Odpowiedź podsekretarza stanu w Ministerstwie Sprawiedliwości - z upoważnienia ministra -
na interpelację nr 29590
w sprawie przywrócenia instytucji rewizji nadzwyczajnej w postępowaniu cywilnym
Szanowny Panie Marszałku! W odpowiedzi na interpelację z dnia 4 listopada 2014 r., złożoną przez panią poseł Lidię Staroń, przekazaną przy piśmie Pana Marszałka z dnia 26 listopada 2014 r., znak: SPS-023-29590/14, dotyczącą przywrócenia instytucji rewizji nadzwyczajnej w postępowaniu cywilnym uprzejmie przedstawiam, co następuje.
Na wstępie należy zauważyć, że z uwagi na zakres kompetencji przysługujących ministrowi sprawiedliwości w ramach zewnętrznego nadzoru nad działalnością sądów powszechnych brak jest możliwości odniesienia się do konkretnych postępowań sądowych wymienionych w treści interpelacji, w szczególności w zakresie prawidłowości wydanych przez sądy prawomocnych orzeczeń.
Odnosząc się natomiast do przedstawionej w interpelacji propozycji przywrócenia instytucji rewizji nadzwyczajnej w postępowaniu cywilnym, należy wskazać, że dział Va ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. z 2014 r. poz. 101, z późn. zm.), zwanej dalej K.p.c., zatytułowany: Skarga kasacyjna został dodany przez art. l pkt 13 ustawy z dnia 22 grudnia 2004 r. o zmianie ustawy Kodeks postępowania cywilnego oraz ustawy Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz. U. z 2005 r. Nr 13, poz. 98) z dniem 6 lutego 2005 r. Jednocześnie w art. l pkt 11 powołanej ustawy nowelizującej uchylono rozdział 11 w dziale V tytułu VI księgi pierwszej części pierwszej K.p.c. zatytułowany: Kasacja, dodany z dniem 1 lipca 1996 r. przez art. 1 pkt 45 ustawy z dnia 1 marca 1996 r. o zmianie Kodeksu postępowania cywilnego, rozporządzeń Prezydenta Rzeczypospolitej Prawo upadłościowe i Prawo o postępowaniu układowym, Kodeksu postępowania administracyjnego, ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 43, poz. 189, z późn. zm.). Wskazaną ustawą nowelizującą skreślono jednocześnie dział VII tytułu VI księgi pierwszej części pierwszej K.p.c. zatytułowany: Rewizja nadzwyczajna, obejmujący art. 417-424 K.p.c., które z pewnymi modyfikacjami obowiązywały od dnia wejścia w życie K.p.c.
Jak z powyższego wynika, środek zaskarżenia w postaci skargi kasacyjnej zastąpił istniejący pierwotnie w K.p.c. środek w postaci rewizji nadzwyczajnej. Pomiędzy wskazanymi środkami zaskarżenia, tj. skargą kasacyjną a rewizją nadzwyczajną, występuje szereg odrębności, jednakże u podstaw konstrukcji tak jednego, jak i drugiego środka legło założenie o ich nadzwyczajnym charakterze, wyrażającym się w tym, że przysługują one od orzeczeń prawomocnych, nie wywołując tym samym charakterystycznego dla zwyczajnych środków odwoławczych skutku w postaci wstrzymania uprawomocnienia się zaskarżonego danym środkiem orzeczenia (tzw. skutku suspensywnego).
Nie można zgodzić się z założeniem, że przywrócenie w postępowaniu cywilnym rewizji nadzwyczajnej będzie stanowić skuteczniejszy środek usuwający z obrotu wadliwe orzeczenia sądowe aniżeli przysługujące obecnie środki prawne, a w rezultacie doprowadzi do uzyskania innego rozstrzygnięcia np. w przedstawionych sprawach. Instytucja rewizji nadzwyczajnej nie zapewniała sama w sobie uchylenia zaskarżonego w tym trybie orzeczenia, lecz stanowiła tylko dodatkową możliwość doprowadzenia do zbadania prawomocnie osądzonej sprawy przez jeszcze jedną instancję - Sąd Najwyższy.
Wskazać trzeba, że podstawy wniesienia skargi kasacyjnej są bardziej liberalne aniżeli rewizji nadzwyczajnej, ponieważ nie ograniczają się tylko do rażącego naruszenia prawa lub interesu państwa, lecz obejmują wszelkie naruszenia prawa materialnego, a także te naruszenia przepisów postępowania, które mogły mieć istotny wpływ na wynik sprawy. Istotną cechą odróżniającą rewizję nadzwyczajną od innych środków odwoławczych był wyłącznie administracyjny tryb jej wnoszenia przez określone podmioty, jak np. ministra sprawiedliwości czy rzecznika praw obywatelskich. Stanowiło to zasadniczy zarzut wobec tego uregulowania, które uzależniało wniesienie środka zaskarżenia i tym samym uzyskanie zmiany niekorzystnego rozstrzygnięcia od elementu uznaniowego, często determinowanego politycznie, ograniczając w tej mierze autonomię stron postępowania. Podnoszone też były zastrzeżenia, że przy wykorzystaniu instytucji rewizji nadzwyczajnej państwo miało możliwość wzruszania każdego orzeczenia sądowego. W obecnym stanie prawnym decyzję o wniesieniu skargi kasacyjnej podejmują przede wszystkim strony. Legitymowany jest też dodatkowo prokurator generalny, rzecznik praw obywatelskich oraz rzecznik praw dziecka (chyba że przepis szczególny stanowi inaczej).
Znaczącą różnicę - w porównaniu do skargi kasacyjnej - stanowiła możliwość wniesienia rewizji nadzwyczajnej bez ograniczenia żadnym terminem w sytuacji rażącego naruszenia interesu państwa. Godziło to w pewność obrotu prawnego i prawa nabyte osób trzecich oraz pozostawało w sprzeczności z konstytucyjną zasadą zaufania do państwa oraz prawa do sądu. Stabilność orzeczeń sądowych w państwie prawa nie może być zawieszona na czas nieokreślony, a właściwy środek ochrony obywateli w przypadku niezgodności z prawem orzeczeń sądowych stanowią m.in., poza zwykłymi i nadzwyczajnymi środkami zaskarżenia, odpowiednio określone warunki odpowiedzialności odszkodowawczej Skarbu Państwa.
Przywrócenie instytucji rewizji nadzwyczajnej stanowiłoby powrót do poszerzania instancyjnego systemu kontroli orzeczeń sadowych, który jest obecnie zjawiskiem coraz rzadziej spotykanym i nieodpowiadającym standardom europejskim. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej w art. 176 ust. l stawia wymóg minimalny dwuinstancyjności postępowań sądowych i obecnie obowiązujący system środków zaskarżenia odpowiada temu standardowi. Wymiar sprawiedliwości funkcjonujący w systemie dwuinstancyjnym, uzupełniony innymi środkami zaskarżenia oraz ukształtowanymi zasadami odpowiedzialności odszkodowawczej państwa z tytułu niezgodności z prawem orzeczeń sądowych, należycie zabezpiecza interesy obywateli. Zasadniczym celem wymiaru sprawiedliwości jest trwałe rozstrzyganie sporów i zapewnienie obywatelom ochrony prawnej w sposób sprawny i efektywny. Przywrócenie instytucji rewizji nadzwyczajnej, w zależności od przyjętych rozwiązań, może wpływać na wydłużenie czasu niezbędnego do załatwienia danej sprawy oraz zachwiać poczucie stabilności orzeczeń sądowych oraz pewności obrotu prawnego.
Mając powyższe na uwadze, Ministerstwo Sprawiedliwości uprzejmie informuje, że nie przewiduje podjęcia prac legislacyjnych zmierzających do zmiany obowiązujących przepisów w zaproponowanym w interpelacji kierunku.
Z poważaniem
Podsekretarz stanu
Monika Zbrojewska
Warszawa, dnia 17 grudnia 2014 r.