Odpowiedź podsekretarza stanu w Ministerstwie Rolnictwa i Rozwoju Wsi - z upoważnienia ministra -
na interpelację nr 26680
w sprawie protestów mieszkańców dotyczących hodowli norek w Polsce
Szanowna Pani Marszałek! W odpowiedzi na interpelację pana Macieja Orzechowskiego, posła na Sejm RP, w sprawie protestów mieszkańców dotyczących hodowli norek w Polsce, przekazaną pismem SPS-023-26680/14, z dnia 4 czerwca 2014 r. uprzejmie informuję Panią Marszałek, co następuje.
Spośród przepisów w sprawie lokalizacji, budowy i eksploatacji obiektów utrzymujących zwierzęta gospodarskie, w tym zwierzęta futerkowe, w zakresie właściwości ministra rolnictwa i rozwoju wsi pozostają przepisy regulujące sprawy dotyczące hodowli, weterynarii, ochrony zwierząt oraz stosowania nawozów.
Przepisy w zakresie zdrowia ludzi i zwierząt dla produktów ubocznych pochodzenia zwierzęcego oraz produktów pochodnych, w celu zapobieżenia zagrożeniu stwarzanemu przez te produkty dla zdrowia ludzi i zwierząt oraz zminimalizowania tego zagrożenia, a w szczególności w celu ochrony bezpieczeństwa łańcucha żywnościowego i paszowego zostały zawarte w rozporządzeniu Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1069/2009 z dnia 21 października 2009 r. określającym przepisy sanitarne dotyczące produktów ubocznych pochodzenia zwierzęcego nieprzeznaczonych do spożycia przez ludzi i uchylającym rozporządzenie (WE) nr 1774/2002 (Dz. Urz. UE L 300 z 14.11.2009, str. 1, z późn. zm.). Zgodnie z definicją określoną w tym rozporządzeniu produkty uboczne pochodzenia zwierzęcego oznaczają całe zwierzęta martwe lub ich części, produkty pochodzenia zwierzęcego lub inne produkty otrzymane ze zwierząt nieprzeznaczone do spożycia przez ludzi, w tym komórki jajowe, zarodki i nasienie. Przepisy tego aktu prawnego stosuje się między innymi do obornika, za który uważa się kał lub mocz zwierząt gospodarskich, innych niż ryby hodowlane, ze ściółką lub bez, jak również do postępowania z ubocznymi produktami zwierzęcymi powstałymi w wyniku zabicia i oskórowania zwierzęcia. Pojęcie ˝zwierzę gospodarskie˝ zgodnie z art. 3 pkt 6 lit. a rozporządzenia 1069/2009 oznacza każde zwierzę utrzymywane, tuczone lub hodowane przez człowieka i wykorzystywane do produkcji żywności, wełny, futer, piór, skór i skórek lub jakiegokolwiek innego produktu uzyskiwanego ze zwierząt lub w innych celach gospodarskich oraz koniowate. Zgodnie z tą definicją norka amerykańska jest zwierzęciem gospodarskim.
W związku z powyższym przepisy rozporządzenia 1069/2009 poprzez zawarte w nich wymagania tworzą system ochrony dla ludzi i środowiska naturalnego przed negatywnym oddziaływaniem obiektów o dużej koncentracji zwierząt, dotyczy to również ferm norek amerykańskich, pod warunkiem że będą one przestrzegane, poprawnie stosowane i egzekwowane.
Zgodnie z art. 2 ust. 4 lit. b ustawy z dnia 10 lipca 2007 r. o nawozach i nawożeniu (Dz. U. Nr 47, poz. 1033, z późn. zm.) odchody pochodzące od zwierząt gospodarskich w rozumieniu przepisów o organizacji hodowli i rozrodzie zwierząt gospodarskich, w tym zwierząt futerkowych, są nawozem naturalnym przeznaczonym do rolniczego wykorzystania. Ustawa z dnia 11 marca 2004 r. o ochronie zdrowia zwierząt oraz zwalczaniu chorób zakaźnych zwierząt (Dz. U. z 2008 r. Nr 213, poz. 1342, z późn. zm.) określa wymagania weterynaryjne dla podejmowania i prowadzenia działalności w zakresie utrzymywania zwierząt gospodarskich w celu umieszczania na rynku tych zwierząt lub produktów pochodzących z tych zwierząt lub od tych zwierząt.
Ogólne zasady ochrony zwierząt, w tym zwierząt futerkowych, reguluje ustawa z dnia 21 sierpnia 1997 r. o ochronie zwierząt (Dz. U. z 2013 r. poz. 856). Natomiast warunki utrzymywania zwierząt futerkowych określa rozporządzenie ministra rolnictwa i rozwoju wsi z dnia 28 czerwca 2010 r. w sprawie minimalnych warunków utrzymywania gatunków zwierząt gospodarskich innych niż te, dla których normy ochrony zostały określone w przepisach Unii Europejskiej (Dz. U. Nr 116, poz. 778). Rozporządzenie to jest wykonaniem delegacji zawartej w ustawie o ochronie zwierząt transponującej do krajowego porządku prawnego przepisy dyrektywy Rady nr 98/58/WE ustanawiającej minimalne normy ochrony zwierząt gospodarskich utrzymywanych w celu produkcji żywności, wełny, skóry, futra lub do innych celów gospodarczych. Zgodnie z tą dyrektywą państwa członkowskie są obowiązane do wprowadzenia w krajowym prawodawstwie przepisów według których między innymi:
- właściciele lub hodowcy ww. zwierząt są zobowiązani do zapewnienia dobrostanu zwierząt będących pod ich opieką oraz takich warunków, w których nie są one narażone na niepotrzebny ból, cierpienie lub zranienie,
- zwierzętom trzymanym na ograniczonej przestrzeni zapewniona zostanie przestrzeń właściwa z punktu widzenia ich potrzeb fizjologicznych i etologicznych zgodnie z nabytym doświadczeniem i wiedzą naukową.
Wyżej wymienione przepisy poprzez postawione w nich wymagania zobowiązują podmioty związane z hodowlą i chowem zwierząt, w tym zwierząt futerkowych, do podejmowania wszelkich koniecznych działań, aby zapewnić humanitarne traktowanie zwierząt, chroniąc je przed stresem, bólem lub cierpieniem, uwzględniając przy tym najlepsze praktyki w tej dziedzinie i metody dozwolone prawem.
Natomiast rozporządzenie Rady (WE) nr 1099/2009 z dnia 24 września 2009 r. w sprawie ochrony zwierząt podczas ich uśmiercania (Dz. U. L303 z 18.11.2009, s.1), które wiąże w całości i jest bezpośrednio stosowane we wszystkich państwach członkowskich UE od dnia 1 stycznia 2013 r., w tym w Polsce, tworzy system ochrony dla zwierząt podczas ich uśmiercania.
Zgodnie z art. 2 pkt 3 ustawy z dnia 29 czerwca 2007 r. o organizacji hodowli i rozrodzie zwierząt gospodarskich (Dz. U. Nr 133, poz. 921, z późn. zm.) zwierzęta futerkowe zdefiniowane jako lis pospolity (Vulpes vulpes), lis polarny (Alopex lagopus), norka amerykańska (Mustela vison), tchórz (Mustela putorius), jenot (Nyctereutes procyonoides), nutria (Myocastor coypus), szynszyla (Chinchilla lanigera) i królik (Oryctolagus cuniculus) utrzymywane w celu produkcji surowca dla przemysłu futrzarskiego, mięsnego i włókienniczego są zwierzętami gospodarskimi.
Ustawa ta reguluje sprawy z zakresu hodowli oraz zachowania zasobów genetycznych zwierząt gospodarskich, w tym ww. gatunków zwierząt futerkowych, oceny wartości użytkowej i hodowlanej zwierząt gospodarskich, prowadzenia ksiąg hodowlanych i rejestrów dla tych zwierząt, a także nadzoru nad hodowlą i ich rozrodem. W przypadku zwierząt futerkowych, w tym norek amerykańskich, jednostką upoważnioną do prowadzenia ksiąg oraz oceny wartości użytkowej i hodowlanej jest Krajowe Centrum Hodowli Zwierząt. Zgodnie z danymi tej jednostki w 2013 r. oceną wartości użytkowej i hodowlanej objętych było 34 807 szt. samic stada podstawowego norek amerykańskich. Wszystkie samice utrzymywane były w stadach wpisanych do ksiąg.
Według danych szacunkowych organizacji zrzeszających hodowców zwierząt futerkowych, w 2013 r. na fermach zlokalizowanych na terytorium Polski utrzymywanych było 2 429 100 szt. samic stada podstawowego norek amerykańskich. W stosunku do tego pogłowia liczba samic objętych oceną wartości użytkowej i hodowlanej na podstawie przepisów ustawy o organizacji hodowli i rozrodzie zwierząt gospodarskich stanowi ok. 1,4%, co należy uznać za niewielki udział.
W związku z powyższym uważam, że nowelizacja ustawy z dnia 29 czerwca 2007 r. o organizacji hodowli i rozrodzie zwierząt gospodarskich nie jest celowa.
W odniesieniu do sprawy uznania norki amerykańskiej za gatunek inwazyjny w projekcie rozporządzenia ministra środowiska w sprawie listy roślin i zwierząt gatunków obcych, które w przypadku uwolnienia do środowiska przyrodniczego mogą zagrozić gatunkom rodzimym lub siedliskom przyrodniczym uprzejmie informuję, że popieram wykreślenie norki amerykańskiej z ww. listy, a w przypadku gdyby powyższy wniosek nie został zaakceptowany, o jednoznaczne zaznaczenie w treści ww. projektu rozporządzenia, obok nazwy gatunku: norka amerykańska, że chodzi o populacje inne niż populacja norki amerykańskiej utrzymywana w celu produkcji surowca dla przemysłu futrzarskiego na podstawie przepisów ustawy z dnia 29 czerwca 2007 r. o organizacji hodowli i rozrodzie zwierząt gospodarskich (Dz. U. Nr 133, poz. 921, z późn. zm.).
Należy zaznaczyć, że moje stanowisko odnośnie do wykreślenia norki amerykańskiej z listy gatunków obcych jest również wyjściem naprzeciw petycjom niektórych jednostek samorządu terytorialnego oraz innych podmiotów, które pisały do mnie w tej sprawie, podzielając mój pogląd, że decyzja o wpisaniu norki na listę roślin i zwierząt gatunków obcych, które w przypadku uwolnienia do środowiska przyrodniczego mogą zagrozić gatunkom rodzimym lub siedliskom przyrodniczym, jest ukrytą formą wprowadzenia zakazu hodowli tych zwierząt w Polsce. Dla przykładu wójt gminy Stara Dąbrowa, woj. zachodniopomorskie, w piśmie z dnia 7 lutego 2014 r. prosił o wsparcie jego działań, aby nie doszło do likwidacji lub ograniczenia hodowli norek amerykańskich, gdyż ferma tych zwierząt znajdująca się w jego gminie zatrudnia kilkadziesiąt osób, przede wszystkim z terenów wiejskich, gdzie po upadku państwowych gospodarstw rolnych jest to jedna z nielicznych możliwości zatrudnienia dla tych osób. Ponadto jak wynika z pisma, wójt gminy Stara Dąbrowa nie dostrzega żadnych zagrożeń związanych z fermą norek amerykańskich, o której piszą przeciwnicy tej branży.
Hodowla zwierząt futerkowych w Polsce prowadzona jest od 1928 r. Jest to hodowla, która zarówno w przeszłości, jak i obecnie odgrywa ważną rolę jako ogniwo obszaru produkcji zwierzęcej dostarczające miejsc pracy i dochodów dla hodowców i ich rodzin oraz wielu osób związanych z szeroko pojmowaną obsługą branży futrzarskiej. Liczba ta szacowana była w 2013 r. na ok. 50 tys. osób. Ponadto zwierzęta futerkowe mięsożerne, w tym norki amerykańskie, są naturalnym utylizatorem produktów ubocznych pochodzenia zwierzęcego nieprzeznaczonych do spożycia przez ludzi zgodnie z zasadami określonymi w rozporządzeniu Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1069/2009 z dnia 21 października 2009 r. Dla przykładu - zgodnie z informacją przekazaną ministrowi rolnictwa i rozwoju wsi przez Polskie Stowarzyszenie Przetwórców Ryb z siedzibą w Koszalinie (którą otrzymał także minister środowiska), przetwórstwo rybne w Polsce wytworzyło w 2013 r. ok. 360 tys. t produktów ubocznych nieprzeznaczonych do spożycia przez ludzi kat. 3, z których 320 tys. t zostało skarmionych przez mięsożerne zwierzęta futerkowe. Stowarzyszenie szacuje, że wartość ww. produktów ubocznych sprzedanych hodowcom zwierząt futerkowych wyniosła ok. 420 mln zł, co poprawiło znacznie opłacalność przetwórstwa rybnego w Polsce. W przypadku ograniczenia hodowli mięsożernych zwierząt futerkowych, w tym norek amerykańskich, a z czasem jej likwidacji zajdzie konieczność utylizacji odpadów rybnych na koszt zakładów przetwórstwa rybnego. Stowarzyszenie szacuje, że branża rybna zmuszona będzie wydatkować rocznie na ten cel ok. 150 mln zł, co skutkować będzie obniżeniem efektywności produkcji rybnej. W konsekwencji spowoduje to wzrost cen produktów rybnych i spadek konkurencyjności tych produktów na rynku.
Również Związek Polskie Mięso z siedzibą w Warszawie oraz Stowarzyszenie Rzeźników i Wędliniarzy Rzeczypospolitej Polskiej z siedzibą w Warszawie w pismach adresowanych do ministra środowiska i przesłanych do wiadomości ministra rolnictwa i rozwoju wsi informują o znaczeniu mięsożernych zwierząt futerkowych jako naturalnych utylizatorów produktów ubocznych nieprzeznaczonych do spożycia przez ludzi występujących w każdej ubojni czy też zakładzie mięsnym. W ocenie tych organizacji nie ma bardziej ekonomicznej, efektywnej gospodarczo i ekologicznej metody zagospodarowania ww. produktów. Szacuje się, iż rocznie ok. 400 tys. t takich produktów skarmianych jest na polskich fermach dla mięsożernych zwierząt futerkowych, w tym norek amerykańskich. Sprzedaż tych produktów hodowcom zwierząt futerkowych daje producentom z branży mięsnej określone dochody, które mają wpływ na poprawę opłacalności tej branży gwarantującej tysiące miejsc pracy.
W przypadku braku możliwości skarmienia produktów ubocznych nieprzeznaczonych do spożycia przez ludzi dla zwierząt futerkowych konieczna będzie ich utylizacja metodami, które w ocenie obu organizacji wiązać się będą z potrzebą poniesienia znacznych wydatków przez zakłady branży mięsnej, co skutkować będzie pogorszeniem opłacalności produkcji tych zakładów.
Podsumowując powyższe, zacytuję przekazaną przez Ministerstwo Gospodarki opinię Instytutu Przemysłu Skórzanego w Łodzi, Oddziału w Krakowie: ˝Regułą jest, że restrykcyjne prawo w odniesieniu do hodowli zwierząt futerkowych wprowadzane jest w tych krajach UE, w których hodowla i przerób skór mają marginalne znaczenie i nie mają żadnego o wpływu na zatrudnienie i gospodarkę, czego nie można stwierdzić w odniesieniu do Polski˝. Opinię wyrażoną przez Instytutu Przemysłu Skórzanego potwierdza przykład Węgier, które w 2013 r. notyfikowały Komisji Europejskiej projekt rozporządzenia przewidujący m.in. wprowadzenia z dniem 1 stycznia 2015 r. zakazu hodowli jakichkolwiek gatunków zwierząt na futro (w tym norek amerykańskich i lisów), z wyjątkiem osobników szynszyli długoogoniastej (Chinchilla lanigera) i królików (Oryctolagus cuniculus var. domestica), to jest gatunków mających w tym kraju duże znaczenie gospodarcze. Zgodnie z raportem European Fur Breeders' Association (EFBA) za 2012 r. Węgry nie produkowały skór z norek i lisów, natomiast produkowały 14 tys. szt. skór z szynszyli i były trzecim w Europie producentem tych skór po Danii i Rumunii. Uzasadnienie zakazu hodowli norek i lisów można z łatwością przenieść na hodowlę szynszyli i królików angorskich. Tymczasem tak się nie stało, a przyczyną tego jest duże znaczenie gospodarcze tych gatunków na Węgrzech.
Ponadto uprzejmie informuję, że w związku z opublikowaną przez Najwyższą Izbę Kontroli ˝Informacją o wynikach kontroli sprawowania nadzoru przez inspekcje państwowe nad funkcjonowaniem ferm zwierząt futerkowych w województwie wielkopolskim˝ z września 2011 r. szczegółowo przeanalizowano zastrzeżenia zgłoszone przede wszystkim do nadzoru sprawowanego przez Inspekcję Weterynaryjną. Przeprowadzenie tej analizy skutkowało podjęciem przez głównego lekarza weterynarii szeregu działań naprawczych, w tym dotyczących wprowadzenia obowiązku kontrolowania, począwszy od 2012 r. 100-procentowych ferm zwierząt futerkowych nadzorowanych przez organy Inspekcji Weterynaryjnej. Ponadto należy zaznaczyć, że kontrole, które zostały zapoczątkowane w 2012 r., są na bieżąco przedmiotem analizy głównego lekarza weterynarii w celu zapewnienia realizacji harmonogramu tych kontroli ustalonego dla danego roku. Informacje o wynikach kontroli przeprowadzanych przez Inspekcję Weterynaryjną na fermach zwierząt futerkowych w cyklach półrocznych są przedkładane ministrowi rolnictwa i rozwoju wsi. Po porównaniu wyników kontroli w II półroczu 2012 r. oraz w II półroczu 2013 r. główny lekarz weterynarii stwierdził znaczny spadek liczby nieprawidłowości. Odnotowany spadek nieprawidłowości został uznany za niewystarczający i Główny Lekarz Weterynarii podjął decyzję, że w 2014 r. zostanie skontrolowanych 100% ferm zwierząt futerkowych nadzorowanych przez organy Inspekcji Weterynaryjnej, tak jak w latach 2012-2013. Ponadto mając na względzie wyeliminowanie stwierdzanych nieprawidłowości i zapewnienie przestrzegania przepisów przez właścicieli ferm zwierząt futerkowych, w tym norek amerykańskich, główny lekarz weterynarii przesłał wojewódzkim lekarzom weterynarii pismo w sprawie możliwości stosowania przez powiatowych lekarzy weterynarii w przypadku stwierdzenia nieprawidłowości dotyczących warunków weterynaryjnych oraz dobrostanu zwierząt środków wymienionych w art. 54 rozporządzenia (WE) nr 882/2004.
Na zakończenie uprzejmie informuję Panią Marszałek, że w Ministerstwie Rolnictwa i Rozwoju Wsi zostaną podjęte działania mające na celu poprawę standardów funkcjonowania ferm norek amerykańskich w Polsce, w tym warunków utrzymania tych zwierząt.
Z poważaniem
Podsekretarz stanu
Tadeusz Nalewajk
Warszawa, dnia 27 czerwca 2014 r.