Odpowiedź podsekretarza stanu w Ministerstwie Edukacji Narodowej - z upoważnienia ministra -
na interpelację nr 22395
w sprawie obowiązkowych lektur w gimnazjum i liceum
Szanowna Pani Marszałek! Odpowiadając na interpelację pana posła Piotra Mieczysława Babinetza w sprawie obowiązkowych lektur w gimnazjum i liceum (nr SPS-023-22395/13), uprzejmie wyjaśniam.
Spis lektur przewidzianych do realizacji przez uczniów danego etapu edukacyjnego określa podstawa programowa języka polskiego uregulowana w rozporządzeniu ministra edukacji narodowej z 23 grudnia 2008 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół zastąpionym rozporządzeniem ministra edukacji narodowej z 27 sierpnia 2012 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół (Dz. U. poz. 977). Nowa podstawa programowa obowiązuje od roku szkolnego 2009/2010.
Począwszy od roku szkolnego 2009/2010, wykaz lektur dla gimnazjum i szkoły ponadgimnazjalnej stanowi integralny ciąg logiczny i dydaktyczny. W nowej podstawie programowej dobór lektur został przygotowany według następujących zasad:
- w klasach I-III szkoły podstawowej nauczyciel decyduje o doborze lektur dla swoich uczniów; dla klas IV-VI szkoły podstawowej wskazana jest już lista proponowanych tekstów, spośród których nauczyciel wybiera pozycje do przeczytania; są to głównie klasyczne pozycje literatury młodzieżowej, z uwzględnieniem kilku nowych tytułów, które w ostatnich latach weszły już do kanonu lektur szkolnych;
- w gimnazjum wskazane są kategorie lektur z literatury młodzieżowej i popularnej do wyboru, np. powieść przygodowa, obyczajowa, detektywistyczna, utwór fantasy oraz arcydzieła literatury klasycznej; z dzieł Adama Mickiewicza wymagane są ˝Dziady˝ cz. II, ˝Reduta Ordona˝ oraz wybrana ballada;
- w szkole ponadgimnazjalnej proponowane są wyłącznie arcydzieła, począwszy od antyku, a skończywszy na literaturze XX i XXI w.; w spisie lektur znalazły się utwory, które stanowią podstawę ogólnokulturowej świadomości każdego Polaka; celem kształcenia na ostatnim etapie edukacyjnym jest uformowanie świadomego odbiorcy wypowiedzi zarówno literackiej, jak i pozaliterackiej, a także świadomego użytkownika języka; dobrane są w ten sposób, żeby w ciągu dwóch etapów edukacji, gimnazjum - szkoła ponadgimnazjalna, uczeń miał możliwość poznania dzieł najważniejszych autorów w dziejach literatury polskiej oraz niektórych ważnych utworów literatury światowej.
˝Pan Tadeusz˝ Adama Mickiewicza jest w kanonie lektur szkolnych. Od grudnia 2008 r. nie było zmian w tym zakresie. ˝Pan Tadeusz˝ Adama Mickiewicza jest obowiązkową lekturą w szkołach ponadgimnazjalnych. Przed 2009 r. w gimnazjum były omawiane fragmenty epopei, a omówienie całości było przewidziane dla szkół ponadgimnazjalnych.
Obowiązująca podstawa programowa języka polskiego w gimnazjum nie wymienia poematu romantycznego Adama Mickiewicza ˝Konrad Wallenrod˝. W gimnazjum romantyzm reprezentowany jest przez dzieła Adama Mickiewicza takie, jak ballady, ˝Reduta Ordona˝ i II część ˝Dziadów˝. Na IV etapie edukacyjnym wskazano utwory Adama Mickiewicza takie, jak wybrane sonety i inne wiersze (w tym ˝Romantyczność˝), ˝Dziady˝ część III i ˝Pan Tadeusz˝. Epopeja narodowa ˝Pan Tadeusz˝ w podstawie programowej została oznaczona gwiazdką jako tekst obowiązkowy do przeczytania w całości i omówienia z uczniami.
Jeżeli chodzi o powieści Henryka Sienkiewicza, to na II etapie edukacyjnym (klasy IV-VI) w podstawie programowej języka polskiego znajduje się powieść przygodowa pt. ˝W pustyni i w puszczy˝, natomiast na III etapie edukacyjnym (gimnazjum) uczniowie obowiązkowo czytają w całości jedną z powieści historycznych Henryka Sienkiewicza należących do klasyki literatury polskiej, tzn. ˝Quo vadis˝, ˝Potop˝ lub ˝Krzyżaków˝.
Natomiast twórczość Stefana Żeromskiego zaznaczona została na IV etapie edukacyjnym tytułami czterech powieści do wyboru: ˝Ludzie bezdomni˝, ˝Wierna rzeka˝, ˝Echa leśne˝, ˝Przedwiośnie˝.
Zatem aby nie dublować lektur w gimnazjum i w szkole ponadgimnazjalnej (tak było przed wprowadzeniem zmian programowych), w nowej podstawie programowej języka polskiego przyjęto zasadę, że ci sami autorzy nie powinni się pojawiać dwukrotnie, dlatego na przykład utwory Sienkiewicza są tylko w gimnazjum, a Żeromskiego tylko w liceum, natomiast w przypadku takich twórców jak Kochanowski, Mickiewicz czy Słowacki wyraźnie widać, że na każdym z tych etapów uczniowie czytają inne ich dzieła. Warto także zaznaczyć, że w gimnazjum następuje dopiero wprowadzenie do wysokiej kultury. Arcydzieła polskiej i światowej literatury omawiane są w szkołach ponadgimnazjalnych.
Uprzejmie informuję również, że nauczyciel, realizując własną koncepcję dydaktyczną określoną w wybranym przez siebie programie nauczania, może poza wymienionymi w podstawie programowej pozycjami omówić z uczniami dodatkowe dzieło/dzieła, w tym dzieła wymienionych wyżej autorów.
Jednocześnie pragnę poinformować, że język polski jest jednym z tych przedmiotów, na które przeznacza się najwięcej godzin w cyklu nauczania (w klasach IV-VI szkoły podstawowej - 16 h, w gimnazjum - 14 h, w liceum ogólnokształcącym i technikum - 12 h, przy czym uczniowie liceum ogólnokształcącego i technikum oprócz zakresu podstawowego mają jeszcze możliwość wyboru języka polskiego nauczanego w zakresie rozszerzonym, na nauczanie którego przeznacza się dodatkowo 8 h w cyklu kształcenia).
Z poważaniem
Podsekretarz stanu
Joanna Berdzik
Warszawa, dnia 3 grudnia 2013 r.