3 kadencja, 58 posiedzenie, 3 dzień (24.09.1999)

21 punkt porządku dziennego:
Pierwsze czytanie rządowego projektu ustawy o miejscach pamięci narodowej (druk nr 1268).

Poseł Ryszard Andrzej Ostrowski:

    Panie Marszałku! Wysoka Izbo! W imieniu Klubu Parlamentarnego Unii Wolności mam zaszczyt przedstawić stanowisko klubu w sprawie rządowego projektu ustawy o miejscach pamięci narodowej.

    Przedłożenie rządowe, dokonane zgodnie z wcześniejszymi zapowiedziami przedstawicieli rządu, stara się w sposób w miarę zupełny uregulować sprawy ochrony miejsc pamięci narodowej, a trzeba zwrócić uwagę, że miejsc tych, upamiętniających śmierć uczestników powstań narodowych, wojen światowych, istniejących zarówno na terenie kraju, jak i poza jego granicami, jest ok. 50 tys. Do dnia dzisiejszego ochrona tych miejsc pozostawała w zainteresowaniu różnych instytucji i usystematyzowanie tej tematyki w postaci jasnych kryteriów prawa do ustanawiania tych miejsc oraz ich utrzymywania i ochrony wydaje się konieczne.

    Przechodząc do krótkiego przeglądu treści projektu, pragnę zwrócić uwagę na następujące kwestie. W przepisach ogólnych, które są treścią rozdz. 1, w art. 1 jest mowa o ustanawianiu i ochronie miejsc pamięci narodowej oraz o tym, iż jest to cel publiczny. Wydaje się, iż pojęcie to powinno być bardziej dookreślone, zdefiniowane bądź należy odesłać do właściwych przepisów, gdyż pozostawienie zapisu rodzącego w swej treści konsekwencje bez ich wyjaśnienia budzi wątpliwości.

    W art. 2 zdefiniowano pojęcie miejsca pamięci narodowej, wskazując iż może to być np. krzyż czy pomnik, określając równocześnie te miejsca jako wyliczenie przykładowe.

    W kolejnym artykule, dosyć enigmatycznie brzmiącym, nakłada się obowiązek ustalania tych właśnie miejsc w planie zagospodarowania przestrzennego. Doprecyzowanie tego artykułu wydaje się konieczne, albowiem rodzą się wątpliwości co do procedowania z planem - chodzi zarówno o terminy związane z uchwalaniem planów zagospodarowania przestrzennego, jak i o pytanie, czy każde miejsce, takie jak tablica upamiętniająca zdarzenie, winno znaleźć odbicie w planie zagospodarowania przestrzennego.

    Kolejny rozdział projektu rządowego dotyczy ustanawiania i likwidacji miejsc pamięci narodowej. W zapisach tego artykułu mamy do czynienia z pewnego rodzaju pomieszaniem kompetencji między samorząd gminny a administrację rządową, w szczególności w zakresie ustanawiania miejsc pamięci narodowej. Na szczeblu lokalnym w projekcie kompetencje te zastrzeżone są dla rad gmin, zaś upamiętnianie postaci lub wydarzenia o znaczeniu ponadlokalnym nastąpić może poprzez przejęcie postępowania przez wojewodę i wydanie zarządzenia o ustanowieniu bądź odmowie ustanowienia miejsca pamięci narodowej. Sądzę, że dla zachowania spójności tego właśnie projektu należałoby wprowadzić w miejsce wojewody organ samorządu województwa, czyli wprost określić jeden z organów, jakim jest sejmik województwa, dla podejmowania decyzji o charakterze ponadlokalnym w zakresie ustanawiania miejsc pamięci. Oczywiście istnieje możliwość przejęcia postępowania przez administrację rządową i przedstawiciela rządu w terenie, czyli osoba wojewody mogłaby tu być zachowana.

    W rozdziale 3 projektu ustawy omawia się zasady utrzymywania miejsc pamięci narodowej. I tu również rodzą się pewnego rodzaju pytania, m.in. w sprawie nałożenia obowiązku utrzymania miejsca pamięci narodowej na wnioskodawcę. Co prawda dalsze zapisy art. 9 mówią o tym, iż rada gminy może przejąć obowiązek utrzymania tego miejsca, lecz zapis ust. 4 stanowi, iż w przypadku gdy podmiot obowiązany do utrzymania miejsca pamięci (często będzie to wnioskodawca) nie wykonuje tego obowiązku, właściwy organ przejmuje utrzymanie tego miejsca albo uchwala jego likwidację. Myślę, że zapis dotyczący likwidacji jest dosyć niebezpieczny i w trakcie dalszych prac należałoby poszukiwać chyba lepszej jego konstrukcji, gdyż w obecnym brzmieniu jest on zbyt daleko idący. Zmieniające się układy czy opcje polityczne w radach gmin, jak również na stanowiskach wojewodów nie mogą stwarzać, przynajmniej w teorii, możliwości podejmowania decyzji o likwidacji miejsc pamięci narodowej.

    Zmiany w przepisach obowiązujących, o których mówi art. 38 w rozdz. 9, zmieniają zapisy ustawy o samorządzie gminnym, nakładając na samorząd dodatkowe zobowiązania poprzez rozszerzenie katalogu zadań własnych gminy.

    Wydaje się, że zarówno opinia środowisk samorządowych, jak i szacunek dodatkowych środków, które samorządy będą zobowiązane ponieść, wymagają w tym punkcie również jakiegoś wyjaśnienia, które, mam nadzieję, nastąpi w trakcie prac w komisji. Nakładając obowiązki, należałoby również szacować koszty z tym związane.

    Kolejne wątpliwości rodzą się przy lekturze art. 45, który powinien zostać uzupełniony o przepis mówiący o tym, co się dzieje w przypadku, kiedy rada gminy - jest to powinność nałożona na radę gminy - w okresie dwóch lat nie wypełni dyspozycji wynikającej z tego artykułu, to znaczy nie ustanowi miejscami pamięci narodowej istniejących w dniu wejścia w życie ustawy takich właśnie miejsc, o jakich mówi ten artykuł.

    Sądzę, że wyjaśnienia w trakcie prac w komisji wymagać będzie również redakcja art. 44, polegająca na dokonaniu zmiany w ustawie z 7 maja br. o ochronie terenów byłych hitlerowskich obozów zagłady, jako niezwiązana i niewypływająca z treści obecnego projektu - przynajmniej takie Klub Parlamentarny Unii Wolności ma wrażenie - i stanowiłaby chyba zły precedens, kiedy w ustawie niezwiązanej treścią zmieniamy treść innych ustaw w przepisach przejściowych.

    Oczywiście pozostają dylematy dotyczące również zawartego w art. 49 zobowiązania ministra do ogłaszania tekstów jednolitych innych ustaw - w tym konkretnym przypadku ustawy o grobach i cmentarzach wojennych - ale sądzę, że jako rzecz drobniejszej wagi ta sprawa będzie również wyjaśniona i rozstrzygnięta w trakcie prac w komisji.

    Panie Marszałku! Wysoka Izbo! Podzielając intencje z przedłożenia rządowego i konieczność uchwalenia ustawy o miejscach pamięci narodowej, zdając sobie sprawę z konieczności wnikliwej analizy przedłożonego tekstu, chciałbym przed finałem tego zdania zacytować uzasadnienie dla konieczności jej uchwalenia i przytoczyć z preambuły zdanie, iż konieczność uchwalenia tej ustawy wynika z troski o zachowanie i utrwalenie w pamięci znaczących dla tożsamości i dziedzictwa państwa polskiego wydarzeń, faktów i postaci, nawiązując do najlepszych tradycji Pierwszej i Drugiej Rzeczypospolitej, mając na uwadze cele wychowawcze i edukacyjne w poczuciu obowiązku przekazania przyszłym pokoleniom Polaków w kraju i za granicą tego, co najcenniejsze w ponadtysiącletnich dziejach narodu polskiego.

    W imieniu Klubu Parlamentarnego Unii Wolności wnoszę do pana marszałka o przekazanie projektu ustawy do dalszych prac i procedowania w Komisji Administracji i Spraw Wewnętrznych. Dziękuję bardzo.

Przebieg posiedzenia