6 kadencja, 75 posiedzenie, 1 dzień (06-10-2010)

9 punkt porządku dziennego:
Pierwsze czytanie senackiego projektu ustawy o zmianie ustawy Kodeks postępowania cywilnego (druk nr 3305).

Senator Piotr Zientarski:

    Panie Marszałku! Panie Ministrze! Wysoka Izbo! Projektowana ustawa stanowi wykonanie obowiązku dostosowania systemu prawa do wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 20 października 2009 r., sygnatura akt SK 6/09.

    Trybunał podzielił zarzut, że dwuletni termin, o którym mowa w zaskarżonym art. 479²² K.p.c., może stać na przeszkodzie sanacji konstytucyjności zgodnie z art. 190 ust. 4 ustawy zasadniczej. Jak podniesione zostało w uzasadnieniu wyroku, charakter tego terminu powoduje, że wyłącza on możliwość wznowienia także wtedy, gdy podstawa wznowienia konkretnego postępowania zmaterializowała się dopiero po jego upływie, tj. gdy wypowiedź Trybunału Konstytucyjnego miała miejsce po przeszło 2 latach od uzyskania waloru prawomocności przez orzeczenie sądu ukształtowane z uwzględnieniem normy ostatecznie derogowanej z porządku prawnego. Jest to zatem rozwiązanie krzywdzące dla strony, jako że może zostać pozbawiona sposobności dochodzenia swych praw z przyczyn de facto od niej niezależnych, a zwłaszcza ze względu na czas trwania postępowania przed trybunałem.

    Art. 190 ust. 4 konstytucji przyznaje jednostce prawo podmiotowe do dochodzenia ponownego rozstrzygnięcia o jej interesach w związku z utratą mocy obowiązującej przez normę prawną zdyskwalifikowaną przez sąd konstytucyjny. Podkreślenia wymaga przy tym fakt, że wznowienie postępowania w rozumieniu art. 190 ust. 4 konstytucji, realizowane na gruncie procesu cywilnego stosownie do dyspozycji art. 401¹ K.p.c., różni się od innych wypadków wznowienia znanych procedurze cywilnej - w tym pierwszym przypadku bowiem poprzednie postępowanie było prowadzone prawidłowo, tak z punktu widzenia wymagań prawa, jak i ustaleń faktycznych, a o potrzebie sanacji decyduje wyłącznie konstytucyjny nakaz, cytuję: retroaktywnego zastosowania do rozstrzygnięcia sprawy innego prawa niż to, które posłużyło do niego w rzeczywistości. Ratio wznowienia przewidzianego w art. 401¹ K.p.c. jest więc zupełnie odmienna niż ratio innych wypadków wznowienia postępowania w K.p.c. Koniec cytatu.

    Trybunał podtrzymał również wcześniejsze stanowisko, że uprawnienie płynące z art. 190 ust. 4 konstytucji jest ściśle powiązane z gwarancjami wywodzonymi z art. 45 ust. 1 oraz art. 77 ust. 2 konstytucji - prawo do sądu w ujęciu pozytywnym i negatywnym. Jego zdaniem możliwość skutecznego wznowienia postępowania z uwagi na derogację trybunalską stanowi właśnie komponent prawa do sądu. Dotyczy to zwłaszcza tych sytuacji, w których postępowanie przez Trybunałem Konstytucyjnym zostało zainicjowane skargą konstytucyjną. W tym kontekście art. 190 ust. 4 konstytucji musi być postrzegany jako poręczenie rzetelności mechanizmu ochronnego wymienionego wyżej instrumentu prawnego.

    Celem ustawy zwykłej w zakresie, w jakim implementuje ona normę art. 190 ust. 4 konstytucji, powinno być zapewnienie skutku w postaci powtórnego rozpoznania sprawy w nowym stanie prawnym, ukształtowanym orzeczeniem trybunału. Swoboda pozostawiona ustawodawcy została tutaj zatem istotnie zawężona, zaś jej granice wyznacza okoliczność, że wzruszalność aktów stosowania prawa przesądzono już na poziomie samej konstytucji. Wobec tego zadanie poszczególnych procedur polega jedynie na doprecyzowaniu zasad i trybu wznawiania postępowania.

    Art. 479²² K.p.c. wypada niekorzystnie w tym świetle, ponieważ poważnie ogranicza prawo do żądania przywrócenia konstytucyjności po wydaniu przez trybunał orzeczenia obalającego domniemanie zgodności z konstytucją danej regulacji prawnej. To ograniczenie, a niekiedy wręcz odjęcie prawa do wznowienia w następstwie stwierdzenia niekonstytucyjności określonej normy nie znajduje zresztą odpowiedniego usprawiedliwienia. Jak zauważył trybunał, potrzeba stabilizacji obrotu gospodarczego, która legła u podstaw wprowadzenia krótkiego, bo dwuletniego terminu wznowienia postępowania w sprawach gospodarczych, nie może bowiem niweczyć prawa wyrażonego w art. 190 ust. 4 konstytucji. Ponadto trybunał zgodził się co do tego, że w pewnych przypadkach art. 479²² K.p.c. może zamykać drogę sądową dochodzenia naruszonych wolności lub praw, podczas gdy wyżej przywołane przepisy art. 45 ust. 1 oraz 77 ust. 2 konstytucji wyraźnie sprzeciwiają się rozwiązaniom ustawowym tego typu.

    Dodatkowo trafnym okazał się także zarzut naruszenia zasad poprawnej legislacji, mających swe źródło w art. 2 konstytucji. Otóż wskutek zastosowania wadliwej techniki legislacyjnej potencjalni adresaci art. 479²² K.p.c. zostali pozbawieni konstytucyjnego prawa podmiotowego, co z kolei pozwala postawić tezę, że ustawodawca stworzył zaledwie pozór istnienia prawa. Jednocześnie trybunał doszedł do wniosku, że art. 479²² K.p.c. pozostaje w sprzeczności ze standardem wywodzonym z art. 32 ust. 1 konstytucji, gdyż pozwala na odmienne traktowanie osób znajdujących się w podobnej sytuacji.

    W opinii trybunału wszystkie podmioty, wobec których zapadły prawomocne wyroki oparte na akcie normatywnym, który został uznany za niekonstytucyjny, powinny zasadniczo dysponować prawem do wznowienia postępowania. W tym sensie wprowadzone przez ustawodawcę zróżnicowanie i w efekcie odebranie prawa do wznowienia postępowania w rozpatrywanej sprawie po upływie 2 lat od uprawomocnieniu się wyroku ma charakter arbitralny i przypadkowy.

    Wyrok wywołał skutki prawne z dniem publikacji, tj. z dniem 28 października 2009 r. Trybunał nie zdecydował się na odsunięcie w czasie terminu utraty mocy obowiązującej zakwestionowanej normy.

    Mając na uwadze konieczność dostosowania systemu prawa do wyroku Trybunału Konstytucyjnego, kierując się brzmieniem sentencji tego orzeczenia oraz motywami jego uzasadnienia, proponuje się, aby nowelizacja ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego polegała na zmianie brzmienia art. 479²² poprzez dodanie zdania drugiego przesądzającego, iż w sytuacji gdy podstawą wznowienia ma być art. 401¹ K.p.c., stosuje się termin 5-letni, czyli analogicznie jak w wypadku spraw rozpoznawanych w zwykłym trybie art. 408 K.p.c. Tym samym jednoznacznie określony został kolejny wyjątek od zasady, wedle której wznowienia postępowania w tzw. sprawach gospodarczych można domagać się w terminie nieprzekraczającym 2 lat.

    Projekt ustawy został przesłany do zaopiniowania ministrowi spraw zagranicznych, ministrowi sprawiedliwości, Krajowej Radzie Sądownictwa, Sądowi Najwyższemu, Naczelnej Radzie Adwokackiej, Krajowej Radzie Radców Prawnych, Stowarzyszeniu Sędziów Polskich ˝Iustitia˝, Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka, organizacji Business Center Club, Konfederacji Pracodawców Polskich oraz Polskiej Konfederacji Pracodawców Prywatnych Lewiatan.

    Minister spraw zagranicznych, Sąd Najwyższy i Krajowa Rada Sądownictwa nie zgłosili uwag do przedłożonego projektu. Pozytywnie wypowiedział się o nim także minister sprawiedliwości. Ustawa nie powoduje skutków finansowych dla budżetu państwa i jest zgodna z prawem Unii Europejskiej. Dziękuję bardzo. (Oklaski)

Przebieg posiedzenia