Odpowiedź sekretarza stanu w Ministerstwie Pracy i Polityki Społecznej - z upoważnienia prezesa Rady Ministrów -
na interpelację nr 5216
w sprawie dramatycznej sytuacji rodzin osób niepełnosprawnych
Odpowiadając na wystąpienie z dnia 30 maja 2012 r., dotyczące interpelacji poseł Anny Elżbiety Sobeckiej w sprawie dramatycznej sytuacji rodzin osób niepełnosprawnych, uprzejmie informuję:
Głównym postulatem zawartym w wystąpieniach Stowarzyszenia na rzecz Osób Niepełnosprawnych ˝Mam Przyszłość˝ jest uznanie całodobowej opieki nad niepełnosprawnymi dziećmi za pracę i wynagradzanie jej kwotą ustawowego najniższego wynagrodzenia za pracę. Tak sformułowany postulat nie precyzuje istoty i zakresu zgłaszanych oczekiwań. Jeżeli zatem treść postulatu sprowadzałaby się do tego, aby osobom sprawującym opiekę przysługiwał status pracowniczy, to opieka ta musiałaby być sprawowana w ramach pracowniczego stosunku pracy nawiązanego na podstawie umowy o pracę zawartej pomiędzy pracownikiem (czyli osobą sprawującą opiekę nad osobą niepełnosprawną) i pracodawcą (należałoby wskazać podmiot będący pracodawcą osoby sprawującej opiekę).
Należy podkreślić, iż definicję stosunku pracy zawierają przepisy art. 22 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy, zgodnie z którymi przez nawiązanie stosunku pracy pracownik zobowiązuje się do wykonywania pracy określonego rodzaju na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem oraz w miejscu i czasie wyznaczonym przez pracodawcę, a pracodawca - do zatrudniania pracownika za wynagrodzeniem. Natomiast zakres wzajemnych praw i obowiązków wynikających z zatrudnienia pracowniczego określają strony w zawartej umowie o pracę, mając na uwadze ogólnie obowiązujące przepisy prawa pracy.
Należy również podkreślić, że obowiązek sprawowania opieki rodzica nad dzieckiem, w szczególności niepełnosprawnym, wynika z obowiązku alimentacyjnego uregulowanego przepisami Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego. Wsparcie tej grupy opiekunów osób niepełnosprawnych realizowane jest przede wszystkim poprzez świadczenie pielęgnacyjne - zgodnie z art. 17 ust. 1 ustawy o świadczeniach rodzinnych. Świadczenie pielęgnacyjne może otrzymywać rodzic osoby niepełnosprawnej lub inny członek rodziny zobowiązany do alimentacji wobec danej osoby niepełnosprawnej, który rezygnuje bądź nie podejmuje zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej w związku z koniecznością sprawowania opieki nad tą osobą niepełnosprawną.
Powyższy katalog osób uprawnionych do otrzymywania świadczenia pielęgnacyjnego jest wynikiem realizacji wyroków Trybunału Konstytucyjnego z dnia 18 lipca 2008 r. (sygn. akt P 27/07) oraz z dnia 22 lipca 2008 r. (sygn. akt P 41/07), w których to orzeczeniach Trybunał Konstytucyjny stwierdził, że o świadczenie pielęgnacyjne, poza rodzicem lub opiekunem faktycznym niepełnosprawnego dziecka legitymującego się odpowiednim orzeczeniem (zgodnie z art. 3 pkt 14 ustawy o świadczeniach rodzinnych, opiekun faktyczny to osoba faktycznie opiekującą się dzieckiem, jeżeli wystąpiła z wnioskiem do sądu rodzinnego o przysposobienie dziecka), mają prawo ubiegać się także inni członkowie rodziny, na których, zgodnie z przepisami Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, ciąży obowiązek alimentacyjny, także w przypadku, gdy pełnią funkcję spokrewnionej rodziny zastępczej.
Wyżej wymienione osoby otrzymujące świadczenie pielęgnacyjne mają zapewnione zabezpieczenie emerytalno-rentowe - zgodnie z art. 6 ust. 2a ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych za osobę otrzymującą świadczenie pielęgnacyjne z budżetu państwa opłacane są składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe od podstawy odpowiadającej wysokości świadczenia pielęgnacyjnego przysługującego na podstawie przepisów o świadczeniach rodzinnych przez okres niezbędny do uzyskania okresu ubezpieczenia (składkowego i nieskładkowego) odpowiednio 20-letniego przez kobietę i 25-letniego przez mężczyznę, jednak nie dłużej niż przez 20 lat.
Na wartość wsparcia w postaci świadczenia pielęgnacyjnego składa się kwota świadczenia, tj. aktualnie 520 zł, oraz kwoty składki emerytalno-rentowej i zdrowotnej, które wynoszą odpowiednio 143,10 zł i 46,80 zł. Zatem łącznie wsparcie z budżetu państwa osoby pobierającej świadczenie pielęgnacyjne wynosi obecnie 709,90 zł.
W związku z powyższym, w Ministerstwie Pracy i Polityki Społecznej nie są prowadzone prace w kierunku wprowadzenia zmian polegających na uznaniu opieki nad osobą niepełnosprawną, sprawowanej przez zobowiązanych do alimentacji członków rodziny osoby niepełnosprawnej, za zatrudnienie i przyznanie opiekunom wynagrodzenia z tego tytułu i innych uprawnień pracowniczych.
Jednakże mając świadomość, iż aktualna wysokość wsparcia materialnego dla rodzin, w tym rodzin z osobami niepełnosprawnymi, jest niewystarczająca, prowadzone są prace nad wprowadzeniem różnych rozwiązań mających na celu zwiększenie efektywności istniejących form pomocy.
Rozwiązaniem mającym na celu doraźne wsparcie osób uprawnionych do świadczenia pielęgnacyjnego są realizowane od listopada 2011 r. rządowe programy wspierania osób pobierających świadczenie pielęgnacyjne.
Na podstawie ww. programów, w szczególności matka, ojciec lub opiekun faktyczny dziecka (opiekun faktyczny dziecka to osoba faktycznie opiekująca się dzieckiem, która wystąpiła z wnioskiem do sądu rodzinnego o jego przysposobienie), którzy otrzymują świadczenie pielęgnacyjne na podstawie ustawy o świadczeniach rodzinnych, niezależnie od wieku dziecka otrzymują dodatkowe świadczenie w wysokości 100 zł miesięcznie. Obecnie trwają prace nad kontynuacją programu do końca 2012 r., tj. do ustawowego podwyższenia, w drodze nowelizacji ustawy o świadczeniach rodzinnych kwoty świadczenia pielęgnacyjnego do wysokości 620 zł.
Równocześnie Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej przygotowało projekt nowelizacji ustawy o świadczeniach rodzinnych, zakładający m.in. podwyższenie wysokości świadczenia pielęgnacyjnego dla rodziców dzieci niepełnosprawnych do kwoty 620 zł.
Powyższy projekt, w dniu 26 kwietnia 2012 r. został rozpatrzony przez komitet Rady Ministrów, który podjął decyzję o kontynuowaniu prac nad zmianami w systemie świadczeń pielęgnacyjnych i przygotowaniu nowej wersji dokumentu przez specjalnie powołany zespół pod przewodnictwem wiceprzewodniczącego komitetu Rady Ministrów z udziałem ministra pracy i polityki społecznej, prezesa Rządowego Centrum Legislacji oraz ministra finansów.
Niezależnie od prac legislacyjnych dotyczących zmian zasad przyznawania świadczenia pielęgnacyjnego uprzejmie informuję, że na dzień 1 listopada 2012 r. przypada termin ustawowej weryfikacji także innych niż świadczenie pielęgnacyjne kwot świadczeń rodzinnych oraz kwot kryterium dochodowego uprawniającego do zasiłku rodzinnego.
Zgodnie z ustaloną ustawowo procedurą weryfikacji, Rada Ministrów przedstawiła w dniu 16 maja br. do uzgodnień w Komisji Trójstronnej do Spraw Społeczno-Gospodarczych propozycje:
1) podwyższenia w dwóch etapach kryterium dochodowego docelowo o 70 zł na osobę w rodzinie lub 81 zł w przypadku rodzin wychowujących niepełnosprawne dziecko, tj.
- od dnia 1 listopada 2012 r. - do kwoty 539 zł na osobę w rodzinie (wzrost o 35 zł, tj. o 6,9%) lub do 623 zł na osobę w rodzinie wychowującą dziecko niepełnosprawne (wzrost o 40 zł, tj. o 6,9%),
- od dnia 1 listopada 2014 r. do kwoty 574 zł na osobę w rodzinie (wzrost o 35 zł, tj. o 6,5%) lub do 664 zł na osobę w rodzinie wychowującą dziecko niepełnosprawne (wzrost o 41 zł, tj. o 6,6%);
2) podwyższenia od 1 listopada 2012 r. kwoty zasiłku rodzinnego do wartości odpowiadającej 40% kwoty koszyka żywnościowego, tj. do:
- 77 zł na dziecko w wieku 0-5 lat (wzrost o 9 zł, tj. o 13,2%),
- 106 zł na dziecko w wieku 6-18 lat (wzrost o 15 zł, tj. o 16,5%),
- 115 zł na dziecko w wieku 19-23 lata (wzrost o 17 zł, tj. o 17,3%).
Ze względu na ograniczone środki na weryfikację propozycja Rady Ministrów nie przewiduje podwyższenia kwoty innych świadczeń rodzinnych.
Ostateczna decyzja w sprawie wysokości kryteriów dochodowych uprawniających do świadczeń rodzinnych oraz kwoty świadczeń rodzinnych, jakie będą obowiązywały od 1 listopada 2012 r., będzie ogłoszona - zgodnie z art. 19 ust. 4 i 5 ustawy o świadczeniach rodzinnych - do dnia 15 sierpnia 2012 r.
Sekretarz stanu
Jacek Męcina
Warszawa, dnia 20 czerwca 2012 r.