6 kadencja, 75 posiedzenie, 1 dzień (06-10-2010)

10 punkt porządku dziennego:
Pierwsze czytanie senackiego projektu ustawy o Krajowej Radzie Sądownictwa (druk nr 3364).

Senator Piotr Zientarski:

    Panie Marszałku! Panie Ministrze! Wysoka Izbo! Projekt nowej ustawy o Krajowej Radzie Sądownictwa obejmuje przepisy regulujące sprawy z zakresu kompetencji i ustroju Krajowej Rady Sądownictwa, sposobu jej działania oraz stosowanej przez nią procedury, a także przewiduje nowelizację przepisów innych ustaw dla zachowania spójności i komplementarności norm tworzących porządek prawny.

    Projektowana ustawa ma na celu przede wszystkim dostosowanie systemu prawa do wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 19 listopada 2009 r. Reguluje zatem szereg kwestii związanych z trybem działania Krajowej Rady Sądownictwa i postępowaniem przed radą, które to, jak dotąd, normowane były na poziomie podustawowym. Początkowo zagadnień tych dotyczył regulamin uchwalany przez samą radę, aktualnie zaś obowiązującymi w tym przedmiocie są przepisy rozporządzenia prezydenta RP z 13 listopada 2007 r. w sprawie szczegółowego trybu działania Krajowej Rady Sądownictwa oraz postępowania przed radą, wydanego na podstawie art. 12 ust. 6 ustawy o Krajowej Radzie Sądownictwa. Ponadto w projekcie uwzględniono orzeczenia trybunału zapadłe w innych sprawach.

    Projektowana ustawa ogranicza się do wskazania najważniejszych kompetencji KRS - taki skrót będę stosował, bo posługuje się nim Krajowa Rada Sądownictwa - a mianowicie tych, które ściśle wiążą się z ustrojową pozycją tego organu i zadaniami powierzonymi mu na mocy art. 186 ust. 1 konstytucji. Z uwagi jednak na fakt, że pozostałe kompetencje rady określone są w innych aktach normatywnych, celowe staje się dokonanie rewizji postanowień owych aktów dla uzyskania symetrii w zakresie stopnia zaangażowania rady w obszarach związanych z funkcjonowaniem wszystkich trzech pionów sądownictwa. Konsekwencją tego są proponowane zmiany przepisów ustawy z 21 sierpnia 1997 r. Prawo o ustroju sądów wojskowych oraz ustawy z 25 lipca 2002 r. Prawo o ustroju sądów administracyjnych.

    Projekt zakłada również dostosowanie regulacji dotyczących członkostwa w radzie do wymogów konstytucyjnych - odnosi się to do instytucji wygaśnięcia mandatu wybieranych członków KRS, w tym zwłaszcza posłów i senatorów - a także rezygnuje z dotychczasowego rozwiązania dającego pierwszemu prezesowi Sądu Najwyższego, prezesowi NSA oraz ministrowi sprawiedliwości możliwość delegowania swego zastępcy na posiedzenie plenarne rady w przypadku, gdy osoby te nie mogą osobiście brać udziału w jej pracach.

    Podobny charakter, jeżeli chodzi o uwzględnienie standardów konstytucyjnych, ma proponowana zmiana ustawy Prawo o ustroju sądów powszechnych polegająca na przyznaniu sędziemu, który został poddany badaniu lekarskiemu dla dokonania oceny jego zdolności do dalszego wypełniania obowiązków, prawa do zaskarżenia w drodze sprzeciwu orzeczenia lekarza orzecznika.

    W projekcie zawarta jest także propozycja ustawowego uregulowania zasad przyznawania oraz wysokości diet przysługujących poszczególnych członkom KRS z tytułu pracy w radzie. Do tej pory stosowne regulacje w tym zakresie zamieszczane były w aktach wykonawczych wydanych przez prezydenta zgodnie z upoważnieniem zawartym w art. 16 ust. 3 ustawy z 2001 r., obecnie jest to rozporządzenie z 13 listopada 2009 r. w sprawie wysokości diet dla członków KRS. Proponowane rozwiązanie zmierza do podkreślenia wyżej wspomnianej pozycji ustrojowej rady jako niezależnego organu konstytucyjnego, poza tym eliminuje ewentualne problemy, jakie w praktyce mogą pojawiać się w związku z postanowieniem art. 144 ust. 2 konstytucji statuującym wymóg kontrasygnaty prezesa Rady Ministrów w stosunku do aktów urzędowych prezydenta.

    Konieczność włączenia do ustawy dość obszernej materii, w szczególności z zakresu postępowania przed KRS, przesądziła o kierunku prac legislacyjnych. Uzupełnienie ustawy z 2001 r. o niezbędne przepisy doprowadziłoby bowiem do niemal dwukrotnego zwiększenia jej objętości, a przy tym musiałoby dojść również do zmiany brzmienia większości jednostek redakcyjnych, z jakich zbudowany jest ten akt normatywny. Dlatego też należało wystąpić z projektem nowej ustawy o Krajowej Radzie Sądownictwa, wychodzącej naprzeciw zarówno swego rodzaju ˝wytycznym˝ sformułowanym przez trybunał w powołanej wypowiedzi z 19 listopada 2009 r., jak i postulatom zgłaszanym przez samą radę (wynikającym z doświadczeń zebranych przez nią w procesie stosowania obowiązujących przepisów) bądź też sformułowanym przez inne organy oraz organizacje, które wskazywały na istnienie luk prawnych na gruncie aktualnych uregulowań, w tym m.in. przepisów odnoszących się do trybu rozpatrywania oraz zasad oceny kandydatów do pełnienia urzędu sędziowskiego.

    Kilka uwag szczegółowych. Art. 1-3 projektowanej ustawy są przepisami ogólnymi. Jednostki te, zgodnie z zasadami techniki prawodawczej, zostały wydzielone w osobnym rozdziale i determinują zakres spraw regulowanych ustawą, objaśniają skrót, którym posługują się kolejne przepisy, oraz przesądzają, że w przypadku postępowań toczących się przed radą normy procedury administracyjnej nie znajdują zastosowania. Projektodawca zrezygnował natomiast z zamieszczania w początkowych przepisach ogólnego wskazania dotyczącego zadań powierzonych KRS, ponieważ kwestia ta została już przesądzona w art. 186 ust. 1 konstytucji. W tym sensie więc tego typu uregulowanie pozbawione byłoby treści normatywnej i stąd wprowadzanie go do projektowanej ustawy jest niecelowe. Skądinąd podobnie ma się rzecz z określeniem siedziby rady. Art. 29 ustawy zasadniczej mówi, że stolicą Rzeczypospolitej Polskiej jest Warszawa i to tutaj właśnie swoje siedziby mają konstytucyjne organy państwa.

    Projekt przewiduje odmienne niż dotychczas ujęcie kompetencji KRS. W art. 4 poprzestano na wyliczeniu jedynie kluczowych kompetencji związanych z rolą, jaka została przypisana radzie w procesie powoływania sędziów. Oprócz tego w ust. 1 pkt 3-7 omawianej jednostki redakcyjnej wymieniono te kompetencje, które pozwolą KRS na wypełnianie funkcji określonych w art. 186 ust. 1 konstytucji, a które nie zostały wskazane wyraźnie w innych aktach normatywnych. Chodzi tu zwłaszcza o prawo do wypowiadania się w sprawach dotyczących sądownictwa oraz sędziów, szczególnie stanu kadry sędziowskiej, opiniowania projektowanych ustaw względnie aktów niższego rzędu odnoszących się do sądownictwa lub sędziów, a także wyrażania opinii o programach szkoleń prowadzonych w ramach aplikacji przygotowujących do wykonywania zawodu sędziego oraz opinii odnośnie do konkursów decydujących o przyjęciu na wskazane aplikacje i egzaminów kończących przedmiotowe szkolenia. Ponadto nie może ulegać wątpliwości, iż sprawowanie pieczy nad zawodem sędziowskim winno wiązać się nieodłącznie z dbałością o jego etos. Dlatego też należy jednoznacznie potwierdzić kompetencję rady do uchwalania zbioru zasad etyki zawodowej sędziów oraz jej właściwość w zakresie czuwania nad ich przestrzeganiem, co zresztą znajduje odzwierciedlenie w odrębnych przepisach przyznających KRS prawo do inicjowania postępowań dyscyplinarnych oraz uczestniczenia w ich kolejnych etapach.

    Ustawa z 2001 r. mówi o wyżej opisanych kompetencjach i odwołuje się do kompetencji mających swoje zakotwiczenie zarówno w ustawie zasadniczej, jak i w ustawach zwykłych, chociażby w ustawie Prawo o ustroju sądów powszechnych.

    Chcąc uniknąć w przyszłości niejasnych sytuacji, projektodawca zdecydował się na wprowadzenie w art. 4 ust. 2 odesłania rozstrzygającego, że KRS wykonuje również inne zadania określone w ustawach, przy czym jako zasługujące na szczególne wyróżnienie wymienione zostały w tym miejscu te, które mają ścisły związek ze statusem sędziego, z obsadzaniem tak istotnego urzędu, jakim jest urząd prokuratora generalnego, a także z systemem szkolenia kandydatów do pełnienia urzędu sędziego oraz doskonalenia zawodowego sędziów, referendarzy sądowych, asystentów sędziów, kuratorów sądowych i urzędników zatrudnionych w sądach. Dodatkowo expressis verbis wskazane zostało jedno z najważniejszych uprawnień rady wiążące się z przyznaną jej zdolnością postulacyjną w zakresie postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym. Proponowana technika legislacyjna ma w intencji projektodawcy zapobiec pominięciu którejkolwiek z kompetencji przypisanych KRS na gruncie obowiązującego porządku prawnego, z czym naturalnie trzeba byłoby się liczyć w razie próby stworzenia wyczerpującego katalogu i co mogłoby później stać się źródłem wątpliwości interpretacyjnych. Poza tym dzięki proponowanej metodzie regulacji wyeliminowana zostanie konieczność każdorazowej korekty ustawy w przypadku dokonywania zmian w innych aktach normatywnych tudzież w razie uchwalania nowych ustaw.

    Nie zmienia to jednak faktu, że nieodzowna jest nowelizacja ustaw normujących ustrój sądów administracyjnych i sądów wojskowych wobec braku spójności rozwiązań tam zamieszczonych z rozwiązaniami, które zawarte są z kolei w ustawie ustrojowej dotyczącej sądów powszechnych. Odnosi się to mianowicie do problemu wyrażania opinii przez radę w sprawach powołania konkretnych osób do pełnienia funkcji prezesa lub wiceprezesa w wojewódzkich sądach administracyjnych oraz do powoływania rzecznika dyscyplinarnego sędziów sądów wojskowych, albowiem nie ma żadnych racji, które przemawiałyby z jednej strony za włączeniem rady w procedurę powoływania i odwoływania prezesów sądów tak powszechnych, jak i wojskowych, lecz pominięciem jej już w przypadku powoływania osób kierujących wojewódzkimi sądami administracyjnych, z drugiej zaś za przyznaniem KRS kompetencji do powoływania jedynie rzecznika dyscyplinarnego właściwego dla sędziów pionu sądownictwa powszechnego.

    Projekt ustawy został przekazany do zaopiniowania Krajowej Radzie Sądownictwa, ministrowi sprawiedliwości, prokuratorowi generalnemu, Sądowi Najwyższemu, Naczelnemu Sądowi Administracyjnemu, Naczelnej Radzie Adwokackiej, Krajowej Radzie Radców Prawnych, Stowarzyszeniu Sędziów Polskich ˝Iustitia˝, Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka oraz ministrowi spraw zagranicznych. W toku prac nad proponowanymi przepisami uwzględniono część postulatów i uwag sformułowanych w opiniach pisemnych oraz zaprezentowanych na posiedzeniu połączonych komisji senackich przez członków Krajowej Rady Sądownictwa, ministra sprawiedliwości oraz przedstawiciela Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka.

    Projektowana ustawa nie powoduje skutków finansowych dla budżetu państwa. Podkreślić wypada, że wysokość diet przewidzianych w proponowanym art. 27 jest identyczna, jak ustalona w aktualnie obowiązującym rozporządzeniu prezydenta RP z 13 listopada 2009 r. w sprawie wysokości diet dla członków KRS. Projektowana ustawa o KRS pozostaje poza zakresem przedmiotowym regulowanym prawem Unii Europejskiej. Dziękuję bardzo. (Oklaski)

Przebieg posiedzenia