Odpowiedź podsekretarza stanu w Ministerstwie Zdrowia - z upoważnienia ministra - na ponowną interpelację poseł Małgorzaty Niemczyk
na interpelację nr 27814
w sprawie nadmiernej konsumpcji tłuszczów trans w Polsce
Szanowny Panie Marszałku! W odpowiedzi na pismo z dnia 21 listopada 2014 r., znak: SPS-023-27814p/14, przy którym przekazana została prośba pani Małgorzaty Niemczyk, posła na Sejm Rzeczypospolitej Polskiej, o udzielenie dodatkowych informacji uszczegóławiających odpowiedź ministra zdrowia z dnia 26 sierpnia 2014 r. (znak: MZ-ZP-Z-070-27244-25/SF/14) na interpelację w sprawie spożycia tłuszczów trans w Polsce, uprzejmie proszę o przyjęcie poniższych wyjaśnień.
Wśród technologii produkcyjnych, obok utwardzania (uwodorniania), stosowane są również procesy, takie jak: uwodornienie jednofazowe membranowe, rafinacja i dezodoryzacja olejów roślinnych, estryfikacja (transestryfikacja, interestryfikacja) oraz frakcjonowanie. Szczegóły dotyczące etapów technologii produkcji poszczególnych produktów oraz zastosowanych parametrów, takich jak np. skład recepturowy, często objęte są tajemnicą handlową i wymagają bezpośredniej zgody producenta na ich udostępnianie. Minister zdrowia nie dysponuje informacjami, które metody zmiany konsystencji tłuszczów ciekłych w stałe stosują poszczególni producenci.
W odpowiedzi na pytanie dotyczące procentowej zawartości izomerów trans (TFA) w produktach spożywczych w Polsce wskazać należy, że brak jest kompleksowych danych o zawartości TFA w żywności, wynikających z przeprowadzonych ogólnopolskich przekrojowych badań. Należy podkreślić, że ze względu na ograniczone środki finansowe badania takie nie były prowadzone. Dotychczasowe badania prowadzone były w wybranych grupach produktów, które mogły dostarczać TFA do diety, a liczba przebadanych próbek w poszczególnych grupach nie przekraczała 20 w całym kraju. Wyniki dawały pewien obraz sytuacji, ale nie można ich uznać za reprezentatywne dla całego asortymentu produktów obecnych na polskim rynku. Ponownego podkreślenia wymaga fakt, że zawartość izomerów trans w produktach poddanych obróbce termicznej jest zmienna i zależy od rodzaju i ilości użytego tłuszczu oraz czynników procesu technologicznego. Istnieje zatem potrzeba stałego, regularnego monitorowania grup produktów, które mogą być źródłem izomerów trans w diecie. Ze względu na ograniczone środki finansowe w poszczególnych latach badano zawartość TFA w preparatach do żywienia niemowląt (wymagania rozporządzenia ministra zdrowia z dnia 16 września 2010 r. w sprawie środków spożywczych specjalnego przeznaczenia żywieniowego*)) oraz w jednej wybranej grupie produktów.
Jednocześnie chciałbym poinformować, że wyniki badań monitoringowych są regularnie publikowane w czasopismach krajowych, m.in. w Rocznikach Państwowego Zakładu Higieny, Żywieniu Człowieka i Metabolizmie, Bromatologii i Chemii Toksykologicznej i są podstawą do opracowywanych norm i zaleceń żywieniowych dla populacji polskiej, m.in. ˝Normy żywienia dla populacji polskiej - nowelizacja˝ pod redakcją prof. dra hab. n. med. Mirosława Jorosza (IŻŻ 2012).
W odniesieniu do pytania w sprawie wyników ogólnoeuropejskich badań dotyczących zawartości izomerów trans kwasów tłuszczowych chciałbym zauważyć, że ww. badania pochodzą sprzed prawie 20 lat i dotyczyły krajów Unii Europejskiej (UE). W Polsce badania te nie były prowadzone, ponieważ kraj nasz nie był wówczas państwem członkowskim UE. Wyniki ww. badań zostały opublikowane i są dostępne w piśmiennictwie. Autorzy badań przedstawili m.in. średnią zawartość tłuszczu oraz izomerów trans kwasów tłuszczowych dla poszczególnych produktów. Przy znanej zawartości tłuszczu dla badanej próbki istnieje możliwość przeliczenia procentowej zawartości izomerów trans i przedstawienia wyniku w jednostkach g/100 g produktu. Przykładowo - najwyższa zawartość TFA stwierdzona w grupie margaryn twardych (kostkowych) wynosiła 28,07% wt/wt, co przy zawartości tłuszczu równej 79,5g/100 g stanowiło 22,32 g TFA/100 g produktu. Jednocześnie należy zauważyć, że wyniki ogólnoeuropejskich badań nad zwartością TFA w żywności, ze względu m.in. na zmiany w zakresie technologii tłuszczów stałych, nie powinny być traktowane jako aktualne, a tym bardziej porównywane z wynikami stwierdzanymi w Polsce.
Podkreślić należy, że na podstawie danych dostarczanych przez różne ośrodki badawcze w Polsce, podobnie jak na całym świecie, obserwowane jest obniżenie zawartości TFA w żywności, co niejednokrotnie jest wynikiem dobrowolnych działań podejmowanych przez producentów żywności.
Odnosząc się do prośby o wskazanie szczegółowych akcji podjętych w ramach programu zdrowotnego pn. ˝Narodowy Program Przeciwdziałania Chorobom Cywilizacyjnym - Moduł I: Program Zapobiegania Nadwadze i Otyłości oraz Przewlekłym Chorobom Niezakaźnym poprzez Poprawę Żywienia i Aktywności Fizycznej POL-HEALTH˝ oraz środków przeznaczonych na ich realizację, uprzejmie informuję, co następuje.
W związku z realizacją w poprzednich latach ww. programu prowadzone były m.in. działania mające na celu upowszechnienie wiedzy na temat obniżenia zawartości soli, cukru, tłuszczu w produktach spożywczych wśród przedstawicieli przemysłu spożywczego. W ramach powyższego zadania zorganizowano warsztaty dla producentów artykułów spożywczych: przygotowano program szkoleń, opracowano i wydrukowano materiały informacyjno-edukacyjne dla uczestników warsztatów oraz przeprowadzono spotkanie, w którym udział wzięło około dziewięćdziesięciu osób. Ponadto opracowano i przeprowadzono ankietę wśród uczestników warsztatów dotyczącą kwestii związanych z obniżaniem zawartości cukru i tłuszczu (z uwzględnieniem kwasów tłuszczowych nasyconych i izomerów trans) w produktach spożywczych oraz opracowano raport z wyników ankiety. Koszt realizacji powyższego zadania wyniósł niespełna 21 500 zł.
W celu upowszechnienia wiedzy na temat obniżenia zawartości soli, cukru, tłuszczu w produktach spożywczych wśród przedstawicieli przemysłu spożywczego przygotowano nowelizację norm żywieniowych dla populacji polskiej. Opracowano materiały dotyczące znowelizowanych norm żywienia na energię, białko, węglowodany i błonnik pokarmowy, witaminy, składniki mineralne, wodę i elektrolity, z uwzględnieniem zaleceń żywieniowych i zaleceń w zakresie aktywności fizycznej, zasad oceny spożycia na poziomie indywidualnym i grupowym w odniesieniu do norm oraz roli suplementów diety w realizacji norm żywienia. Na realizację tego zadania, łącznie z przygotowaniem materiałów do dystrybucji, wydatkowano w 2012 r. kwotę 100 000 zł.
W ramach nowelizacji danych o wartości odżywczej produktów spożywczych wykonano oznaczenia zawartości wybranych składników w wytypowanych gatunkach mięsa wieprzowego, a także obliczenia wartości odżywczej wędlin wieprzowych i potraw z mięsa wieprzowego na podstawie składu recepturowego celem aktualizacji tabel składu i wartości odżywczej żywności. Ponadto w ramach realizacji tego zadania przygotowano aktualizację bazy danych zawartości selenu w żywności. Łączna kwota przeznaczona na realizację opisanego wyżej zadania wyniosła w 2012 r. 98 000 zł.
Jednocześnie uprzejmie informuję, iż w ramach wcześniejszej edycji ww. programu zdrowotnego (w latach 2007-2011) przygotowano m.in. materiały edukacyjne dotyczące racjonalnego odżywiania, a także prowadzono działania mające na celu wdrażanie zasad prawidłowego żywienia i poradnictwa dietetycznego w szpitalach oraz zakładach podstawowej i specjalistycznej opieki zdrowotnej, jak również podejmowano działania zmierzające do zmniejszenia spożycia soli w Polsce.
Na chwilę obecną w Polsce nie ma obowiązku znakowania żywności zawartością izomerów trans kwasów tłuszczowych. Obowiązujące w UE rozporządzenie (WE) nr 1924/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 20 grudnia 2006 r. w sprawie oświadczeń żywieniowych i zdrowotnych dotyczących żywności (Dz. U. UE L 404, z dnia 30 grudnia 2006 r., str. 9, z późn. zm.) reguluje warunki podawania na etykiecie informacji, że środek spożywczy ma niską zawartość lub nie zawiera tłuszczów nasyconych. Informacja ta może być umieszczana wyłącznie w sytuacji, gdy dotyczy sumy kwasów nasyconych i izomerów trans.
Z kolei zgodnie z rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1169/2011 z dnia 25 października 2011 r. w sprawie przekazywania konsumentom informacji na temat żywności, zmiany rozporządzeń Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1924/2006 i (WE) nr 1925/2006 oraz uchylenia dyrektywy Komisji 87/250/EWG, dyrektywy Rady 90/496/EWG, dyrektywy Komisji 1999/1 O/WE, dyrektywy 2000/13/WE Parlamentu Europejskiego i Rady, dyrektyw Komisji 2002/67/WE i 2008/5/WE oraz rozporządzenia Komisji (WE) nr 608/2004 (zwanym dalej ˝rozporządzeniem nr 1169/2011˝), ˝do dnia 13 grudnia 2014 r. Komisja, uwzględniając dane naukowe i doświadczenia zebrane w państwach członkowskich, przedkłada sprawozdanie na temat obecności izomerów trans kwasów tłuszczowych w żywności oraz w ogólnej diecie populacji Unii. Celem sprawozdania jest ocena wpływu stosownych środków mogących pozwolić konsumentom na dokonywanie zdrowszych wyborów dotyczących żywności i ogólnej diety lub wspierać dostarczanie konsumentom zdrowszej żywności, w tym dostarczanie konsumentom informacji o izomerach trans kwasów tłuszczowych lub ograniczanie ich użycia˝. Rozporządzenie nr 1 169/201 1 wiąże w całości i jest bezpośrednio stosowane we wszystkich państwach członkowskich UE. Obecnie w Komisji Europejskiej trwają prace nad nowelizacją rozporządzenia nr 1169/2011, zatem obowiązek znakowania żywności zawartością izomerów trans wciąż stanowi kwestię dyskusyjną.
Mając na uwadze niekorzystne działanie izomerów trans kwasów tłuszczowych na zdrowie człowieka, ich spożycie powinno być tak niskie, jak to jest możliwe do osiągnięcia w diecie zapewniającej właściwą wartość żywieniową. Zasadne zatem wydaje się rozważenie podjęcia w przyszłości działań mających na celu uregulowanie zawartości izomerów trans kwasów tłuszczowych w produktach spożywczych, jak ma to obecnie miejsce w Danii czy Austrii.
Prace mające na celu uregulowanie zawartości TFA w żywności na terenie naszego kraju na chwilę obecną nie są jednak planowane, bowiem priorytetem są działania legislacyjne zmierzające do ograniczenia dostępu dzieci na terenie przedszkoli, innych form wychowania przedszkolnego, szkół i placówek systemu oświaty do środków spożywczych zawierających znaczne ilości składników, co do których istnieją dowody o ich szkodliwości, jeżeli są spożywane w nadmiarze, a także ograniczenia emisji reklam napojów i żywności o wysokiej zawartości tłuszczu, soli i cukrów skierowanych do dzieci i młodzieży.
Z poważaniem
Podsekretarz stanu
Igor Radziewicz-Winnicki
Warszawa, dnia 19 listopada 2014 r.
*) Dz. U. z 2010 r. Nr 180, poz. 1214, z późn. zm.