3 kadencja, 40 posiedzenie, 1 dzień (29.12.1998)
2 punkt porządku dziennego:
Pierwsze czytanie poselskiego projektu uchwały Sejmu w sprawie uczczenia 80 rocznicy wybuchu Powstania Wielkopolskiego 1918-1919 (druk nr 827).
Poseł Stanisław Kalemba:
Panie Marszałku! Wysoka Izbo! Powstanie Wielkopolskie 1918-1919 zapisało się trwale w historii najnowszej Polski. Uchodzi ono za masowy, żywiołowy, zwycięski zryw ludu wielkopolskiego, który zadecydował o przebiegu granicy zachodniej odrodzonego państwa. Powstanie cechowała spontaniczność i heroiczność. Było to pierwsze o takim zasięgu zwycięskie powstanie polskie, które zadecydowało o oderwaniu Wielkopolski od Prus i zjednoczeniu z resztą ziem polskich kolebki państwa polskiego, najbardziej piastowskich ziem z Gnieznem i Poznaniem.
Powstańcy wybrali najlepszy moment, czas osłabienia Niemiec po klęsce poniesionej na Zachodzie. Hasłem było: ˝Wypędzić Niemców, by była Polska˝. Wybuchło zwycięskie Powstanie Wielkopolskie, a Polska, z najbardziej rdzennymi ziemiami, wybiła się na niepodległość. Było to możliwe przy zgodnej współpracy, solidarności wszystkich warstw społecznych, a więc ludności miejskiej, wiejskiej, chłopów, robotników, rzemieślników, inteligencji. Powstanie wybuchło spontanicznie, ale żeby po ponad 120 latach niewoli mogło zakończyć się zwycięstwem, musiał być to proces starannie przygotowywany przez zrywy wolnościowe, przez najdłuższą wojnę nowoczesnej Europy. Etapem na drodze do wolności był m.in. bunt dzieci szkolnych przeciwko uciskowi i rugowaniu języka polskiego ze szkół. W 1901 r. przeciwko nauczaniu religii w języku niemieckim wystąpili we Wrześni uczniowie szkoły powszechnej. Wywołało to bestialskie reakcje. Wydarzenia wrzesińskie stały się głośne w świecie, kompromitowały kulturę niemiecką. Opór dzieci wrzesińskich znalazł naśladowców podczas powszechnego niemal strajku szkolnego w latach 1906-1907.
Poczucie polskości gwałtownie się wtedy rozszerzało i objęło chłopstwo, z którego wyszedł Michał Drzymała. Drzymała po odmowie władz pruskich wydania zgody na budowę domu zamieszkał w wozie cyrkowym. Wóz Drzymały stał się symbolem walki chłopów z polityką germanizacyjną. Był to czas kulturkampfu, uderzenia w język polski, kulturę, ziemię, religię, elementy narodowego bytu. Prowadzono akcje kolonizacyjne, wielkie fundusze niemieckie kierowano na wykup polskiej ziemi. W 1908 r. ustawą o stowarzyszeniach i zgromadzeniach wyrugowano język polski z życia publicznego. Polacy prowadzili pracę organiczną, organizowali własne towarzystwa gospodarcze, spółdzielczość, w tym bankową, samorząd gospodarczy, izby i kółka rolnicze, skauting, zakładali towarzystwo ˝Sokół˝. Przygotowania do tego zrywu trwały przez wiele pokoleń, a tradycje wolnościowe przekazywane były z pokolenia na pokolenie właśnie w rodzinach.
Przyjazd Ignacego Paderewskiego był tą iskrą, na której pojawienie się czekali ochotnicy. Powstanie Wielkopolskie objęło całą Wielkopolskę: Zbąszyń, Międzychód, Inowrocław, Ostrzeszów, Chodzież, Nakło, Krotoszyn, Leszno, ale i mniejsze miejscowości: Buk, Opalenica, Kłecko, Grodzisk. W Powstaniu Wielkopolskim zginęło ok. 2 tys. powstańców. Dla tych, którzy przeżyli, wraz z okupacją hitlerowską nadeszły okrutne prześladowania. Wielu z nich zostało wywiezionych do obozów pracy i do obozów koncentracyjnych; mordowano ich w forcie VII w Poznaniu.
Społeczeństwo Wielkopolski na zawsze zapamięta nazwiska dowódców powstania, a więc płk. Stanisława Taczaka, gen. Józefa Dowbora-Muśnickiego, pierwsze ofiary, takie jak Franciszek Ratajczak, Antoni Andrzejewski, Jan Mertka. 27 grudnia, w ostatnią niedzielę, z udziałem powstańców godnie uczczono osiemdziesiątą rocznicę wybuchu powstania, tak w Poznaniu, jak i w całej Wielkopolsce.
Powstanie Wielkopolskie było dla wielu kolejnym etapem służby powstańczej Polsce. Między innymi większość poszła na bitwę 1920 r., a później brała udział w kampanii wrześniowej. Taki los spotkał większość tych, którzy powstanie przeżyli. Wśród nich najbardziej znaczącą grupą byli chłopi, synowie chłopscy. Taką drogę przeszedł też Stanisław Mikołajczyk i jego rówieśnicy, wśród których był i mój ojciec.
Klub Parlamentarny Polskiego Stronnictwa Ludowego, w którego imieniu przemawiam, w pełni popiera podjęcie przez Sejm uchwały w sprawie uczczenia osiemdziesiątej rocznicy wybuchu Powstania Wielkopolskiego, zgodnie z drukiem nr 827. Klub oddaje należną cześć, honor, wyraża pamięć, wdzięczność powstańcom wielkopolskim. Niech rodziny powstańców będą dumne z tak ochotniczego, bezprzykładnego oddania ojczyźnie, Polsce, swoich najbliższych.
Pamiętajmy jednak, że powstańcy wielkopolscy przekazali nam do wypełnienia ciągle aktualny testament mówiący o polskim honorze, polskim myśleniu i wynikających stąd polskich obowiązkach, o utrzymaniu niepodległości i tworzeniu potęgi naszej ojczyzny i nadal ciągle aktualne zagadnienia: o obronie polskiej ziemi, o zachowaniu polskiej kultury, o mowie ojczystej i o polskiej własności, o których szczególnie powinniśmy dzisiaj pamiętać. Te sprawy są tak samo aktualne dzisiaj; po to, żeby - jak powiedział 27 grudnia pod Pomnikiem Powstańców Wielkopolskich jeden z uczestników, w tę 80 rocznicę - zwyciężył orzeł biały i cały polski lud i żebyśmy nie zapomnieli o tamtej właśnie jutrzence, o tych ideałach dla Polski, o powstaniu i powstańcach wielkopolskich.
Popieram wnioski o przejście do drugiego czytania i o przyjęcie uchwały tej treści na obecnym posiedzeniu. Dziękuję za uwagę. (Oklaski)
Przebieg posiedzenia