Odpowiedź podsekretarza stanu w Ministerstwie Pracy i Polityki Społecznej - z upoważnienia ministra -
na interpelację nr 26546
w sprawie niekorzystnych przepisów prawa pracy
Szanowna Pani Marszałek! W odpowiedzi na interpelację pani poseł Anny Sobeckiej, przekazaną przy piśmie z dnia 30 maja 2014 r., znak: SPS-023-26546/14, w sprawie niekorzystnych przepisów prawa, pragnę uprzejmie wyjaśnić, co następuje.
Element uzależnienia ekonomicznego pracownika od podmiotu zatrudniającego jest stałą cechą stosunku pracy. W konsekwencji jedną z podstawowych funkcji prawa pracy jest ochrona praw i interesów pracownika. Stanowi to odstępstwo od równorzędności stron umowy cywilnej, z której to gałęzi prawo pracy się wywodzi. Celem wyodrębnienia prawa pracy z cywilistyki było bowiem ustanowienie szeregu regulacji mających na celu ochronę pracownika jako słabszej strony stosunku pracy.
Realizacji powyższego celu służy także ukonstytuowana w prawie pracy zasada uprzywilejowania pracownika, w której uznano, iż pracownik jako podmiot słabszy potrzebuje wzmocnionej ochrony. Zgodnie z art. 18 § 1 Kodeksu pracy postanowienia umów o pracę oraz innych aktów, na których podstawie powstaje stosunek pracy, nie mogą być mniej korzystne niż przepisy prawa pracy. Takie postanowienia umów i aktów mniej korzystne dla pracownika niż przepisy prawa pracy są nieważne, natomiast zamiast nich stosuje się odpowiednie przepisy prawa pracy (§ 2 powołanego artykułu).
Zatem do zmian przepisów prawa pracy mających na celu znoszenie barier dla przedsiębiorców należy podchodzić z dużą ostrożnością, pamiętając przede wszystkim o roli, jaką pełni prawo pracy. Większa swoboda pracodawcy w kształtowaniu warunków zatrudniania i zwalniania pracowników, kształtowania ich wynagrodzeń czy też ustalania wymiaru czasu pracy w połączeniu z jego silniejszą pozycją może bowiem stanowić podłoże do nadużyć praw pracowniczych przez pracodawców.
Pomimo powyższego warto jednak dodać, iż wiele zmian Kodeksu pracy wyszło naprzeciw także oczekiwaniom przedsiębiorców. Na szczególną uwagę zasługuje wprowadzona ustawą z dnia 12 lipca 2013 r. o zmianie ustawy Kodeks pracy oraz ustawy o związkach zawodowych możliwość przedłużenia w każdym systemie czasu pracy okresu rozliczeniowego, nie więcej jednak niż do 12 miesięcy, jeżeli jest to uzasadnione przyczynami obiektywnymi lub technicznymi lub dotyczącymi organizacji pracy (przy zachowaniu ogólnych zasad dotyczących ochrony bezpieczeństwa i zdrowia pracowników). W efekcie ww. zmiany pracodawca, u którego występuje zmienne zapotrzebowanie na produkty lub usługi (a tym samym na pracę wykonywaną przez zatrudnionych pracowników), może zaplanować większą liczbę godzin pracy w okresach dużego zapotrzebowania na pracę, a mniejszą - w okresach niskiego zapotrzebowania na pracę.
Odnosząc się natomiast do kwestii działań mających na celu poprawę sytuacji polskich przedsiębiorstw, pragnę poinformować, iż w zakresie kompetencji ministra pracy i polityki społecznej pozostaje prowadzenie działań skoncentrowanych na umożliwieniu podejmowania działalności gospodarczej przez osoby poszukujące pracy i nieaktywne zawodowo, w tym przez osoby młode, oraz na rozwijaniu własnej działalności gospodarczej poprzez umożliwienie korzystania z preferencyjnych pożyczek i dotacji na utworzenie stanowiska pracy. Wsparcie tego typu realizowane jest przy wykorzystaniu instrumentów finansowych przy uwzględnieniu specyfiki odbiorców i ewentualnych ryzyk, co ma wpłynąć na podniesienie trwałości i efektywności podejmowanych działań.
Minister pracy i polityki społecznej, realizując politykę rynku pracy, wprowadził ustawą z dnia 14 marca 2014 r. o zmianie ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (Dz. U. poz. 598) kolejne instrumenty, w tym preferencyjne pożyczki na podjęcie działalności gospodarczej oraz na utworzenie stanowisk pracy dla bezrobotnych. Wprowadzenie instrumentu aktywizacji zawodowej w formie pożyczek pozwoli na to, aby większa liczba osób/podmiotów niż obecnie mogła skorzystać ze wsparcia na podjecie działalności gospodarczej bądź utworzenie nowych miejsc pracy. Środki z oprocentowania i zwrotu udzielonych pożyczek będą ponownie wykorzystane na udzielenie wsparcia kolejnym osobom/podmiotom.
Mając na uwadze trudną sytuację na rynku pracy ludzi młodych, w ustawie o zmianie ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy oraz niektórych innych ustaw przyjęto, że o pożyczkę na podjęcie działalności gospodarczej będą mogli wnioskować poza bezrobotnymi również poszukujący pracy absolwenci szkół i uczelni w okresie 48 miesięcy od dnia ukończenia szkoły lub uzyskania tytułu zawodowego i studenci ostatniego roku studiów. Pożyczka na podjęcie działalności gospodarczej będzie udzielana do wysokości 20-krotnego przeciętnego wynagrodzenia i będzie podlegała oprocentowaniu na zasadach preferencyjnych. Oprocentowanie pożyczki wyniesie w skali roku 0,25 stopy redyskonta weksli przyjmowanych przez Narodowy Bank Polski. Maksymalny okres spłaty pożyczki będzie wynosił 7 lat, z możliwością skorzystania z 12-miesięcznego okresu karencji w jej spłacie. Z preferencyjnych pożyczek będą mogli również skorzystać przedsiębiorcy, którzy planują utworzyć nowe miejsca pracy i zatrudnić na nich bezrobotnych. Pożyczka na utworzenie stanowiska pracy będzie udzielana do wysokości 6-krotnego przeciętnego wynagrodzenia, natomiast okres jej spłaty wyniesie 3 lata.
Źródłem finansowania pożyczek są środki Funduszu Pracy oraz środki pochodzące z przychodów ze sprzedaży należących do Skarbu Państwa akcji i udziałów, zgodnie z art. 56 ust. 3 ustawy z dnia 30 sierpnia 1996 r. o komercjalizacji i prywatyzacji (Dz. U. z 2013 r. poz. 216, z późn. zm.), jak również środki Unii Europejskiej. Środki na finansowanie pożyczek będą przekazywane do Banku Gospodarstwa Krajowego. W celu usprawnienia przyznawania uprawionym osobom/podmiotom pożyczek Bank Gospodarstwa Krajowego, który będzie zarządzał środkami i pełnił funkcję koordynatora pożyczek, wyłoni pośredników finansowych na terenie kraju. Planujemy, że pierwsze pożyczki będą dostępne od października 2014 r.
Obecnie Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej realizuje także od końca 2013 r. pilotażowy program ˝Pierwszy biznes - wsparcie w starcie˝. W czerwcu 2013 r. podpisana została umowa pomiędzy ministrem pracy i polityki społecznej (MPiPS) a Bankiem Gospodarstwa Krajowego (BGK) na wdrożenie pilotażowego programu ˝Pierwszy biznes - wsparcie w starcie˝ w trzech województwach: małopolskim, mazowieckim i świętokrzyskim. W dniu 30 października 2013 r. Bank Gospodarstwa Krajowego, działając na zlecenie Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej (MPiPS), podpisał umowy z pośrednikami finansowymi na realizację programu ˝Pierwszy biznes - wsparcie w starcie˝. Program ma na celu wsparcie przedsiębiorczości osób młodych. Od listopada 2013 r. studenci ostatniego roku studiów wyższych i absolwenci (do 48 miesięcy od uzyskania dyplomu) z województw: małopolskiego, mazowieckiego i świętokrzyskiego mają możliwość składania wniosków o udzielenie pożyczek na działalność gospodarczą. Wysokość pożyczki na rozpoczęcie działalności gospodarczej, jaką można otrzymać w ramach programu, wynosi do 60 tys. zł, zaś pożyczki na utworzenie stanowiska pracy dla bezrobotnego w ramach prowadzonej działalności gospodarczej wynosi do 20 tys. zł. Pożyczki oprocentowane są na preferencyjnych warunkach (0,25 stopy redyskonta weksli NBP), a ich spłata rozłożona jest na 7 lat. Program ˝Pierwszy biznes - wsparcie w starcie˝ stanowi odpowiedź na problem rosnącej stopy bezrobocia także wśród młodych osób z wyższym wykształceniem. Wsparcie dla najaktywniejszych, przedsiębiorczych studentów i absolwentów jest także działaniem mającym na celu powstrzymanie ich przed ewentualną emigracją poza Polskę. Pierwszej pożyczki w ramach programu pilotażowego udzielono 19 grudnia 2013 r.
Ponadto chciałbym jeszcze poinformować, iż w związku z pogorszeniem się koniunktury wielu branż gospodarczych, skutkującym obniżeniem zapotrzebowania na wytwarzane produkty i usługi, a co za tym idzie - koniecznością ograniczania przez przedsiębiorców kosztów zatrudnienia pracowników poprzez redukcję zatrudnienia, celem przeciwdziałania tym niekorzystnym tendencjom na rynku pracy w Ministerstwie Pracy i Polityki Społecznej opracowano nowe rozwiązania ukierunkowane na pomoc pracodawcom w utrzymaniu poziomu zatrudnienia w zagrożonych przedsiębiorstwach i umożliwienie przedsiębiorcom dostosowanie się do zmieniających się warunków rynkowych. Obowiązująca od dnia 21 listopada 2013 r. ustawa o szczególnych rozwiązaniach związanych z ochroną miejsc pracy (Dz. U. z 2013 r. poz. 1291) umożliwia finansowe wsparcie pracodawców ze środków Funduszu Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych, polegające na dopłatach do wynagrodzeń pracowników zagrożonych zwolnieniami, zatrudnionych u przedsiębiorców, u których przejściowo pogorszyły się warunki prowadzenia działalności gospodarczej, jak również umożliwia korzystanie przez przedsiębiorców z dofinansowania ze środków Funduszu Pracy do kosztów szkolenia pracowników objętych przestojem ekonomicznym lub obniżonym wymiarem czasu pracy jako element inwestycji w kapitał ludzki. Przewidziana w ustawie pomoc finansowa ma charakter bezzwrotny i jest udzielana na zasadach pomocy de minimis. Środki pozostawione do dyspozycji przedsiębiorców w 2014 r. wynoszą 204,6 mln zł z Funduszu Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych i 51,2 mln zł z Funduszu Pracy.
Z poważaniem
Podsekretarz stanu
Radosław Mleczko
Warszawa, dnia 27 czerwca 2014 r.