Odpowiedź podsekretarza stanu w Ministerstwie Środowiska - z upoważnienia ministra -
na interpelację nr 11137
w sprawie emisji spalin oraz zanieczyszczenia środowiska
Szanowna Pani Marszałek! W nawiązaniu do pisma z dnia 7 listopada 2012 r., znak: SPS-023-11137/12, przy którym została przekazana interpelacja pani poseł Małgorzaty Niemczyk w sprawie emisji spalin oraz zanieczyszczenia środowiska, przedstawiam stosowne wyjaśnienia.
Jednocześnie uprzejmie informuję, iż resortem wiodącym w zakresie transportu oraz budownictwa jest Ministerstwo Transportu, Budownictwa i Gospodarki Morskiej. W związku z powyższym stanowisko zawiera również informacje przekazane przez ww. resort.
1. Jaki wpływ na zanieczyszczenie środowiska mają spaliny samolotowe? Jaki to ma wpływ na ekosystem i klimat?
Jak wynika ze statystyk, transport lotniczy jest odpowiedzialny za emisje ok. 2-3% światowej emisji CO2 oraz ma 12% udziału w emisji z całej gałęzi transportu na świecie. Pomimo tego, że wolumen przedmiotowej emisji nie jest duży, to dynamika wzrostu ruchu lotniczego oraz jego potencjał wpływa na szereg działań o charakterze legislacyjnym oraz proceduralnym podejmowanych między innymi przez UE oraz samych przewoźników lotniczych. Przewoźnicy dostrzegają zwiększający się wpływ zagadnień środowiskowych na ich działalność, które odzwierciedlone są w postaci podatków, opłat i innego rodzaju obciążeń.
Poziom emisji CO2 jest związany z zużyciem paliwa. Zwiększone zużycie paliwa powoduje zwiększoną emisje CO2 i na odwrót. W związku z tym przewoźnicy lotniczy koncentrują się głównie na ograniczeniu zużycia paliwa. Instrumentem prawnym jest tu włączenie lotnictwa cywilnego do systemu handlu uprawnieniami do emisji (EU-ETS) począwszy od 2012 r.
Generalnie działania poszczególnych podmiotów można podzielić na trzy główne obszary:
- rozwój technologii (nowe, bardziej ekonomiczne silniki lotnicze oraz zastosowanie kompozytów do produkcji płatowca),
- aspekty związane z zarządzaniem ruchem lotniczym (Single European Sky oraz jego technologiczny komponent w postaci programu SESAR),
- operacyjne środki obniżania kosztów (np. kołowanie na jednym silniku, stosowanie narzędzi do optymalizacji planowania operacji lotniczych).
2. Jaki wpływ na środowisko mają smugi kondensacyjne tworzone przez samoloty?
Trwałe linearne smugi kondensacyjne (ang. condensation trails - contrails) są chmurami piętra wysokiego (łac. Cirrus) złożonymi z kryształków lodu powstałych w procesie kondensacji pary wodnej będącej produktem spalania paliwa lotniczego. Smugi kondensacyjne tworzą się na znacznej wysokości, z reguły powyżej 6 tys. m ponad ziemią (najczęściej pomiędzy 7-10 tys. m). Procesy powstawania i rozwoju smug kondensacyjnych są przedmiotem badań wielu ośrodków naukowych w związku z zapotrzebowaniem, jakie powstało w konsekwencji ustaleń Międzyrządowego Zespołu do spraw Zmian Klimatu (IPCC).
Wyniki badań wykazały, że na pewnych wysokościach smugi kondensacyjne wykazują efekt ocieplający, a na innych wysokościach wykazują efekt oziębiający planetę. Mając na uwadze powyższe, należy stwierdzić, iż w obecnym stanie wiedzy wpływ ten powinien być uważany jako neutralny.
3. Jak nasze powietrze zanieczyszczają silniki nawodne? Ile średnio spalin produkuje średniej wielkości łódź zasilana silnikiem spalinowym?
Transport wodny jest jedną z najtańszych, a jednocześnie najbardziej przyjaznych dla środowiska form transportu. Cechuje go małe zużycie energii w przeliczeniu na wykonaną pracę przewozową, mała emisja zanieczyszczeń powietrza i relatywnie niewielkie zanieczyszczenie wód. Transport wodny śródlądowy ma dodatkowo potencjał dla znacznego zmniejszenia zagęszczenia ruchu w wyniku przejęcia przewozów transportu samochodowego. W odniesieniu do ładunków bardzo ciężkich i wielkogabarytowych stosowanie transportu wodnego jest często niemożliwe.
Ponieważ w żegludze śródlądowej i morskiej stosowane są różnorodne typy statków i eksploatowanych silników, dane dotyczące emisji mogą mieć jedynie charakter przykładowy i orientacyjny, natomiast faktyczna emisja uzależniona będzie od konkretnego silnika, a także od samej jego eksploatacji, w tym np. od prędkości statku i typu paliwa.
Wśród statków towarowych uprawiających żeglugę morską wymienić można m.in. drobnicowce, kontenerowce, masowce czy zbiornikowce. Wielkość statków jest bardzo zróżnicowana. Przykładowo w segmencie masowców najmniejsze jednostki mają nośność do 10 000 DWT (DWT - ang. deadweight tonnage), podczas gdy największe nawet ponad 150 000 DWT. Najliczniejsze w tym segmencie są jednostki o pojemności 10 000-50 000 DWT. Przykładowa orientacyjna emisja dla masowca o nośności 35 000-60 000 DWT wynosi 5,7 g CO2 na tonokilometr. W zależności od nośności statku dla masowców wartość ta oscyluje w przedziale 2,5-29,2 g CO2 na tonokilometr, a dla wszystkich typów statków ogółem w przedziale 2,5-60,3 g CO2 na tonokilometr. W sektorze żeglugi zarówno wskaźniki emisji, jak i same emisje są znacznie niższe niż w pozostałych formach transportu.
Statki żeglugi śródlądowej mają w porównaniu ze środkami transportu lądowego znaczną nośność. Jeden statek o możliwości załadowczej 2000 DWT to 50 wagonów 40-tonowych oraz 80 ciężarówek 25-tonowych. Średnie zużycie paliwa załadowanego statku żeglugi śródlądowej to ok. 35 l/h. Przykładowa orientacyjna emisja z silnika Diesla wynosić może 3170 kg CO2 na tonę paliwa. Zużycie paliwa w żegludze śródlądowej do przewozu tej samej ilości ładunku na tej samej trasie jest ok. 5-krotnie niższe niż w transporcie kołowym, co ma bezpośrednie przełożenie na emisję dwutlenku węgla. Dla przewozu tej samej ilości ładunku na tę samą odległość żeglugą śródlądową i transportem kołowym emisja CO2 z żeglugi śródlądowej jest zatem ok. 5-krotnie niższa.
Normy, jakim powinny odpowiadać silniki spalinowe używane w żegludze śródlądowej, regulowane są przez następujące akty prawne:
1) rozporządzenie ministra gospodarki i pracy z dnia 19 sierpnia 2005 r. w sprawie szczegółowych wymagań dla silników spalinowych w zakresie ograniczenia emisji zanieczyszczeń gazowych i cząstek stałych przez te silniki (Dz. U. Nr 202, poz. 1681),
2) rozporządzenie ministra gospodarki i pracy z dnia 19 listopada 2004 r. w sprawie zasadniczych wymagań dla rekreacyjnych jednostek pływających (Dz. U. Nr 258, poz. 2584).
4. Ile średnio zanieczyszczeń w postaci gazów produkuje w ciągu roku dom ogrzewany olejem, węglem lub drewnem?
Ilość zanieczyszczeń produkowanych w ciągu roku przez dom ogrzewany olejem, węglem lub drewnem zależna jest od wielu parametrów, tj. m.in. powierzchni, użytych materiałów, położenia, warunków zewnętrznych, zastosowanych technologii. W związku z powyższym możliwe jest jedynie oszacowanie w przybliżeniu wielkości emisji CO2 dla np. budynku mieszkalnego jednorodzinnego. W obliczeniach założono, że budynek ma powierzchnię 100 m2 i na cele grzewcze potrzebuje średnio 80 kWh/(m2rok) energii użytkowej. W poniższej tabeli przedstawiono dane wejściowe oraz wielkość emisji obliczone na podstawie przepisów rozporządzenia ministra środowiska z dnia 12 września 2008 r. w sprawie sposobu monitorowania wielkości emisji substancji objętych wspólnotowym systemem handlu uprawnieniami do emisji oraz na podstawie przepisów rozporządzenia ministra infrastruktury z dnia 6 listopada 2008 r. w sprawie metodologii obliczania charakterystyki energetycznej budynku, lokalu mieszkalnego lub części budynku stanowiącej samodzielną całość techniczno-użytkową oraz sposobu sporządzania i wzorów świadectw ich charakterystyki energetycznej.
Rodzaj paliwa Sprawność wytwarzania ciepła Wskaźnik zapotrzebowania na energię końcową [kWh/(m2rok)] Wskaźnik zapotrzebowania na nieodnawialną energię pierwotną [kWh/(m2rok)] Ilość zużytego paliwa [TJ/rok] Wielkość emisji CO2 [Mg CO2] Węgiel kamienny Kocioł węglowy wyprodukowany w latach 1980-2000 - 0,70 114 125 0,041 3,88 olej Kotły niskotemperaturowe na paliwo gazowe lub płynne z zamkniętą komorą spalania i palnikiem modulowanym - 0,91 88 97 0,032 2,34 drewno Kocioł na biomasę - 0,72 111 22 0,040 0,00 Z tabeli wynika, iż zarówno pod kątem wielkości emisji CO2 oraz wartości wskaźnika zapotrzebowania na nieodnawialną energię pierwotną najkorzystniej wypada budynek ogrzewany drewnem (pod warunkiem, że spalanie biomasy odbywa się z wysoką sprawnością i bez stosowania jakichkolwiek domieszek). W rzeczywistości parametry emisyjne kotłów zasilanych biomasą są porównywalne z kotłami gazowymi lub olejowymi.
5. Jakie inne zanieczyszczenia powodujące trucie środowiska naturalnego są w Polsce wytwarzane i jakie są sposoby na ich redukcję bądź całkowitą eliminację?
W Polsce, jak w większości krajów Unii Europejskiej, duże problemy sprawia dotrzymanie wymogów jakości powietrza ze względu na zanieczyszczenie pyłem drobnym PM10 i PM2,5 oraz poziomów docelowych benzo(a)pirenu (w wyniku oceny jakości powietrza za rok 2011 wyznaczone są 42 strefy ze względu na przekroczenie poziomu dopuszczalnego PM10, 21 stref ze względu na przekroczenie poziomów dopuszczalnych powiększonych o margines tolerancji pyłu PM2,5 oraz 42 strefy ze względu na przekroczenie poziomu docelowego benzo(a)pirenu, ponadto notowane są pojedyncze strefy z przekroczeniami norm dwutlenku azotu, arsenu oraz benzenu). Z analiz wynika, że za ten stan rzeczy odpowiedzialny jest przemysł, sektor bytowo-komunalny oraz transport. W związku z powyższym wszystkie działania naprawcze prowadzone są w kierunku zminimalizowania oddziaływania ww. sektorów na środowisko.
Należy zauważyć, że Polska od lat prowadzi działania mające na celu zmniejszenie emisji zanieczyszczeń do powietrza. Ponadto należy zauważyć, że czynnikiem wpływającym na występowanie okresów podwyższonych stężeń zanieczyszczeń w powietrzu są warunki meteorologiczne i ukształtowanie terenu. W wyniku spalania paliw wysokoemisyjnych w paleniskach domowych obserwowany jest kilkukrotny wzrost poziomu zanieczyszczenia powietrza (głównie SO2, pyły, CO oraz benzo(a)piren) w sezonie grzewczym, rejestrowany na całym obszarze kraju. Aby temu zapobiegać, podejmuje się różnego rodzaju interwencje. W okresie ostatnich 20 lat dzięki podjęciu i zrealizowaniu efektywnych działań emisja pyłów do powietrza została ograniczona o blisko 80%, dwutlenku siarki o ok. 70%, a tlenków azotu o blisko 40%.
Zgodnie z polskim prawodawstwem dla stref, w których stwierdzono przekroczenia poziomów docelowych i dopuszczalnych zanieczyszczeń, zarząd województwa opracowuje programy ochrony powietrza, które spowodują naprawę sytuacji i dotrzymywanie norm jakości powietrza.
W ww. programach ochrony powietrza określane są działania, które należy podjąć na szczeblu administracyjnym oraz przez podmioty odpowiedzialne za przekroczenia poziomów zanieczyszczeń. Wśród licznych prowadzonych działań należy zwłaszcza wymienić następujące:
1) w sektorze bytowo-komunalnym:
- wymiana starych wysokoemisyjnych urządzeń grzewczych opalanych węglem kamiennym na piece olejowe i gazowe,
- termomodernizacja budynków,
- podłączenie do sieci ciepłowniczej;
2) w sektorze transportu:
- propagowanie paliw bardziej przyjaznych środowisku (gaz ciekły LPG, gaz sprężony CNG),
- floty pojazdów zasilane paliwami niskoemisyjnymi (elektryczność, biopaliwa),
- tworzenie stref z ograniczonym ruchem pojazdów;
3) w sektorze przemysłu:
- stosowanie wysokosprawnych urządzeń odpylających,
- zamiana paliwa węglowego na paliwa o mniejszej zawartości popiołu, w tym zwłaszcza stosowanie węgla uzdatnianego,
- wprowadzanie nowych technologii niskoemisyjnych,
- wytwarzanie energii elektrycznej w skojarzeniu z wytwarzaniem ciepła (kogeneracja).
6. Ile ton rocznie dwutlenku węgla produkuje Polska i ile nasz kraj musi za to odprowadzać pieniędzy do Unii Europejskiej?
Polska nie odprowadza pieniędzy do Unii Europejskiej związanych z emisją CO2.
Emisja w Polsce wyrażona w ekwiwalencie CO2 w roku 2010 wyniosła 402 532,13 Gg, osiągnięto poziom znacznie przewyższający cel zadeklarowany w ramach zobowiązań międzynarodowych.
W dniu 15 lipca 1998 r. Polska podpisała protokół z Kioto ustanowiony do Ramowej konwencji Narodów Zjednoczonych w sprawie zmian klimatu (UNFCCC), który następnie został ratyfikowany w dniu 13 grudnia 2002 r. Polska jako strona protokołu z Kioto przyjęła zobowiązanie do zredukowania emisji gazów cieplarnianych o 6% w okresie 2008-2012 w stosunku do roku 1988 jako roku bazowego.
Przemiany polityczno-gospodarcze zachodzące od 1990 r. spowodowały, że krajowa emisja gazów cieplarnianych znajduje się znacznie poniżej poziomu przyjętego dla RP w protokole z Kioto. W latach 1988-2010 znacząco zmniejszyła się emisja gazów cieplarnianych, o ok. 28,6%. Cel ten został osiągnięty przez wdrożenie kompleksu polityk i działań przede wszystkim prowadzących do poprawy efektywności wykorzystania energii oraz restrukturyzacji zużycia paliw.
Podsekretarz stanu
Beata Jaczewska
Warszawa, dnia 28 listopada 2012 r.