6 kadencja, 32 posiedzenie, 3 dzień (18-12-2008)

38 punkt porządku dziennego:
Sprawozdanie Komisji Finansów Publicznych oraz Komisji Polityki Społecznej i Rodziny o wniosku Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej o ponowne rozpatrzenie ustawy z dnia 6 listopada 2008 r. o emeryturach pomostowych (druki nr 1475 i 1499).

Podsekretarz Stanu w Kancelarii Prezydenta RP Andrzej Duda:

    Szanowny Panie Marszałku! Pani Minister! Wysoka Izbo! W imieniu prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej pana Lecha Kaczyńskiego mam zaszczyt przedstawić motywy leżące u podstaw decyzji pana prezydenta o skierowaniu do Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej wniosku o ponowne rozpatrzenie ustawy z dnia 6 listopada 2008 r. o emeryturach pomostowych.

    Zaniepokojenie pana prezydenta wzbudza to, że założenia, jakie ustawodawca przyjął przy konstrukcji emerytur pomostowych, oznaczają bardzo znaczące ograniczenie liczby osób uprawnionych do emerytur pomostowych z ponad 1 mln do ok. 270 tys. Ograniczenie w zakwestionowanej przez pana prezydenta ustawie kręgu osób uprawnionych do świadczeń wynika z przyjętego sposobu określenia prac w szczególnych warunkach i prac o szczególnym charakterze. Dodatkowo należy poruszyć kwestię dotyczącą tego, że liczne osoby wykonujące prace określone w wykazach dołączonych do ustawy nie nabędą prawa do emerytury pomostowej ze względu na przyjęte warunki nabywania tego świadczenia.

    Ograniczenie kręgu podmiotowego jest skutkiem nie tylko pozbawienia prawa do emerytur pomostowych osób, które rozpoczęły pracę po wejściu w życie reformy emerytalnej, ale także wprowadzenia warunku, iż prawo do tego świadczenia mają tylko osoby, które wykonywały pracę w szczególnych warunkach i o szczególnym charakterze przed dniem 1 stycznia 1999 r. Dodatkowo do wymaganego 15- lub 10-letniego stażu pracy nie są zaliczane okresy pobierania zasiłków z ubezpieczenia w razie choroby i macierzyństwa. Ponadto ustawodawca w stosunku do niektórych rodzajów prac wprowadził kolejny warunek w postaci orzeczenia o niezdolności do wykonywania pracy w szczególnych warunkach i o szczególnym charakterze.

    Ustawa nie rozwiązuje problemu osób pracujących w szczególnych warunkach lub wykonujących pracę o szczególnym charakterze, które podjęły pracę po 1 stycznia 1999 r., spełniających podstawowe kryterium, a więc kryterium medyczne. Ograniczenie kręgu osób uprawnionych do emerytury pomostowej nie dotyczy więc tylko osób zajmujących stanowiska, które nie spełniają kryterium medycznego, ale także spełniających to kryterium. Wyłączenie tej kategorii osób z zakresu ustawy spowodowane jest jedynie datą rozpoczęcia przez nie pracy.

    Nowy sposób obliczania emerytur pomostowych oznacza obniżenie wysokości świadczenia w stosunku do emerytur obliczanych według zasad starego systemu i może postawić w trudnej sytuacji materialnej osoby, które skorzystają z prawa do emerytury pomostowej. Tym samym prawo socjalne, jakim jest emerytura z tytułu pracy w trudnych warunkach, staje się w efekcie iluzoryczne. Wysokość składki wnoszonej przez pracodawców do funduszu emerytur pomostowych, określonej na poziomie 1,5%, oznacza, że główny ciężar finansowy będzie ponosił budżet państwa, na co wskazują podane w uzasadnieniu projektu szacunkowe obliczenia. Na przykład szacuje się, że w 2020 r. wpływy ze składek będą stanowić zaledwie ok. 8% wydatków na emerytury pomostowe. Oznacza to obciążenie budżetu państwa kosztami emerytur pomostowych. Składki będą opłacane przez pracodawców dopiero od dnia 1 stycznia 2010 r. z powodu konieczności dostosowania obecnego systemu poboru i ewidencjonowania składek na ubezpieczenie społeczne. Tak niska partycypacja pracodawców w finansowaniu emerytur pomostowych wzbudza istotne wątpliwości.

    Z punktu widzenia finansów publicznych jak największe ograniczenie kręgu osób uprawnionych do emerytury pomostowej przynosi oczywiście najkorzystniejsze efekty. Dążenie do osiągnięcia tych celów nie powinno jednak pomijać realnej sytuacji osób wykonujących prace w szczególnych warunkach i o szczególnym charakterze. Zdaniem ustawodawcy pracownicy zatrudnieni w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, którzy nie mogą już kontynuować ze względów zdrowotnych pracy na dotychczasowych stanowiskach, powinni szukać innej pracy, i to o wiele wcześniej niż na 5 lat przed osiągnięciem wieku emerytalnego. Ma to umożliwić strategia sektorowa przygotowana przez ministra właściwego do spraw pracy na zasadach określonych w ustawie z dnia 6 grudnia 2006 r. o zasadach prowadzenia polityki rozwoju, dotycząca wspierania zatrudnienia i aktywizacji zawodowej osób wykonujących przez co najmniej 15 lat pracę w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, którym nie przysługuje prawo do emerytury pomostowej. Minister został zobligowany do przedstawienia strategii do dnia 31 grudnia 2014 r. Niestety, ani w uzasadnieniu projektu ustawy, ani w trakcie prac legislacyjnych nie zostały przedstawione nawet najbardziej ogólne założenia tego programu.

    W przekonaniu pana prezydenta osoby, które nie nabędą prawa do emerytury na mocy ustawy o emeryturach pomostowych, uzyskują tylko obietnicę, że ich sytuacja będzie w przyszłości uwzględniona. Ustawodawca wskazuje na działania profilaktyczne zmierzające do zapewnienia bezpiecznych warunków pracy. Nie są one jednak oparte na żadnych konkretnych informacjach określających, w jaki w sposób pracodawcy będą motywowani do podejmowania działań profilaktycznych i poprawy warunków pracy. Długi okres, bo 6 lat, pozostawiony na przygotowanie projektu strategii sektorowej stanowi kontynuację niewłaściwego mechanizmu reformowania systemu emerytalnego, polegającego na odkładaniu tworzenia jego kolejnych segmentów na ostatni moment.

    W ustawie o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych decyzję o likwidacji wcześniejszych emerytur złagodzono obietnicą emerytur pomostowych, a w przedmiotowej ustawie odebranie prawa do emerytur pomostowych zastępuje obietnica strategii sektorowej i programów profilaktycznych. Taki sposób legislacji pozostawia setki tysięcy pracowników w niepewności co do ich praw i tym samym narusza zasadę zaufania obywateli do państwa. W przypadku tak drastycznego ograniczenia uprawnień, jak ma to miejsce w ustawie o emeryturach pomostowych, regulacje prawne powinny mieć odpowiednio długie vacatio legis, tak aby osoby, których prawa są ograniczane, mogły w miarę możliwości dostosować się do zmienionej sytuacji prawnej. Na te kwestie wielokrotnie zwracał uwagę Trybunał Konstytucyjny.

    Sprzeciw pana prezydenta budzi również brak porozumienia ze stroną związkową odnośnie do rozwiązań zawartych w ustawie. O dezaprobacie w odniesieniu do uchwalonych rozwiązań świadczy liczba kierowanych do pana prezydenta apeli z prośbą o odmowę podpisania ustawy. Zdaniem strony społecznej ustawa o emeryturach pomostowych działa wstecz, odbierając prawa nabyte do przechodzenia na wcześniejszą emeryturę ponad 700 tys. osób. Pracownicy decyzję o zatrudnieniu w warunkach szkodliwych i uciążliwych podejmowali wiele lat temu ze świadomością, że w zamian za ryzyko narażania swojego zdrowia i życia po odpowiednim okresie pracy będą mogli przejść na zasłużoną wcześniejszą emeryturę. Przedstawiciele strony społecznej zarzucają ustawodawcy brak rzetelnej analizy i konsultacji, a także wprowadzenie rozwiązań, nad którymi dyskusje były prowadzone pod ogromną presją czasu.

    Pan prezydent, nie negując potrzeby wprowadzenia rozwiązań systemowych określających zasady otrzymywania świadczeń emerytalnych przez osoby pracujące w szczególnych warunkach lub wykonujące pracę w szczególnym charakterze, stoi jednak na stanowisku, że ustawa o emeryturach pomostowych w zbyt radykalny sposób ogranicza liczbę pracowników uprawnionych do emerytur pomostowych w stosunku do liczby osób objętych obecnie obowiązującą regulacją, w szczególności przy uwzględnieniu kryterium medycznego. W ocenie pana prezydenta na podstawie przepisów ustawy i uzasadnienia do projektu nie można mówić o spójnej koncepcji programu działań wobec osób wykonujących pracę w szczególnych warunkach i o szczególnym charakterze, a nieobjętych systemem emerytur pomostowych.

    W przekonaniu pana prezydenta przyjęcie 1 stycznia 1999 r. jako daty granicznej przyznania lub nie prawa do emerytury pomostowej czyni ustawę społecznie niesprawiedliwą. Zdaniem pana prezydenta podjęcie decyzji o wyborze rodzaju przyszłych świadczeń emerytalnych ma zasadnicze znaczenie dla pracowników i nie powinno następować pod presją czasu oraz w niepewności co do kształtu przyszłych rozwiązań ustawowych.

    Szanowny Panie Marszałku! Wysoka Izbo! Mając na względzie powyższe, wyrażam przekonanie, że Wysoka Izba, dokonując powtórnej oceny przyjętych w ustawie o emeryturach pomostowych rozwiązań, podzieli wątpliwości pana prezydenta i nie doprowadzi do ponownego uchwalenia niniejszej ustawy. Dziękuję bardzo. (Oklaski)

Przebieg posiedzenia