6 kadencja, 99 posiedzenie, 1 dzień (29-08-2011)

Oświadczenia.

Poseł Jan Kulas (wypowiedź niewygłoszona):

    Moje oświadczenie poselskie poświęcam pamięci Wojciecha Kętrzyńskiego (1838-1918) - ˝odrodzonego Polaka˝, współpracownika powstania styczniowego, wybitnego historyka i etnografa, edytora źródeł, wybitnie zasłużonego badacza i wydawcy dla Pomorza, Prus, Warmii i Mazur, wieloletniego dyrektora Zakładu Narodowego im. Ossolińskich we Lwowie, promotora polskiej kultury średniowiecznej, poety i publicysty, ˝patrona˝ Ośrodka Badań Naukowych w Olsztynie i miasta Kętrzyn.

    Wojciech Kętrzyński (Adalbert von Winkler) urodził się 11 lipca 1838 r. w Giżycku na terenie Prus Wschodnich. Jego ojciec pochodził z drobnej szlachty kaszubskiej. Był żandarmem w Giżycku (Lotzen) i posługiwał się przybranym nazwiskiem von Winkler. Matka Eleonora z domu Raabe była Niemką. Młody Wojciech był wychowywany w duchu prawdziwie niemieckim.

    Adalbert von Winkler w wieku 8 lat utracił ojca. Przez pewien czas wychowywał się w domu sierot po wojskowych w Poczdamie. Po powrocie na Mazury w 1855 r. ukończył progimnazjum w Giżycku. W roku 1859 zdał egzamin maturalny w gimnazjum w Kętrzynie. Następnie podjął studia na Uniwersytecie Królewieckim (Albertyna), gdzie studiował historię. Mógł studiować dzięki otrzymywanemu stypendium królewskiemu i darmowym obiadom rektorskim. Dorabiał też korepetycjami.

    Adalbert von Winkler dowiedział się (ok. 1856 r.) od swojej siostry Kamili o polskim pochodzeniu i dawnym nazwisku rodowym - Kętrzyński. Obudziła się w nim świadomość narodowa. Zaczął uczyć się języka polskiego. Zainteresował się losami swojej pierwszej ojczyzny. W 1861 r. zmienił nazwisko na von Winkler-Kętrzyński, a następnie na Kętrzyński, którym posługiwał się do końca życia. W 1862 r. W. Kętrzyński podczas pobytu u ciotki Jadwigi Krohnke w Warszawie ˝zaraził się˝ duchem patriotycznych manifestacji ludności, w tym szczególnie młodzieży.

    W czasie nauki na Albertynie Wojciech Kętrzyński należał do tajnej organizacji powstańczej polskich studentów. Okazał się aktywnym i odważnym działaczem. Jako emisariusz jeździł do Wilna i na Kurpie. Został aresztowany 11 września 1863 r. we wsi Jaroty k. Olsztyna podczas konwojowania broni dla powstańców w powiecie przasnyskim. Po kilku dniach zwolniony, został ponownie aresztowany w Biechówku k. Świecia. W. Kętrzyński został osadzony w sławnym więzieniu Moabit w Berlinie. Jego sprawa była rozpatrywana w wielkim procesie Polaków w Berlinie. W końcu grudnia 1864 r. został skazany na rok twierdzy w Kłodzku. Wyrok odsiedział w pełni (1865-1866). W więzieniu przetłumaczył na łacinę swoją dysertację doktorską i przetłumaczył na język niemiecki poemat Wincentego Pola. W następnej epoce na murach twierdzy kłodzkiej wmurowano pamiątkową tablicę ku czci W. Kętrzyńskiego.

    Po wyjściu z więzienia po ˝dłuższych trudnościach˝ Wojciech Kętrzyński ponownie immatrykulował się na Uniwersytet w Królewcu. W końcu 1866 r. obronił dysertację doktorską pt. ˝De bello a Boleslao Magno cum Henrico rege Germaniae gesto anno 1002-1005˝. Jednakże z uwagi na jego przeszłość polityczną, droga do dalszych urzędów ˝w Prusiech˝ była zamknięta.

    W latach 1867-1868 Wojciech Kętrzyński utrzymywał się z guwernerki u Kalksteinów w Jabłówku k. Starogardu Gdańskiego i u Kozłowskich w Tarnówku k. Inowrocławia. Równolegle penetrował zbiory archiwalne i biblioteczne w okolicznych majątkach. W latach 1868-1870 W. Kętrzyński był bibliotekarzem Jana Działyńskiego w Kórniku k. Poznania. Kolejno, w latach 1870-1873 pracował w charakterze prywatnego bibliotekarza w polskich dworach w Prusach Zachodnich (Pomorze). Najdłużej pracował u Zygmunta Działowskiego w Wałyczu k. Wąbrzeźna. Poszukiwał wówczas poloników rękopiśmiennych i drukowanych w archiwach i bibliotekach prywatnych, kościelnych, miejskich i państwowych m.in. w Berlinie, Chełmnie, Gdańsku, Golubiu, Grudziądzu, Królewcu, Malborku, Nowym Mieście, Pelplinie, Sztumie, Świeciu, a także w Elżanowie, Piątkowie i Uciążu.

    Nie powiodły się kilkukrotne (1869 r., 1871 r. i 1873 r.) starania Wojciecha Kętrzyńskiego o uzyskanie nominacji na profesora katedry historii na Uniwersytecie Krakowskim. W roku 1873 został jednak sekretarzem naukowym Zakładu Narodowego im. Ossolińskich we Lwowie. W rok później został kustoszem, a w roku 1876 mianowano go dyrektorem. Funkcję dyrektora Zakładu Narodowego im. Ossolińskich będzie pełnił do końca życia, tj. przez 42 lata.

    Wojciech Kętrzyński w Zakładzie Narodowym im. Ossolińskich zasłynął w nauce jako mediewista, badacz głownie dziejów Słowiańszczyzny, Polski, Prus oraz stosunków polsko-krzyżackich. W pracach źródłowych popadał czasem w nadmierny hiperkrytycyzm. Długoletnie badania nad dyplomatyką uwieńczył ˝Studiami nad dokumentami XII w.˝ (1891 r.). W 1897 r. opublikował rozprawę pt. ˝Rocznik kapituły krakowskiej˝. Syntezę badań nad annalistyką polską ujął w pracy pt. ˝O rocznikach polskich˝ (1897 r.). W. Kęrzyński ma kapitalny udział w wydawnictwach źródłowych. W tomie IV ˝Pomników Dziejowych Polski˝ (Monumenta Poloniae Historica - MPH) dał prawie wyłącznie własne opracowania i wydania żywotów polskich świętych, nekrologów klasztornych, wreszcie wielu drobniejszych źródeł. W sumie przygotował do druku ponad 70 tekstów źródłowych.

    Osobny i ważny rozdział w pracach naukowo-badawczych i wydawniczych Wojciecha Kętrzyńskiego stanowiła obrona polskości Pomorza, Warmii i Mazur. Był on tutaj niejako rewindykatorem polskości. Zasłużył też sobie na tytuł ˝ambasadora sprawy mazurskiej˝. W latach 1868-1872 miał pierwsze publikacje ˝O Mazurach˝. Pisał tutaj o kulturze ludowej Mazur. W 1879 r. wydał książkę pt. ˝Nazwy miejscowe polskie Prus Zachodnich, Wschodnich i Pomorza wraz z przezwiskami niemieckimi˝. W 1882 r. wydał swoje podstawowe i najważniejsze dzieło pt. ˝O ludności polskiej w Prusach niegdyś krzyżackich˝. W 1903 r. opublikował pracę pt. ˝O powołaniu Krzyżaków przez księdza Konrada˝. W. Kętrzyński wspierał też proces tworzenia prasy polskiej na Mazurach. W 1872 r. zorganizował nielegalnie Towarzystwo Mazurskiej Inteligencji Przysposobienia. Od 1875 r. wspierał moralnie i materialnie ˝Gazetę Lecką˝. Posyłał na Mazury polskie książki i czasopisma. Był również (od 1881 r.) współpracownikiem Centralnego Komitetu dla Mazur, Śląska i Pomorza. Dla sprawy obrony ludności polskiej w Prusach pozyskał W. Kętrzyński Józefa Ignacego Kraszewskiego i Henryka Sienkiewicza. Współpracował też z Oskarem Kolbergiem. Na gruncie nauki i publicystyki polskiej upowszechniał problematykę prusko-mazurską. Dawał też osobiste świadectwo swojej przemiany narodowościowej. Dlatego należy dodać, że W. Kętrzyński napisał też pamiętniki pt. ˝Z dziejów mojej młodości˝ oraz ˝Wiersze nieznane˝.

    Wojciech Kętrzyński na przełomie XIX i XX w. zaliczał się do czołowych badaczy polskiej historii, szczególnie czasów średniowiecza. Podczas swojej wieloletniej dyrekcji w Zakładzie Narodowym im. Ossolińskich we Lwowie pomnożył istotnie zbiory. Biblioteka rozrosła się z ok. 70 tys. tomów do 140 tys. tomów w 1917 r. Zbiór rękopisów powiększył się z 2 tys. do 4900, dyplomów - z 735 do 1700. W. Kętrzyński był członkiem wielu towarzystw i instytucji naukowych (krajowych i zagranicznych), w tym np. Akademii Umiejętności, Towarzystwa Przyjaciół Nauk w Wilnie, Towarzystwa Archeologicznego w Moskwie, członkiem honorowym Polskiego Towarzystwa Historycznego, jak też niemieckiego Towarzystwa Historycznego dla Śląska.

    Wojciech Kętrzyński zmarł 15 stycznia 1918 r. W sumie przeżył blisko 80 lat. Został pochowany wśród zasłużonych Polaków na Cmentarzu Łyczakowskim we Lwowie. Pozostawił po sobie troje dzieci, w tym przyszłego prof. historii Uniwersytetu Warszawskiego Stanisława Kętrzyńskiego. Na dorobek naukowy i wydawniczy W. Kętrzyńskiego składa się 245 pozycji (książki, rozprawy, artykuły, recenzje, polemiki, opracowania edytorskie). Wielkie zasługi położył dla kultury polskiej jako bibliotekarz i dyrektor Zakładu Narodowego im. Ossolińskich. W. Kętrzyński położył fundamentalne zasługi dla obrony polskości Pomorza, Warmii i Mazur. Pełnił rolę prekursora w badaniach i wydawnictwach prusko-mazurskich. Nie przypadkiem imię Wojciecha Kętrzyńskiego nosi Ośrodek Badań Naukowych (1963 r.) w Olsztynie. Na cześć W. Kętrzyńskiego miasto Rastenburg zostało nazwane po prostu Kętrzynem.

Przebieg posiedzenia