niepublicznymi szkołami i placówkami oraz placówkami doskonalenia nauczycieli, w tym nad niepublicznymi placówkami doskonalenia nauczycieli o zasięgu ogólnokrajowym, które znajdują się na obszarze danego województwa,

   - realizuje politykę oświatową państwa, a także współdziała z organami jednostek samorządu terytorialnego w tworzeniu i realizowaniu odpowiednio regionalnej i lokalnej polityki oświatowej, zgodnych z polityką oświatową państwa,

   - opracowuje programy wykorzystania środków na dofinansowanie doskonalenia nauczycieli wyodrębnionych w budżecie wojewody po zasięgnięciu opinii związków zawodowych reprezentatywnych w rozumieniu ustawy z dnia 6 lipca 2001 r. o Trójstronnej Komisji do Spraw Społeczno-Gospodarczych i wojewódzkich komisjach dialogu społecznego,

   - bada potrzeby nauczycieli w zakresie doskonalenia oraz inicjuje i koordynuje działania związane z doskonaleniem nauczycieli, współdziałając z organami prowadzącymi szkoły i placówki, a także może podejmować działania wspomagające materialnie i organizacyjnie doskonalenie nauczycieli, w szczególności promować nowatorstwo dydaktyczno-wychowawcze;

   - współdziała z organami jednostek samorządu terytorialnego w zakresie kształtowania i rozwoju bazy materialnej szkół i placówek.

   Realizacja procesu kształcenia dzieci i młodzieży niepełnosprawnych jest monitorowana w ramach systemu informacji oświatowej (SIO), a także kontrolowana w ramach działań nadzoru pedagogicznego nad szkołami i placówkami systemu oświaty (kontrola i ewaluacja). W przypadku braku bądź niewłaściwej realizacji zadań oświatowych przez poszczególne podmioty odpowiedzialne za organizację kształcenia uczniów niepełnosprawnych organami nadrzędnymi są:

   - szkoły, w zakresie nadzoru pedagogicznego - kurator oświaty, w zakresie finansowym - jednostka samorządu terytorialnego,

   - jednostka samorządu terytorialnego - wojewoda, regionalna izba obrachunkowa;

   - kurator oświaty - minister edukacji narodowej.

   Ponadto warto zauważyć, iż organ sprawujący nadzór pedagogiczny przeprowadza w szkole lub placówce kontrole w celu oceny stanu przestrzegania przepisów prawa dotyczących działalności dydaktycznej, wychowawczej i opiekuńczej oraz innej działalności statutowej szkół i placówek. Tematyka kontroli planowych realizowanych przez kuratorów oświaty w danym roku szkolnym jest zgodna z ustalonymi przez ministra właściwego do spraw oświaty i wychowania podstawowymi kierunkami realizacji polityki oświatowej państwa. W przypadku zaistnienia potrzeby przeprowadzenia kontroli w innych zakresach kurator oświaty może skorzystać z możliwości prowadzenia kontroli doraźnych.

   Jednocześnie informuję, że Ministerstwo Edukacji Narodowej nie planuje zmiany sposobu finansowania zadań związanych z kształceniem uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi polegającej na wyłączeniu środków przypadających na to zadanie z części oświatowej subwencji ogólnej i przekazywaniu ich w formie dotacji bezpośrednio do szkół i placówek. Przyjęcie takich rozwiązań oznaczałoby ograniczenie roli samorządów i wiązałoby się z centralizacją sposobów finansowania i nie było zgodne z polityką państwa w tym zakresie. Z punktu widzenia ucznia ważne jest, by otrzymane przez jednostki samorządu terytorialnego środki, skalkulowane na uczniów niepełnosprawnych, umożliwiały organom prowadzącym sfinansowanie zajęć z zakresu rewalidacji oraz innych zajęć wskazanych w orzeczeniach i opiniach poradni psychologiczno-pedagogicznych.

   Wydaje się, że można to osiągnąć przy zastosowaniu mechanizmu subwencyjnego poprzez wprowadzenie dodatkowych przepisów uzależniających wykazanie ucznia (wychowanka) w systemie informacji oświatowej i naliczenia zwiększonej subwencji nie tylko od posiadania orzeczenia o potrzebie kształcenia specjalnego, ale także od faktu prowadzenia przez szkołę dla tych uczniów odpowiednich zajęć, zatrudnienia dodatkowo nauczyciela współorganizującego kształcenie tego ucznia, posiadającego kwalifikacje w zakresie pedagogiki specjalnej czy spełnienia innych obowiązków, o których mowa w odrębnych przepisach. Uczniów należałoby pogrupować na określone kategorie w zależności od zakresu udzielanego wsparcia, które powinno zostać precyzyjnie zdefiniowane. Odpowiadałyby im odpowiednie poziomy finansowania w ramach subwencji (odpowiednie wagi). Takie rozwiązanie z jednej strony gwarantowałoby prostotę naliczania środków przy niezwiększaniu kosztów administracyjnych, a z drugiej strony zapewniłoby uczniom niepełnosprawnym dostęp do edukacji dostosowanej do ich potrzeb.

   Z poważaniem

   Sekretarz stanu

   Tadeusz Sławecki

   Warszawa, dnia 13 sierpnia 2014 r.