5 kadencja, 9 posiedzenie, 3 dzień (26.01.2006)
23 i 24 punkt porządku dziennego:
23. Informacja w sprawie stanu lądowej infrastruktury transportu.
24. Pierwsze czytanie komisyjnego projektu uchwały Sejmu w sprawie funkcjonowania transportu lądowego w Polsce (druk nr 262).
Poseł Bogusław Kowalski:
Panie Marszałku! Panie Prezesie Najwyższej Izby Kontroli! Panie Ministrze! Wysoka Izbo! Raport Najwyższej Izby Kontroli był przedmiotem prac Komisji Infrastruktury Sejmu. W czasie dyskusji nad tym raportem zwróciliśmy uwagę na jego bardzo wysoką wartość, kompleksowość, ponieważ stanowi on fotografię obecnego stanu infrastruktury lądowej. Opisuje również przyczyny tych wielkich zaniedbań, które skutkują konsekwencjami społecznymi i gospodarczymi. Raport ten też te powiązania między systemem transportowym a gospodarką, a życiem społecznym pokazuje. Komisja wyraża wielkie słowa uznania i podziękowania Najwyższej Izbie Kontroli. Składamy je jeszcze raz na ręce pana prezesa Sekuły. (Oklaski)
Szanowni Państwo! W trakcie tej dyskusji przewinęło się kilka głównych wątków, które chciałbym w tej chwili Wysokiej Izbie przedstawić. Stanowią one uzasadnienie projektu uchwały, który przedkładamy. Pierwszy bardzo ważny wątek dyskusji nad raportem NIK-u związany był z oceną, że stan zaległości, zaniedbań w infrastrukturze transportowej jest wynikiem w pierwszej kolejności nieudolności i niewydolności systemu administracji publicznej, która za infrastrukturę transportową jest odpowiedzialna. W czasie prac komisji zadaliśmy panu prezesowi pytanie, czy ta nieudolność i niewydolność jest wynikiem przyczyn obiektywnych czy też błędów konkretnych ludzi podejmujących konkretne decyzje lub niepodejmujących tych decyzji. Odpowiedź prezesa NIK-u była taka, że w 90% to jest wina konkretnych osób, na konkretnych stanowiskach, którzy ponoszą odpowiedzialność za konkretne decyzje.
Panie Ministrze! Wyrażamy wielkie oczekiwanie i nadzieję, że uda się panu tę sytuację zmienić, bo jeśli chodzi o postawę, którą bardzo często sami obserwowaliśmy właśnie w administracji zajmującej się transportem lądowym, gdzie trzeba było podejmować trudne, czasami kontrowersyjne decyzje, to najczęściej kończyło się tym, że przyjmowano postawę nicnierobienia, a więc niepodejmowania żadnych decyzji. Postawa taka była wygodna dla urzędników, ale ze stratą dla interesu państwa. Trzeba więc przypomnieć, że grzech zaniechania jest również grzechem i wszelkie konsekwencje z tego wyciągnąć. Niestety, ten system niewydolności administracji publicznej w zakresie transportu, tak jak ryba psuje się od głowy, też od głowy się popsuł. W raporcie NIK-u czytamy: ˝Ministrowie właściwi do spraw transportu nie wydawali lub wydawali ze znacznym opóźnieniem niektóre akty wykonawcze do ustaw˝. A więc trzeba zmienić wszystko. Trzeba zmienić politykę, trzeba zmienić podejście i wyegzekwować w strukturach administracji państwowej zupełnie inny styl działania.
Drugi wątek związany był z oceną NIK-u, która powoduje negatywne skutki dla funkcjonowania transportu - zniekształcenie struktury gałęziowej transportu lądowego na niekorzyść kolei. W omawianym okresie nastąpił wzrost aż o 184% wykonywanej pracy transportowej transportem samochodowym i z drugiej strony spadek o 37% pracy przewozowej w transporcie kolejowym, co doprowadziło do wzrostu udziału transportu samochodowego w wykonanej pracy przewozowej z 32 do 68%. Tę dysproporcję trzeba pilnie nadrobić. Zdaniem posłów w pierwszej kolejności należy doprowadzić do obniżenia stawek dostępu do infrastruktury, ponieważ ten instrument regulacyjny, który znajduje się w gestii państwa, jest w sposób niewystarczający wykorzystany w celu poprawy sytuacji transportu kolejowego. A więc nakłady finansowe na kolej, które w tym budżecie już się pojawiły i które, mamy nadzieję, w trakcie całej kadencji będą zwiększane i doprowadzą do wyrównania tych dysproporcji, w pierwszej kolejności pójdą na dofinansowanie przedsiębiorstwa PKP PLK w celu obniżenia stawek dostępu do infrastruktury i w ten sposób uczynienia transportu kolejowego konkurencyjnym w stosunku do innych gałęzi transportowych.
Trzeci wątek dyskusji - niedostosowanie sieci drogowej do obecnej liczby pojazdów i natężenia ruchu pojazdów. W omawianym okresie liczba pojazdów samochodowych zwiększyła się o 84%, a samochodów ciężarowych aż o 129%. O tym, jakie konsekwencje dla sieci dróg wywołuje taka sytuacja, mówił prezes Sekuła, przytaczając to porównanie z koleinami. Gdybyśmy zastosowali standardy unijne, połowa dróg w Polsce musiałaby być - przy zachowaniu tych standardów - zamknięta. A więc program naprawczy w tym zakresie powinien obejmować autostrady i drogi ekspresowe - i co do tego nie ma dyskusji - ale również powinien zmierzać w kierunku wprowadzenia takiego systemu zarządzania drogami i ich utrzymania, aby ich stan w całości, w całej sieci uległ poprawie.
Czwarta sprawa to bariery prawne blokujące szybkie inwestycje, w tym pełne wykorzystanie środków unijnych. W tym zakresie Komisja Infrastruktury wystosowała wczoraj dezyderat do prezesa Rady Ministrów w sprawie uproszczenia procedur związanych z realizacją inwestycji infrastrukturalnych. W dezyderacie tym czytamy: Komisja Infrastruktury zwraca się do rządu RP z prośbą o pilne podjęcie prac nad nowelizacją ustaw, które ułatwią procesy inwestycyjne. Możliwości inwestycyjne (m.in. w drogownictwie i kolejnictwie) zwłaszcza ze środków Unii Europejskiej mogą nie być w pełni wykorzystane wskutek wyjątkowo długich procedur, które przewidują obowiązujące przepisy. Komisja uważa, że konieczna jest nowelizacja ustawy Prawo ochrony środowiska, ustawy Prawo budowlane oraz ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym. Komisja Infrastruktury zwraca uwagę również na konieczność dokonania zmian w ustawie o zamówieniach publicznych, która jest aktualnie nowelizowana w Sejmie. W rządowym projekcie ustawy o zamówieniach publicznych, który został skierowany do Sejmu w końcu 2005 r., zabrakło niestety zapisów usprawniających proces przetargowy. Obecnie obowiązujące przepisy pozwalają na przeciąganie procedury odwoławczej, co powoduje wielotygodniowe opóźnienia. Brak nowelizacji ww. ustaw uniemożliwi przełamanie dotychczasowego impasu w realizacji inwestycji infrastrukturalnych oraz spowoduje niewykorzystanie środków unijnych. Komisja wnosi o pilne podjęcie prac legislacyjnych, które doprowadzą do korekty wadliwych przepisów.
Panie Marszałku! Wysoka Izbo! Przeglądając wczoraj na posiedzeniu komisji stan wykorzystania funduszy europejskich, z przykrością stwierdziliśmy, że w tym zakresie stan zaległości się pogłębia. Dla porównania podam dwie liczby. W funduszu, tzw. Zintegrowanym Programie Operacyjnym Rozwoju Regionalnego, który wdrażają samorządy wojewódzkie, udało się zrealizować do tej pory 17 projektów infrastrukturalnych, tylko 17. Ale na tle Sektorowego Programu Operacyjnego: Transport, którym zarządza Ministerstwo Transportu i Budownictwa, te 17 projektów to będzie aż 17, ponieważ w sektorowym programie operacyjnym do tej pory nie zrealizowano żadnego programu. Tłumaczenie zaś urzędników poszczególnych ministerstw, że różnica sprowadza się do wielkości projektów, jest tłumaczeniem niewystarczającym, ponieważ procedury przetargowe, procedury przygotowania tych projektów są takie same, niezależnie od tego, czy projekt jest wart kilka milionów euro, czy kilkanaście milionów euro. Jeżeli zaś porównamy wielkość instytucji samorządowych i wielkość instytucji rządowych, które te projekty realizują, to ta dysproporcja w wielkości powinna być znacznie nadrobiona i tempo realizacji tych projektów powinno być porównywalne albo szybsze. A więc jest nad czym pracować, jest o czym mówić i jest czym się zajmować, albowiem zaległości w tym zakresie są olbrzymie, a tempo nadrabiania tych zaległości jest ciągle niewystarczające.
W takiej sytuacji Komisja Infrastruktury uznała za niezbędne przyjęcie przez Sejm uchwały w sprawie funkcjonowania transportu lądowego w Polsce. Pragniemy przedłożyć propozycję treści takiej uchwały. Została ona przedstawiona paniom i panom posłom w druku nr 262. Czytamy w nim:
˝Sejm Rzeczypospolitej Polskiej w wyniku debaty dotyczącej transportu drogowego i kolejowego w Polsce - przeprowadzonej po raz pierwszy po przemianach 1989 r. - wyraża zaniepokojenie aktualnym stanem tego działu gospodarki.
Informacja o wynikach kontroli funkcjonowania transportu drogowego i kolejowego w latach 1990-2004, przedstawiona przez Najwyższą Izbę Kontroli, oraz informacja o stanie transportu lądowego w Polsce, przedstawiona przez Ministra Transportu i Budownictwa, wskazują, że stan ten, wynikający głównie z wieloletniego niedofinansowania, ogranicza możliwości społeczno-gospodarcze rozwoju kraju oraz stanowi narastające zagrożenie dla bezpieczeństwa ludności.
Mając powyższe na względzie, Sejm Rzeczypospolitej Polskiej uznaje zorganizowanie sprawnego systemu transportowego za podstawowe zadanie państwa na najbliższe lata i stwierdza, że dla jego realizacji konieczne jest wzmocnienie działań właściwych instytucji rządowych i samorządowych, pozwalających optymalizować koszty funkcjonowania transportu w ramach zrównoważonego rozwoju kraju.
Priorytetowym obowiązkiem rządu RP oraz instytucji państwowych i samorządowych odpowiedzialnych za funkcjonowanie transportu jest podjęcie niezbędnych działań prawnych, organizacyjnych i regulacyjnych, które w możliwie krótkim czasie będą skutkować:
1) dostosowaniem stanu technicznego infrastruktury transportu do standardów Unii Europejskiej;
2) szybkim wzrostem udziału dróg najwyższej jakości zarówno w sieci drogowej, jak i kolejowej, w pierwszej kolejności w korytarzach transportowych o największym natężeniu ruchu;
3) pełnym wykorzystaniem funduszy unijnych;
4) zrównoważeniem gałęziowej struktury transportu, poprzez równomierny rozwój transportu drogowego i kolejowego, w tym m.in. intermodalnego;
5) powstrzymaniem spadku przewozów kolejowych;
6) poprawą bezpieczeństwa komunikacyjnego;
7) wzrostem udziału w PKB nakładów na inwestycje transportowe;
8) zmniejszeniem poziomu transportochłonności gospodarki oraz obniżeniem kosztów zewnętrznych transportu.
Sejm Rzeczypospolitej Polskiej wzywa rząd RP do podjęcia skutecznych działań prowadzących do osiągnięcia powyższych celów. Działania te powinny obejmować m.in.:
1) przedstawienie Sejmowi RP do 30 czerwca 2006 r. polityki transportowej państwa z odniesieniem się do dokumentów przygotowanych przez poprzednie rządy;
2) uwzględnienie przy podziale funduszy unijnych skali zaniedbań w sektorze transportu i przeznaczenie na rozwój tego sektora środków pozwalających na osiągnięcie szybkiej poprawy, z wprowadzeniem stałego modelu przeznaczenia tych środków między poszczególne gałęzie transportu, gwarantując ich zrównoważony rozwój;
3) przedstawienie Sejmowi RP propozycji budżetu nakładów na rozwój infrastruktury transportu i kosztów jej utrzymania na lata 2007-2013, określającego jako obowiązującą w tych latach część rocznego budżetu państwa, z prognozą dojścia do 1% PKB nakładów na transport lądowy ze środków własnych, tj. dostosowanie czasookresu obowiązywania naszego budżetu na infrastrukturę do budżetu Unii Europejskiej;
4) przygotowanie projektów spójnych regulacji prawnych na lata 2007-2013 dotyczących planowania oraz warunków przygotowania i realizacji priorytetowych inwestycji w zakresie infrastruktury transportu;
5) zwiększenie kontroli i nadzoru państwa nad przebiegiem procesów przygotowania i realizacji inwestycji infrastrukturalnych z udziałem środków publicznych;
6) weryfikację dotychczasowych zasad prowadzenia i finansowania budowy autostrad w systemie koncesyjnym na podstawie oceny realizacji funkcjonujących przedsięwzięć, a w tym oceny stopnia zabezpieczenia interesu publicznego w poszczególnych przypadkach;
7) dla nowo rozpoczynanych inwestycyjnych projektów autostradowych, dróg ekspresowych, linii kolejowych stosowanie systemu realizacji i finansowania zapewniającego aktywną rolę państwa, priorytetowe wykorzystanie dostępnych budżetowych środków finansowych - w tym środków pochodzących ze źródeł Unii Europejskiej i międzynarodowych instytucji finansowych˝.
Panie Marszałku! Wysoki Sejmie! Ponieważ niezbędne jest olbrzymie tempo likwidacji zaniedbań, wiemy, że czasu jest niewiele, a biorąc pod uwagę fakt, iż na posiedzeniu komisji projekt uchwały został przyjęty jednogłośnie, nie budził żadnych kontrowersji, ośmielam się prosić o przejście do drugiego czytania tego projektu. Dziękuję bardzo. (Oklaski)
Przebieg posiedzenia