3 kadencja, 85 posiedzenie, 1 dzień (06.09.2000)

6 punkt porządku dziennego:
Sprawozdanie Komisji Finansów Publicznych o rządowym projekcie ustawy o zmianie ustawy o rachunkowości (druki nr 1311 i 2087).

Poseł Sprawozdawca Stanisław Stec:

    Panie Marszałku! Wysoka Izbo! Mam zaszczyt przedstawić Wysokiemu Sejmowi w imieniu Komisji Finansów Publicznych rozwiązania zaproponowane w projekcie ustawy o zmianie ustawy o rachunkowości, które są ważne dla doskonalenia systemu gospodarczego w Polsce. Rozwój gospodarki rynkowej w naszym kraju wymaga lepszego dostosowania istniejących rozwiązań w polskiej rachunkowości do praktyki gospodarczej i rozwiązań stosowanych w tym zakresie w świecie. Pierwsze czytanie rządowego projektu ustawy o zmianie ustawy o rachunkowości odbyło się 16 grudnia ub. r. w Komisji Finansów Publicznych. Do rozpatrzenia rządowego projektu ustawy Komisja Finansów Publicznych powołała podkomisję. Prace w podkomisji rozpoczęły się w marcu i trwały do połowy lipca br. W spotkaniach uczestniczyły, oprócz strony rządowej, osoby reprezentujące środowiska naukowe, zawodowe i samorządowe.

    18 lipca Komisja Finansów Publicznych rozpatrzyła omawiany projekt ustawy wraz z wnioskiem do Sejmu o jego uchwalenie. W trakcie posiedzenia komisji zgłoszony został jeden wniosek mniejszości, w którym posłowie wnioskodawcy proponują zmianę warunków obowiązku corocznego badania sprawozdań finansowych jednostek w zakresie dwóch kryteriów: sumy bilansowej oraz przychodów netto ze sprzedaży towarów i usług oraz operacji finansowych. Proponowane we wniosku mniejszości kryteria zakładają niższe wysokości, niż przyjęła komisja, co w przypadku ich przyjęcia spowoduje zwiększenie liczby podmiotów zobowiązanych do badania sprawozdań finansowych.

    W toku prac doszło do uzgodnienia między rządem, samorządem, środowiskami zawodowymi i naukowcami wielu spornych stanowisk, co pozwoliło na zredagowanie tekstu projektu w wersji obecnie przedłożonej Wysokiej Izbie.

    Projekt ustawy o zmianie ustawy o rachunkowości zawiera uzupełnienia o obszary, których ustawa dotychczas nie reguluje, takie jak fuzje, przejęcia, instrumenty finansowe, leasing finansowy - wykorzystując rozwiązania zalecane w Międzynarodowych Standardach Rachunkowości, które nie są jednocześnie regulowane w dyrektywach Unii Europejskiej.

    Projekt ustawy uściśla i zmienia niektóre przepisy powodujące w obecnym brzmieniu wątpliwości interpretacyjne - są to zmiany o charakterze porządkowym, uwzględniające wyniki doświadczeń, zwłaszcza w zakresie konsolidacji, podatku odroczonego, obowiązku badania sprawozdań finansowych.

    Ponadto projekt ustawy zawiera zmiany w zakresie informacji wykazywanych w sprawozdaniach finansowych, sporządzania uproszczonych sprawozdań finansowych, obowiązku publikacji i badania sprawozdań finansowych.

    Warto przy tym podkreślić, że zmiany uzupełniające ustawę, a przez to zwiększające jej uniwersalizm i przydatność, dotyczą niewielkiego odsetka jednostek w stosunku do ogółu jednostek, które są objęte ustawą. Stąd propozycja konstrukcji dość obszernego w swej treści tzw. słowniczka, który zawiera szereg nowych pojęć użytych w przepisach ustawy, aby odbiorcy mogli w pełni zrozumieć intencje ustawodawcy.

    Panie Marszałku! Panie i Panowie Posłowie! Podstawową intencją tak ustawy, jak i jej proponowanych zmian jest zapewnienie rzetelnego, prawidłowego i jasnego obrazu sytuacji majątkowej, finansowej i dochodowej jednostki w prezentowanym przez nią sprawozdaniu finansowym. Jednym z nieuregulowanych do tej pory zagadnień jest kwestia sposobu ujęcia w księgach rachunkowych połączeń spółek, jak też połączeń następujących drogą nabycia przez jedną spółkę zorganizowanej części przedsiębiorstwa innej jednostki.

    Projekt nowelizacji ustawy przewiduje dwie możliwości księgowego ujęcia połączenia spółek, tj. metodę łączenia udziałów i metodę nabycia. Zastosowanie jednej z wymienionych metod zależy od spełnienia przez łączące się jednostki określonych kryteriów. Za podstawowe przyjmuje się możliwość zidentyfikowania w procesie łączenia się spółek spółki przejmującej. Projekt zakłada, że w przypadku występowania w procesie łączenia spółki przejmującej połączenie powinno zostać rozliczone w księgach rachunkowych połączonych spółek lub nowej spółki powstałej w wyniku połączenia spółek według metody nabycia.

    W wyniku połączenia właściciele jednej z łączących się spółek przejmą kontrolę nad drugą łączącą się spółką. Przy tej metodzie ustala się wartość rynkową, lub inaczej godziwą, przejętych składników majątku i zobowiązań i porównuje się ją do wartości rynkowej wydanych przez spółkę przejmującą akcji lub udziałów, lub innej formy zapłaty za przejętą jednostkę. Różnice wykazuje się w rachunkowości połączonych spółek jako wartość firmy lub rezerwę kapitałową, których wartość jest odpisywana na wynik w okresie 5 lat lub dłuższym.

    Natomiast w ograniczonej liczbie przypadków, kiedy każdej z łączących się spółek nie można uznać za przejmującą, połączenie spółek rozlicza się metodą łączenia udziałów. W tym przypadku grupy akcjonariuszy, udziałowców łączących się spółek, w wyniku wymiany akcji, udziałów przy parytecie, który odzwierciedla ich udział w połączonych przedsiębiorstwach, wnoszą składniki majątku pod wspólną kontrolę. Połączenie metodą łączenia udziałów polega na zsumowaniu poszczególnych pozycji odpowiednich aktywów i pasywów oraz przychodów i kosztów łączących się spółek według stanu na dzień połączenia. Oczywiście wyłączeniu podlegają wzajemne rozrachunki oraz koszty i przychody.

    Panie Marszałku! Panie Posłanki i Panowie Posłowie! Kolejnym zagadnieniem niezbędnym do wprowadzenia są regulacje w zakresie instrumentów kapitałowych. W ostatnich latach zauważa się intensywny rozwój usług na rynku kapitałowym, finansowym i pieniężnym. W praktyce przejawia się to w coraz częstszym wprowadzeniu do obrotu gospodarczego i szerszym stosowaniu zupełnie nowych instrumentów finansowych, którymi posługują się przede wszystkim instytucje finansowe, m.in. banki, towarzystwa ubezpieczeniowe, a także przedsiębiorstwa.

    W obowiązującym systemie, w obowiązujących obecnie przepisach brak jest uregulowań w tym zakresie. Ponadto 4 dyrektywa Unii w sprawie rocznych sprawozdań finansowych niektórych rodzajów spółek właściwie nie zawiera rozwiązań w omawianym obszarze. Dlatego też w projekcie nowelizacji ustawy, podobnie jak w regulacjach poszczególnych krajów europejskich, przyjęliśmy rozwiązania, które stosuje się w Międzynarodowych Standardach Rachunkowości.

    W tej sytuacji opracowano w projekcie ustawy poszczególne zapisy, wychodząc od wprowadzenia do słowniczka definicji instrumentów finansowych, aktywów i zobowiązań finansowych oraz inwestycji, poprzez określenie podstawowych zasad ich wyceny oraz ustalenie wyniku z zawartych transakcji do zasad ich prezentacji w sprawozdaniach finansowych. W konsekwencji w projekcie ustawy przyjęto rozwiązania, które pozwalają na utworzenie prawnej podstawy rzetelnego ujmowania w rachunkowości transakcji dokonywanych na rynkach finansowych, a także wiarygodnej wyceny aktywów zobowiązań finansowych w sprawozdaniu finansowym, jak też ryzyka z nimi związanego.

    Od kilku lat mówi się o potrzebie unormowania zagadnień dotyczących leasingu. Projekt ustawy o zmianie ustawy o rachunkowości takie właśnie rozwiązania zawiera. Są to postanowienia dotyczące przede wszystkim leasingu finansowego. W projekcie ustawy, zgodnie z praktyką międzynarodową, za kryterium podziału na leasing finansowy i leasing operacyjny przyjęto rozmiar możliwego ryzyka i możliwych korzyści, jakie dla finansującego oraz korzystającego wynikają z oddania w leasing określonych aktywów. Leasing jest uznawany za finansowy, jeżeli całe ryzyko i korzyści z tytułu własności przedmiotu leasingu zostaną przekazane korzystającemu, przy czym umowa powinna spełniać przynajmniej jeden z wymienionych w przepisach warunków. Przyjęcie w leasing finansowy składników aktywów leasingobiorca wykazuje jako swój majątek i amortyzuje ten majątek. Natomiast leasing uznawany jest za operacyjny według projektu ustawy, jeżeli ryzyko i korzyści pozostają u finansującego, czyli u leasingodawcy.

    Wysoka Izbo! Niemniej istotnym zagadnieniem, wymagającym dookreślenia w ustawie o rachunkowości, jest konsolidacja sprawozdań finansowych, to jest sporządzanie sprawozdania finansowego grupy kapitałowej w taki sposób, jakby grupa ta stanowiła jedno przedsiębiorstwo. Zagadnienie to stanowiło w momencie wprowadzenia przepisów ustawy o rachunkowości zupełną nowość w odniesieniu do naszej praktyki. Obowiązujące w naszym kraju od 1995 r. przepisy, jak też wzorce, na których oparto omawianą regulację, to jest dyrektywy Unii Europejskiej, nie oparły się upływowi czasu. Dowodem tego jest dopuszczenie przez Unię Europejską rozwiązań przyjętych w Międzynarodowych Standardach Rachunkowości, pod warunkiem że te rozwiązania nie będą sprzeczne z dyrektywami. W tym samym kierunku idą zaprojektowane w ustawie zmiany i uściślenia. Pragnę nadmienić, że Międzynarodowa Organizacja Regulatorów Rynku Kapitałowego zmierza do szybkiego wprowadzenia Międzynarodowych Standardów Rachunkowości jako powszechnie obowiązujących standardów dla transgranicznych ofert publicznych i transgranicznych notowań giełdowych. Przyjęcie proponowanych rozwiązań sprawi więc, że polskie spółki znajdą się w doskonałej pozycji konkurencyjnej w poszukiwaniu kapitału na rynkach publicznych innych krajów.

    Zawarte w projekcie propozycje sprowadzają się do następujących zagadnień. Proponuje się uzupełnienie definicji o takie pojęcia, jak: grupa kapitałowa, udziały mniejszości, konsolidacja, skonsolidowane sprawozdanie finansowe, jednostka podporządkowana, jednostka powiązana, kontrola, znaczący wpływ oraz uściślenia definicji jednostki dominującej, zależnej i stowarzyszonej. Pozwoli to z pewnością na precyzyjne określenie formy powiązań kapitałowych między jednostkami.

    Projekt ustawy wprowadza także obowiązek objęcia skonsolidowanym sprawozdaniem finansowym jednostek współzależnych, czyli takich, w których dwóch lub więcej właścicieli wykonuje w równym stopniu swoje prawa z tytułu posiadanych udziałów dla osiągnięcia wspólnych korzyści. Działalność taka może przybrać formę wspólnego przedsięwzięcia, na przykład przez zawiązanie spółki cywilnej. W takim przypadku stosować się będzie nowo wprowadzoną metodę konsolidacji, to jest konsolidacji proporcjonalnej. Jeśli zaś wspólne przedsięwzięcie realizowane będzie za pośrednictwem spółek kapitałowych, traktować się ma je na równi z jednostkami stowarzyszonymi. Nowela ta jest zgodna z postanowieniami 7 dyrektywy Unii Europejskiej oraz odpowiednimi Międzynarodowymi Standardami Rachunkowości.

    Niezbędne jest także wprowadzenie jednolitych podstaw wyceny aktywów i zobowiązań dla określenia wartości udziałów większościowych i mniejszościowych i oparcia tej wyceny na wartościach godziwych, zgodnych z założeniami rozliczania połączeń spółek metodą nabycia. Ponadto w projekcie proponuje się, co warte jest podkreślenia, podwyższenie progów zwolnień z konsolidacji dla małych i średnich grup kapitałowych we wszystkich przyjętych trzech kryteriach: wielkości przychodów, sum bilansowych i zatrudnienia odpowiednio z 6 mln euro, 3 mln euro i 150 osób do 15 mln euro, 7,5 mln euro i 250 osób. Jest to znaczące podwyższenie progów.

    Chciałbym zwrócić uwagę na fakt, że proponowane zmiany przyczynią się z pewnością do wzmocnienia osiągniętej przez polski rynek kapitałowy konkurencyjnej pozycji wśród krajów Europy Centralnej i Wschodniej. Ujawnianie w sprawozdaniach finansowych informacji o sytuacji majątkowej i finansowej, zgodnie z wymogami określonymi przez międzynarodowe standardy rachunkowości, zwiększy dostępność rynku dla nowych inwestorów, szczególnie zagranicznych, oraz zwiększy przejrzystość i kompletność dostępnych informacji.

    Panie Posłanki i Panowie Posłowie! Proponowane regulacje nowych zagadnień, takich jak fuzje i przejęcia, instrumenty finansowe, leasing finansowy, odnoszą się do obszarów działań gospodarczych przede wszystkim większych podmiotów. Ogromna jednak liczba jednostek prowadzących księgi rachunkowe to podmioty mniejsze i średnie, działające na niewielką skalę, i to w nich pracuje zdecydowana większość kadry finansowo-księgowej mogącej się obawiać ilości proponowanych zmian. Tymczasem zmiany dotyczące tych jednostek sprowadzają się w głównej mierze do dokonania niezbędnych uściśleń i zmierzają często do zmniejszenia kosztów prowadzenia rachunkowości tych podmiotów.

    Zmiany te powodują dużo uproszczeń. Obejmują w szczególności rozbudowanie słowniczka o nowe pojęcia i sprecyzowanie dotychczasowych, występujących w ustawie określeń, np. wprowadzenie pojęcia okresu sprawozdawczego, co jest niezbędne, co koresponduje z przepisami podatkowymi i co umożliwia znaczne uproszczenia np. w ewidencji zapasów. Określa się definicję strat i zysków nadzwyczajnych oraz działań związanych z działalnością pozaoperacyjną i ogólnym ryzykiem prowadzenia działalności gospodarczej.

    Po drugie, zmiany te zakładają, że w przypadku jednostek prowadzących księgi rachunkowe przy użyciu komputera zwalnia się jednostki z obowiązku drukowania tych ksiąg, dopuszczając przechowywanie ich treści na komputerowych nośnikach danych, oczywiście pod warunkiem doboru takich rozwiązań, które gwarantują dostęp do informacji przez czas wymagany do przechowywania ksiąg rachunkowych za dany rok obrotowy.

    Po trzecie, zmiany prowadzą do podwyższenia progów zwolnienia z obowiązku corocznego badania sprawozdania finansowego w zakresie dwóch kryteriów: wielkości przychodów oraz sum bilansowych, odpowiednio z 1 mln i 3 mln euro do 1,5 mln euro i 4,5 mln euro. Jest w tym zakresie również zgłoszony wniosek mniejszości o złagodzenie tych kryteriów.

    Projekt ustawy zakłada całkowite zwolnienie z obowiązku badania raz na 3 lata sprawozdań finansowych małych jednostek, jeżeli nie spełniają wymogów obowiązkowego badania. To kryterium przyjęto w ustawie z 29 września 1994 r. Oczywiście kierownik takiej jednostki, która nie podlega obligatoryjnie badaniu, może z własnej inicjatywy zlecić badanie sprawozdania finansowego.

    Ponadto projekt zakłada uproszczenie przepisów o inwentaryzacji, zniesienie obowiązku potwierdzenia sald zobowiązań oraz przeprowadzenie inwentaryzacji w drodze spisu z natury składników majątku obrotowego tych jednostek, w których prowadzi się ewidencję ilościową.

    Projekt zakłada też podwyższenie progów, gdzie umożliwia się sporządzenie sprawozdania finansowego w formie uproszczonej, dosłownie w formie przedstawienia sum tylko według wartości kont syntetycznych. I to podwyższenie progów jest z 1 mln i 1,5 mln euro do 2 mln i 3 mln euro, odpowiednio, sumy bilansowej i przychodów.

    Projekt również zakłada w małych i średnich przedsiębiorstwach przebudowanie układu bilansowego o rachunku zysków i strat, rachunku przepływów pieniężnych, uwzględniając nowe zaproponowane obszary, takie jak inwestycje, instrumenty finansowe, połączenia spółek przy jednoczesnym pozostawieniu dla małych jednostek możliwości sporządzania sprawozdań finansowych w formie uproszczonej oraz wprowadzenia samego uczytelnienia danych, możliwości sporządzenia sprawozdania w pełnych tysiącach złotych. Także, moim zdaniem, projekt idzie naprzeciw większości jednostek zobowiązanych do prowadzenia ksiąg rachunkowych, zmniejszając pracochłonność w tym zakresie.

    Uaktualnie treści przepisów ustawy o rachunkowości do wymagań stale rozwijającej się gospodarki rynkowej jest, co należy jeszcze raz podkreślić, niezmiernie ważnym elementem dostosowania polskiego prawa bilansowego do rozwiązań obowiązujących w tym zakresie w państwach Unii Europejskiej i wytycznych zawartych w międzynarodowych standardach rachunkowości. Przedstawione w zarysie cel i treść projektu ustawy wskazują, że projektodawca proponuje jedynie dokonanie niezbędnej ewolucji rozwiązań stosowanych w rachunkowości polskiej, co nie powinno budzić niepokoju wiatowymi rzecznikami praw konsumentów jako wydane stosunkowo niedawno, bo w ubiegłym roku, nie powinny być jeszcze, wydaje się, w tym momencie nowelizowane. Potrzeba ich nowelizacji powstanie zapewne po zgromadzeniu szerszych doświadczeń - księgowych stosujących te przepisy w praktyce.

    W celu zapewnienia czytelności i przejrzystości proponowanych zmian niezmiernie istotne jest zobowiązanie marszałka Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej do ogłoszenia w Dzienniku Ustaw jednolitego tekstu ustawy z uwzględnieniem przyjętych przez Wysoki Sejm zmian. Ponadto, mając na uwadze, iż jednostki objęte przepisami ustawy o rachunkowości będą mogły w efekcie korzystać z przejrzystego i zsynchronizowanego z innymi elementami systemu gospodarczego aktu prawnego kompleksowo ujmującego zagadnienia rachunkowości, wnoszę o przyjęcie i uchwalenie zmian zaproponowanych w rządowym projekcie ustawy o zmianie ustawy o rachunkowości. Niemniej, panie marszałku, zgodnie z decyzjami podjętymi na posiedzeniu Komisji Finansów Publicznych, związanymi z uchwaleniem w międzyczasie ustawy Prawo spółek handlowych, wnoszę poprawki, które dostosowują omawiany projekt do ustawy Prawo spółek handlowych. W okresie wakacyjnym ten projekt był szeroko konsultowany z firmami, takimi jak banki, ubezpieczyciele oraz praktycy, które wniosły szereg konstruktywnych uzupełnień i te ich propozycje również wnoszę jako poprawki do tej ustawy. Mam nadzieję, że poprawki, szczególnie te, które dostosowują przepisy ustawy o rachunkowości do ustawy Prawo spółek handlowych, podniosą rangę i znaczenie tej ustawy oraz przyczynią się do zwiększenia jej zawartości. Dlatego proponuję, by po ponownym skierowaniu przez pana marszałka projektu ustawy do Komisji Finansów Publicznych te poprawki zostały rozpatrzone przez komisję. Dziękuję za uwagę. (Oklaski)

Przebieg posiedzenia