Odpowiedź podsekretarza stanu w Ministerstwie Sprawiedliwości - z upoważnienia ministra -
na interpelację nr 26705
w sprawie zwrotu kosztów leczenia dla rodziny sprawcy wypadku komunikacyjnego
Szanowny Panie Marszałku! W odpowiedzi na interpelację pani poseł Anny Nemś i pana posła Józefa Lassoty w sprawie zwrotu kosztów leczenia dla rodziny sprawcy wypadku komunikacyjnego, przekazaną przy piśmie Pana Marszałka z dnia 9 czerwca 2014 r., znak: SPS-023-26705/14, uprzejmie przedstawiam, co następuje.
W pierwszej kolejności pragnę wskazać, iż w przedstawionej w interpelacji kwestii odpowiedzialności ubezpieczyciela z tytułu umowy odpowiedzialności cywilnej (OC) posiadaczy pojazdów mechanicznych za szkody na osobie wyrządzone przez kierującego pojazdem każdemu pasażerowi, w tym osobie najbliższej, wypowiedział się Sąd Najwyższy w uchwale składu siedmiu sędziów z dnia 7 lutego 2008 r. (III CZP1 15/07). Uchwała została wydana w związku z wystąpieniem rzecznika ubezpieczonych. W ocenie rzecznika ujawniły się bowiem rozbieżności dotyczące wykładni przepisów regulujących odpowiedzialność zakładu ubezpieczeń z ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych za szkody na osobie wyrządzone przez kierującego pasażerowi będącemu współposiadaczem pojazdu, a w szczególności w sytuacjach, w których tym pasażerem jest małżonek kierowcy, a oboje małżonkowie są współposiadaczami pojazdu. W swoim wystąpieniu rzecznik skonstatował, że odpowiedzialność gwarancyjna zakładu ubezpieczeń za szkody na osobie obejmuje wszystkich pasażerów, którym wyrządzono szkodę, co wynika w szczególności z art. 822 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz. U. z 2014 r. poz. 121), zwanej dalej K.c., oraz regulacji zawartych w ustawie z dnia 22 maja 2003 r. o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych (Dz. U. z 2013 r. poz. 392, z późn. zm.), zwanej dalej u.u.o.
W wymienionej na wstępie uchwale Sąd Najwyższy zauważył, że podstawowym aktem prawnym regulującym kompleksowo ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej za szkody wyrządzone w związku z ruchem pojazdu mechanicznego jest wspomniana ustawa z dnia 22 maja 2003 r. o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczeń Komunikacyjnych, która weszła w życie z dniem 1 stycznia 2004 r. Jej przepisy stanowią lex specialis względem zawartej w art. 822 § 1 K.c. ogólnej normy wyznaczającej zakres odpowiedzialności w ubezpieczeniach odpowiedzialności cywilnej i jako takie mają pierwszeństwo w zastosowaniu. Wskazuje na to wyraźnie art. 22 ust. 1 u.u.o.
Zgodnie z brzmieniem art. 34 u.u.o. z ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych przysługuje odszkodowanie, jeżeli posiadacz lub kierujący pojazdem mechanicznym są zobowiązani do odszkodowania za wyrządzoną w związku z ruchem tego pojazdu szkodę, której następstwem jest śmierć, uszkodzenie ciała, rozstrój zdrowia bądź też utrata, zniszczenie lub uszkodzenie mienia. Ubezpieczeniem odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych objęta jest odpowiedzialność cywilna każdej osoby, która - kierując pojazdem mechanicznym w okresie trwania odpowiedzialności ubezpieczeniowej - wyrządziła szkodę w związku z ruchem tego pojazdu (art. 35 u.u.o.). W ocenie SN przywołane przepisy są wyrazem tendencji ustawodawcy, aby umowa ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej stwarzała możliwie szeroki zakres ochrony ubezpieczeniowej zarówno ubezpieczonemu sprawcy szkody przed konsekwencjami osobistego ponoszenia odpowiedzialności cywilnej, jak i poszkodowanemu, przez zapewnienie mu pełnej kompensaty ze strony ubezpieczyciela szkody wyrządzonej przez ponoszącego odpowiedzialność cywilną sprawcę. SN podkreślił, że ochronę poszkodowanych wyznaczają także: obowiązkowy charakter ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych za szkody związane z ruchem tych pojazdów (art. 4 pkt 1 u.u.o.), przewidziana w art. 822 § 4 K.c. możliwość bezpośredniego dochodzenia roszczenia od zakładu ubezpieczeń przez osoby uprawnione do odszkodowania, a także objęcie tym ubezpieczeniem szkód wyrządzonych przez każdą osobę kierującą pojazdem.
Z art. 34 i art. 35 u.u.o. wynika, że do przyjęcia odpowiedzialności zakładu ubezpieczeń wystarczy stwierdzenie obowiązku naprawienia szkody przez każdą osobę kierującą pojazdem mechanicznym. Ponadto art. 38 ust. 1 pkt 1 u.u.o. posługuje się również pojęciem kierującego, nie wskazując na źródło jego uprawnienia do dysponowania pojazdem.
Kierujący pojazdem ponosi odpowiedzialność za szkody wyrządzone w związku z ruchem pojazdu na zasadzie winy na podstawie art. 415 K.c. Stwierdzenie istnienia tej odpowiedzialności stanowi wystarczającą podstawę odpowiedzialności ubezpieczyciela (art. 35 u.u.o.). Sąd Najwyższy uznał, że z punktu widzenia odpowiedzialności ubezpieczyciela obojętne jest, czy za te same szkody ponoszą odpowiedzialność posiadacze, czy współposiadacze pojazdu mechanicznego, którym wyrządzono szkodę. Wystarczy, że tę odpowiedzialność ponoszą osoby, które kierowały pojazdem w okresie trwania odpowiedzialności ubezpieczeniowej. Brak jest jakichkolwiek przesłanek, które mogłyby przemawiać za wyłączeniem odpowiedzialności na podstawie art. 415 K.c. także po stronie współposiadaczy kierujących pojazdem.
W swej argumentacji SN odwołał się również do prawa Unii Europejskiej, wskazując na postanowienia dyrektyw dotyczących ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej za szkody powstałe w związku z ruchem pojazdów. Rozszerzają one zakres odpowiedzialności ubezpieczyciela w stosunku do zasad ogólnych odpowiedzialności cywilnej za szkody na osobie. W szczególności w dyrektywie komunikacyjnej z dnia 19 maja 1990 r. 90/232/EWG Rady Unii Europejskiej wydanej w celu zbliżenia ustawodawstw państw członkowskich odnoszących się do ubezpieczenia w zakresie odpowiedzialności cywilnej za szkody powstałe w związku z ruchem pojazdów mechanicznych nakazano objęcie ubezpieczeniem cywilnej odpowiedzialności z tytułu uszkodzenia ciała wszystkich pasażerów innych niż kierowca. Z kolei w art. 3 dyrektywy komunikacyjnej z dnia 30 grudnia 1983 r. nr 84/5/EW wskazano, że członkowie rodziny każdej osoby, która ponosi odpowiedzialność cywilną za szkodę objętą ubezpieczeniem odpowiedzialności cywilnej odnoszącej się do ruchu pojazdów, nie mogą być wyłączeni z możliwości skorzystania z ubezpieczenia ze względu na ten związek pokrewieństwa. Jednocześnie jako jeden z celów tej dyrektywy wskazano zapewnienie rodzinie ubezpieczonego, kierowcy lub każdej innej osoby odpowiedzialnej za szkody powstałe w związku z ruchem pojazdów ochrony porównywalnej do ochrony innych osób trzecich, przynajmniej odnośnie do uszkodzeń ciała.
Należy zauważyć, iż wskazana na wstępie uchwała Sądu Najwyższego została pozytywnie przyjęta przez doktrynę prawa, gdzie w szczególności podkreślono, że odwołanie się do konstrukcji prawnej polegającej na uznaniu przepisów ustawy o ubezpieczeniach obowiązkowych za lex specialis w stosunku do art. 822 K.c. otwiera nowe możliwości ochrony poszkodowanych wypadkami komunikacyjnymi, i to bez konieczności podejmowania zmian legislacyjnych (zob. T. Justyński, ˝Glosa do uchwały SN z dnia 7 lutego 2008 r.˝, Państwo i Prawo z 2010 r., nr 3, s. 130-135).
Mając na względzie powyższe, należy zatem stwierdzić, iż jednym z efektów podjęcia wskazanej wyżej uchwały Sądu Najwyższego było rozstrzygnięcie ewentualnych wątpliwości dotyczących uznania odpowiedzialności zakładu ubezpieczeń za szkody związane z ruchem pojazdu, w przypadku gdy poszkodowanym jest osoba trzecia będąca osobą najbliższą sprawcy wypadku komunikacyjnego. Wypada również zaznaczyć, że w ostatnich latach do Ministerstwa Sprawiedliwości nie docierały sygnały z praktyki orzeczniczej, które by wskazywały na istnienie w tej materii jakichkolwiek problemów czy rozbieżności interpretacyjnych. Z tych też względów nie dostrzegam potrzeby prowadzenia prac legislacyjnych, które miałyby za przedmiot opisany wyżej obszar prawa cywilnego i ubezpieczeniowego.
Na koniec należy wskazać, że zgodnie z obowiązującymi przepisami zakład ubezpieczeń odpowiadający za sprawcę wypadku komunikacyjnego z tytułu odpowiedzialności cywilnej zobowiązany jest spełnić świadczenie w terminie określonym w art. 14 u.u.o. W przypadku odmowy wypłaty odszkodowania lub przyznania odszkodowania w innej wysokości niż określona w zgłoszonym roszczeniu ubezpieczyciel powinien pouczyć poszkodowanego o możliwości dochodzenia roszczeń na drodze sądowej. Oczywiście istnieje też możliwość polubownego i pojednawczego rozstrzygania sporów pomiędzy ubezpieczającymi, ubezpieczonymi, uposażonymi lub uprawnionymi z umów ubezpieczenia a zakładami ubezpieczeń, przy czym stwarzanie odpowiednich instrumentów do jej wykorzystania (np. poprzez tworzenie sądów polubownych) należy do ustawowych zadań rzecznika ubezpieczonych - art. 20 pkt 5 ustawy z dnia 22 maja 2003 r. o nadzorze ubezpieczeniowym i emerytalnym oraz Rzeczniku Ubezpieczonych (Dz. U. z 2013 r. poz. 290, z późn. zm.).
Z poważaniem
Podsekretarz stanu
Michał Królikowski
Warszawa, dnia 3 lipca 2014 r.