3 kadencja, 58 posiedzenie, 3 dzień (24.09.1999)

21 punkt porządku dziennego:
Pierwsze czytanie rządowego projektu ustawy o miejscach pamięci narodowej (druk nr 1268).

Poseł Andrzej Szkaradek:

    Panie Marszałku! Wysoka Izbo! Przed kilkoma miesiącami, w trakcie prac nad ustawą o ochronie byłych hitlerowskich obozów zagłady, odpowiadający z tego miejsca na niepokoje pań i panów posłów pan minister Stachańczyk powiedział, że rząd pracuje nad regulacją prawną, która określi jasne i szczegółowe zasady upamiętnienia i ochrony miejsc pamięci narodowej, w tym także tych, w których dokonano zbrodni w imię sowieckiej i komunistycznej ˝sprawiedliwości˝. Dzisiaj mają państwo przed sobą efekt tych prac - projekt ustawy o miejscach pamięci narodowej (druk nr 1268). Po przeanalizowaniu rządowego projektu wydaje się, że większość poruszanych kwestii znalazła tutaj swoje rozwiązanie.

    W art. 2 ustawa podaje definicję miejsca pamięci narodowej, w rozdziale 2 określa zasady oraz instytucje uprawnione do ich ustanawiania i likwidacji. Ważne są rozstrzygnięcia zawarte w art. 9, dotyczące rękojmi utrzymania, którą daje instytucja, organizacja, osoba prawna lub fizyczna wnioskująca o ustanowienie miejsca pamięci narodowej. Tak więc utrzymanie miejsca pamięci narodowej należeć będzie do wnioskodawcy, jeśli postanowienia umów międzynarodowych lub inne przepisy nie stanowią inaczej. W praktyce utrzymanie większości terenów i obiektów ustanowionych miejscami pamięci narodowej należeć będzie do gmin i dlatego pragnę zwrócić uwagę, że należałoby przewidzieć odpowiednie środki na te zadania.

    Kolejną niezwykle ważną sprawą, która została uregulowana w omawianym projekcie ustawy, jest kwestia odbywania zgromadzeń i prowadzenia działalności gospodarczej na terenach lub w bezpośrednim sąsiedztwie miejsc pamięci narodowej. Jeśli chodzi o zgromadzenia, to w art. 11 ustalono warunki, które musi spełnić organizator, by planowane przez niego zgromadzenie było legalne. W kierowanym do wojewody lub rady gminy zawiadomieniu poza oczywistymi informacjami, takimi jak cel i program, powinny być również określone planowane przez organizatora środki służące zapewnieniu pokojowego przebiegu zgromadzenia. Ustawa mówi też jasno, że ˝jeżeli cel lub odbycie zgromadzenia mogłoby spowodować rażące naruszenie powagi lub charakteru miejsca pamięci narodowej˝, to wojewoda może zakazać jego odbycia. Wydanie zakazu prowadzenia działalności gospodarczej na terenie lub w bezpośrednim otoczeniu miejsca pamięci narodowej należy również do kompetencji wojewody. Jako powód podaje się możliwość lub fakt rażącego naruszenia charakteru i powagi takiego miejsca, mówi o tym art. 12. Dzięki tej regulacji unikniemy na przyszłość takich skandali, jak fakt utworzenia w 1996 r. dyskoteki w krakowskiej okupacyjnej siedzibie gestapo, gdzie torturowano i mordowano polskich patriotów. Dyskoteka w gestapo funkcjonuje dziś w świadomości młodzieży jako miejsce dobrej zabawy. W kontekście zakazu prowadzenia działalności gospodarczej w miejscach pamięci narodowej ważny jest zapis o odszkodowaniu od skarbu państwa, przysługującym prowadzącemu taką działalność, przy czym wyraźnie mówi się o rekompensacie strat wynikających z jej zaprzestania, wykluczając roszczenia z racji korzyści, które mogłyby być osiągnięte w razie kontynuowania działalności.

    W rozdziale 5 ustawy o miejscach pamięci narodowej określono również organ właściwy w sprawach ochrony miejsc pamięci. Jest nim sekretarz generalny Rady Ochrony Pamięci Narodowej, a do jego ważniejszych zadań należy organizowanie uroczystości, przedsięwzięć wydawniczych i szeroko rozumiana popularyzacja przez mass media postaci i wydarzeń znaczących dla dziedzictwa narodu polskiego lub innych narodów. Sekretarz generalny rady ma również współdziałać z Kościołem katolickim, z innymi kościołami i związkami wyznaniowymi oraz instytucjami i organizacjami, które opiekują się miejscami pamięci lub mają na celu upowszechnianie wiedzy o nich.

    Pocieszający jest zapis art. 17 pkt 6 o możliwości finansowego wspierania przedsięwzięć związanych z opieką nad miejscami pamięci narodowej. Pośród odbieranych przeze mnie uwag do projektu powtarzają się bowiem głosy niepokoju, dotyczące finansowania zadań zapisanych w ustawie. Utrzymanie i restauracja obiektów upamiętniających ważne postaci i wydarzenia wymaga przecież znacznych nakładów finansowych. Biedniejsze gminy mogą mieć kłopoty z utrzymaniem miejsc pamięci ze względu na ich mnogość na swoim terenie. Zapis w art. 9, dający możliwość likwidacji, nie zawsze będzie rozwiązaniem, gdyż trudno podjąć decyzję, że historycznie uznany pomnik czy teren ma być pozbawiony opieki, i to ze względów finansowych. Z czego w takim wypadku zrezygnować: z pomnika legionistów, grobu z okresu powstania listopadowego, czy cmentarza ofiar II wojny światowej?

    Mówiąc o zagwarantowaniu w budżecie środków na działalność sekretarza generalnego rady i jego biura - art. 24 pkt 6 - należy te sprawy brać pod uwagę.

    Panie Marszałku! Wysoka Izbo! Klub Akcji Wyborczej Solidarność z satysfakcją przyjmuje fakt, że rząd wywiązał się z obietnicy opracowania projektu ustawy o miejscach pamięci narodowej. Jest to bowiem ustawa oczekiwana społecznie, może usunąć wiele problemów i pozwoli uniknąć pewnych zagrożeń.

    Znam osobiście kilku ludzi oraz takie organizacje i instytucje, które już dziś zasługują na Medal Pamięci Narodowej. Naszym zadaniem, panie i panowie posłowie, jest stworzenie im - przez opracowanie dobrej ustawy - odpowiednich warunków do działania. Mam nadzieję, że po dyskusji w trakcie kolejnych czytań i po pracach komisji uchwalimy akt prawny, który pozwoli nam zachować dla przyszłych pokoleń to, co dla narodu jest najcenniejsze - pamięć. Właśnie bowiem pamięć o historii, która obok wspomnienia klęsk stawia obrazy zwycięstwa, w czasach pogardy i represji ukazuje bohaterów, ocala myśl i kulturę, nadaje sens cierpieniu i bezimiennemu często męczeństwu - ta pamięć jest warunkiem zachowania tożsamości narodowej. Dziękuję. (Oklaski)

Przebieg posiedzenia