Odpowiedź wiceprezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów - z upoważnienia prezesa Rady Ministrów -

na interpelację nr 22194

w sprawie zawierania umów poza lokalem przedsiębiorstwa

   Szanowna Pani Marszałek! W odpowiedzi na interpelację posłów pani Anny Nemś oraz pana Józefa Lassoty w sprawie zawierania umów poza lokalem przedsiębiorstwa uprzejmie informuję, co następuje.

   W obecnym stanie prawnym kwestie umów zawieranych poza lokalem przedsiębiorstwa uregulowane zostały w ustawie z dnia 2 marca 2000 r. o ochronie niektórych praw konsumentów oraz odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny (t.j. Dz. U. z 2012 r. poz. 1225).

   Zgodnie z art. 2 ust. 1 ww. ustawy konsument, który zawarł umowę poza lokalem przedsiębiorstwa, może od niej odstąpić bez podania przyczyn, składając stosowne oświadczenie na piśmie w terminie 10 dni od zawarcia umowy. Do zachowania tego terminu wystarczy wysłanie oświadczenia przed jego upływem. Natomiast zgodnie z art. 4, jeśli konsument nie został poinformowany na piśmie o prawie odstąpienia, bieg 10-dniowego terminu nie rozpoczyna się. W tym przypadku konsument może odstąpić od umowy w terminie 10 dni od uzyskania informacji o prawie odstąpienia. Konsument nie może jednak z tego powodu odstąpić od umowy po upływie trzech miesięcy od jej wykonania.

   Prezes UOKiK na bieżąco monitoruje działalność przedsiębiorców w zakresie przestrzegania przepisów prawa konsumenckiego, w tym przepisów ww. ustawy. Prezes urzędu podejmuje m.in. działania w sytuacji stwierdzenia stosowania przez przedsiębiorców praktyk, które wymierzone są w zbiorowe interesy konsumentów. Zgodnie z art. 24 ustawy z dnia 16 lutego 2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów (Dz. U. Nr 50, poz. 331, z późn. zm.) przez praktykę naruszającą zbiorowe interesy konsumentów rozumie się godzące w nie bezprawne działanie przedsiębiorcy, w szczególności:

   - stosowanie postanowień wzorców umów, które zostały wpisane do rejestru postanowień wzorców umowy uznanych za niedozwolone;

   - naruszenie obowiązku udzielania konsumentom rzetelnej, prawdziwej i pełnej informacji;

   - nieuczciwe praktyki rynkowe lub czyny nieuczciwej konkurencji.

   Warunkiem wydania przez prezesa UOKiK decyzji w sprawie praktyki naruszającej zbiorowe interesy konsumentów jest łączne spełnienie dwóch przesłanek, a mianowicie: przesłanki bezprawności działania przedsiębiorcy, tj. działania niezgodnego z powszechnie obowiązującym porządkiem prawnym, oraz przesłanki naruszenia ww. zbiorowego interesu konsumentów.

   Tym samym działanie przedsiębiorców, które np. uniemożliwia konsumentom realizację prawa do odstąpienia od umowy, może zostać uznane za praktykę naruszającą zbiorowe interesy konsumentów, a w konsekwencji na przedsiębiorcę może zostać nałożona kara pieniężna. Tytułem przykładu wskazuję decyzję prezesa urzędu nr RPZ-26/2013 dotyczącą praktyk przedsiębiorcy Eco-Vital sp. z o.o. sp. k. z siedzibą w Poznaniu. Prezes urzędu uznał za praktykę naruszającą zbiorowe interesy konsumentów utrudnianie przez Eco-Vital konsumentom realizacji uprawnienia do odstąpienia od umowy zawartej poza lokalem przedsiębiorstwa poprzez zastrzeganie we wzorcu umowy sprzedaży obowiązku jednoczesnej zapłaty zryczałtowanej opłaty w wysokości 500 zł w przypadku odstąpienia od umowy zawartej poza lokalem przedsiębiorstwa. Zgodnie natomiast z przepisami za odstąpienie od umowy nie można pobierać żadnych opłat. Warunki narzucone przez Eco-Vital mogły zniechęcić konsumentów do korzystania z prawa odstąpienia od umowy. Ponadto postępowanie UOKiK wykazało, że przedsiębiorca nie wywiązywał się z obowiązków informacyjnych - nie informował klientów o terminie, w którym mogą odstąpić od umowy zawartej na pokazie, oraz nie wręczał wzoru oświadczenia o odstąpieniu od umowy. Za naruszenie zbiorowych interesów konsumentów na Eco-Vital została nałożona kara w wysokości ok. 200 tys. zł.

   Informuję również, iż w sierpniu 2012 r. prezes urzędu opublikował raport pt. ˝Rynek sprzedaży bezpośredniej w Polsce˝. Raport ten jest efektem przeprowadzonego badania sprzedaży bezpośredniej towarów i usług osobom starszym poza lokalem przedsiębiorstwa. Dokonana przez prezesa UOKiK analiza objęła m.in.:

   - wzorce umów stosowane przez badanych przedsiębiorców pod kątem występowania w nich niedozwolonych postanowień umownych,

   - udzielanie konsumentom rzetelnej, prawdziwej i pełnej informacji,

   - sposób prowadzenia prezentacji oferowanych towarów i/bądź usług,

   - stosowanie nieuczciwych praktyk rynkowych.

   W raporcie oraz załączonym do niego poradniku opisane zostały problemy, jakie może napotkać konsument (a w szczególności osoba starsza) w związku z uczestnictwem w pokazach organizowanych poza lokalem przedsiębiorstwa, podczas których dokonywana jest prezentacja i sprzedaż towarów (np. sprzętu kuchennego, pościeli, sprzętu rehabilitacyjnego). W ww. publikacjach wskazane zostały również praktyczne rozwiązania problemów oraz instytucje, które zajmują się poradnictwem konsumenckim w tym zakresie. Raport służy przede wszystkim podniesieniu świadomości prawnej konsumentów, w tym osób starszych, szczególnie narażonych na stosowanie przy tej formie sprzedaży socjotechniki sprzedaży. Raport jest dostępny na stronie internetowej urzędu (www.uokik.gov.pl).

   W odniesieniu natomiast do pytań dotyczących zmian w obowiązującym stanie prawnym w zakresie sprzedaży poza lokalem przedsiębiorstwa informuję, że w najbliższym czasie rozpatrywany będzie przez Radę Ministrów projekt ustawy o prawach konsumenta przygotowany przez Komisję Kodyfikacyjną Prawa Cywilnego (dalej: KKPC), utworzoną na mocy rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 22 kwietnia 2002 r. w sprawie utworzenia, organizacji i trybu działania Komisji Kodyfikacyjnej Prawa Cywilnego, będący implementacją dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2011/83/UE z dnia 25 października 2011 r. w sprawie praw konsumentów, zmieniającej dyrektywę Rady 93/13/EWG i dyrektywę 1999/44/WE Parlamentu Europejskiego i Rady oraz uchylającej dyrektywę Rady 85/577/EWG i dyrektywę 97/7/WE Parlamentu Europejskiego i Rady (dalej: dyrektywa w sprawie praw konsumentów). W polskim porządku prawnym transpozycja dyrektywy w sprawie praw konsumentów zostanie bowiem dokonana poprzez przyjęcie odrębnej ustawy (o prawach konsumenta). Resortem wiodącym dla transpozycji tejże dyrektywy jest Ministerstwo Sprawiedliwości (a zatem odpowiedzialnym za całość implementacji dyrektywy), zaś tut. urząd jest resortem współpracującym.

   Transpozycja ta doprowadzi do ujednolicenia i doprecyzowania przepisów dotyczących umów konsumenckich zawieranych w okolicznościach typowych (w lokalu przedsiębiorstwa) w zakresie obowiązków informacyjnych oraz do ujednolicenia i doprecyzowania przepisów dotyczących umów konsumenckich zawieranych w okolicznościach nietypowych (poza lokalem przedsiębiorstwa oraz na odległość) w zakresie obowiązków informacyjnych, wymogów formalnych związanych z zawieraniem takich umów oraz prawa odstąpienia od nich. Ustawa o prawach konsumenta uchyli ustawę o ochronie niektórych praw konsumentów, która transponuje do prawa polskiego dyrektywę o umowach zawieranych na odległość oraz dyrektywę o umowach zawieranych poza lokalem przedsiębiorstwa.

   Wskazuję również, iż dyrektywa o prawach konsumentów przyjmuje harmonizację zupełną (art. 4 dyrektywy), co oznacza, że państwa członkowskie nie mogą utrzymywać ani wprowadzać do swojego prawa krajowego przepisów odbiegających od tych, które zostały ustanowione w dyrektywie. Przepisy ustawy transponujące dyrektywę muszą więc co do zasady (tj. z wyjątkiem tych kwestii, co do których dyrektywa wprowadza opcje regulacyjne) ściśle korespondować z rozwiązaniami przyjętymi w dyrektywie.

   Dyrektywa przewiduje 14-dniowy termin na odstąpienie od umowy zawartej na odległość lub zawartej poza lokalem przedsiębiorstwa (art. 9 dyrektywy). Jeśli przedsiębiorca nie udzielił informacji o prawie do odstąpienia od umowy, okres na odstąpienie upływa po 12 miesiącach od zakończenia początkowego okresu na odstąpienie od umowy (art. 10 dyrektywy).

   Podobnie w projekcie ustawy o prawach konsumenta przyjęto, iż konsument, który zawarł umowę na odległość lub poza lokalem przedsiębiorstwa, może w terminie 14 dni odstąpić od niej bez podawania przyczyny i bez ponoszenia kosztów, z wyjątkiem kosztów w ustawie wskazanych (rozszerzenie uprawnień konsumenta w porównaniu z obowiązującym aktualnie terminem 10-dniowym). Jeżeli konsument nie został poinformowany przez przedsiębiorcę o prawie odstąpienia od umowy, prawo do odstąpienia od umowy wygasa po 12 miesiącach od upływu czternastodniowego terminu.

   Z poważaniem

   Wiceprezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów

   Jarosław Król

   Warszawa, dnia 2 grudnia 2013 r.