3 kadencja, 110 posiedzenie, 2 dzień (06.06.2001)

16 punkt porządku dziennego:
Sprawozdanie Komisji Edukacji, Nauki i Młodzieży o:
1) poselskim projekcie ustawy o utworzeniu Uniwersytetu Podkarpackiego,
2) poselskim projekcie ustawy o utworzeniu Uniwersytetu Rzeszowskiego
(druki nr 1569, 1584 i 2992).

Poseł Sprawozdawca Mirosław Swoszowski:

    Panie Marszałku! Wysoka Izbo! 28 marca br. na posiedzeniu Komisji Edukacji, Nauki i Młodzieży odbyło się pierwsze czytanie poselskich projektów ustaw: o utworzeniu Uniwersytetu Podkarpackiego, druk nr 1569, oraz o utworzeniu Uniwersytetu Rzeszowskiego, druk nr 1584. Następnie powołano podkomisję, która na posiedzeniach w dniu 28 marca i 10 kwietnia rozpatrzyła poselskie projekty ustaw i przedstawiła Wysokiej Komisji sprawozdanie o tych projektach w formie jednolitego tekstu. Komisja Edukacji Nauki i Młodzieży rozpatrzyła to sprawozdanie w dniu 5 czerwca.

    Wysoki Sejmie! Akademickie środowisko Rzeszowa, wspierane inicjatywami rozmaitych środowisk pozaakademickich, już od 1972 r. podejmowało wysiłki mające na celu utworzenie w tym mieście uniwersytetu. Za powołanie uniwersytetu w Rzeszowie przemawiają różnorodne względy: merytoryczne, strategiczne, społeczne, kulturowe, geopolityczne, jak i też etyczne.

    Woj. podkarpackie zamieszkuje ponad 2 mln mieszkańców, tj. 5,5% ludności kraju. Zaznaczyć należy, iż jest to region o najwyższym w Polsce udziale populacji szkolnej dzieci i młodzieży, ponad 31% w stosunku do ogółu mieszkańców. W najbliższym czasie na rynek edukacyjny wejdzie ok. 160 tys. osób z wyżu demograficznego. Dostępność edukacji na poziomie wyższym jest w poszczególnych regionach Polski bardzo zróżnicowana. Podkarpacie należy do wyraźnie zaniedbanych w tym zakresie. Spośród nowo powstałych województw tylko Rzeszów, Zielona Góra i Kielce nie mają uniwersytetu. Miasto Rzeszów jako siedziba władz wojewódzkich powinno pełnić funkcję lokalnej metropolii. Dziś jest to miasto blisko 200-tysięczne, posiadające dogodne warunki dla dalszego rozwoju aglomeracji miejskiej. Faktycznie jest od wielu lat stolicą regionu Polski południowo-wschodniej, centrum kultury, edukacji i gospodarki. Tutaj istnieją i aktywnie działają, obok licznych jednostek akademickich, liczne instytuty kultury i sztuki. Działają także towarzystwa naukowe, społeczne i kulturowe. Intensywnie rozwija się środowisko akademickie.

    Woj. podkarpackie nie należy do najsilniejszych ekonomicznie województw polskich. W tej sytuacji dostępność studiów dla wielu młodych ludzi jest szansą dla całego regionu. Dlatego m.in. ideę powołania uniwersytetu popierają wszystkie władze lokalne i samorządowe. Uniwersytet w Rzeszowie powinien wpisywać się w potrzeby regionu. Oznacza to, że powinien proponować paletę takich kierunków badań naukowych i studiów oraz taką różnorodność usług edukacyjnych, adresowanych do mieszkańców danego regionu, która pozwoli realizować strategiczne cele rozwojowe województwa. To wszystko powoduje, że wieloletnie starania o powołanie uniwersytetu w Rzeszowie spotykają się z wielkim zainteresowaniem społecznym.

    Nie mniej ważnym argumentem przemawiającym za powołaniem uniwersytetu w Rzeszowie jest dobra atmosfera społeczna wokół tej idei, sprzyjająca dalszemu umacnianiu środowiska akademickiego. Wyraża się to w działalności Fundacji Rozwoju Ośrodka Akademickiego, Towarzystwa Uniwersyteckiego oraz Komisji ds. Uniwersytetu Sejmiku Województwa Podkarpackiego. Rzeszowskie środowiska akademickie okrzepły już w swoim rozwoju, wykrystalizowały się wyraźnie ich struktury organizacyjne, ustaliły się podstawowe kierunki badań naukowych, także tych powiązanych z regionem. Analiza potencjału naukowego oraz infrastruktury naukowo-dydaktycznej wskazuje jednoznacznie na to, że środowiska akademickie Rzeszowa wyrosły już zdecydowanie ponad postulowane dla wyższych szkół zawodowych funkcje. Szczególnie szybko rozwijała się w latach 90. Wyższa Szkoła Pedagogiczna. W województwie działa obecnie 18 uczelni. W roku akademickim 2000/2001 w tych jednostkach akademickich łącznie studiowało ponad 56 tys. osób, z tego w Wyższej Szkole Pedagogicznej w filii Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej i Wydziału Ekonomicznego Akademii Rolniczej studiowało łącznie ponad 19 tys. studentów.

    Mankamentem dotychczasowej struktury organizacyjnej i prowadzonych kierunków kształcenia są ograniczone możliwości kształcenia interdyscyplinarnego, prowadzenie przez różne uczelnie takich samych lub pokrewnych kierunków kształcenia przy zatrudnianiu niewystarczającej, często tej samej kadry, brak ośrodka koordynującego i zapewniającego równocześnie drożność studiów dla absolwentów studiów licencjackich, trudności w powoływaniu takich kierunków studiów, które są potrzebne dla rozwoju regionu, ale nie przystają do ukształtowanego dotychczas profilu kształcenia w uczelniach. W Rzeszowie powstała już dosyć dobrze rozwinięta baza materialna dla powołania uniwersytetu. Dotyczy to zarówno bazy dydaktycznej, naukowo-laboratoryjnej, jak i bazy socjalnej. Będąca na ukończeniu budowa biblioteki naukowej dostarcza dodatkowych argumentów na rzecz dalszego umacniania środowiska naukowego Rzeszowa.

    Zadaniem uniwersytetu jest wielorakie wspieranie cywilizacyjnego i kulturowego rozwoju regionu przez tworzenie odpowiedniej infrastruktury technicznej i informatycznej, bazy badawczej i naukowej, współpracę regionalną z siecią szkół wyższych publicznych i niepublicznych, w tym zwłaszcza z państwowymi wyższymi szkołami zawodowymi. Samo powołanie uniwersytetu będzie jednym z czynników wspomagających szybszy i wielostronny rozwój Podkarpacia, a przez to będzie to wpływało na zmniejszenie zapóźnień względem innych regionów Polski. Wysoka komisja uznała, że aby region podkarpacki mógł się rozwijać, konieczne jest utworzenie Uniwersytetu Rzeszowskiego. Nie bez znaczenia jest także to, że uniwersytet w Rzeszowie powinien być obok centrum badań naukowych, centrum dydaktyki także centrum informacji. Dążenia do budowy modelu społeczeństwa informacyjnego wymagają odpowiedniej infrastruktury oraz kadr, które potrafią same wykorzystywać nowoczesne technologie informacyjne oraz ukazywać innym możliwości ich wdrażania do różnych dziedzin życia.

    Rzeszowski ośrodek akademicki, a szczególnie Wyższa Szkoła Pedagogiczna, wykazał w latach 90. szybką tendencję rozwojową zarównojeśli chodzi o dziedziny badań naukowych, liczbę kształconych studentów, jak i liczebność kadry naukowej. Dynamicznie rozwijała się przede wszystkim Wyższa Szkoła Pedagogiczna w Rzeszowie. W uczelni tej w roku akademickim 1989/1990 pracowało na pierwszym etacie 15 profesorów, 20 doktorów habilitowanych, 104 doktorów nauk. W roku 2000/2001 pracuje w WSP na pierwszym etacie 63 profesorów, 79 doktorów habilitowanych i 182 doktorów. Ogółem WSP zatrudnia obecnie 1215 osób, a wśród nich 730 nauczycieli akademickich. Na Wydziale Ekonomii w Rzeszowie Akademii Rolniczej w Krakowie pracuje obecnie 165 nauczycieli akademickich, wśród których jest 4 profesorów, 9 doktorów habilitowanych, 67 doktorów. W filii UMCS w Rzeszowie jest zatrudnionych obecnie 2 profesorów, 12 doktorów habilitowanych, 25 doktorów. W sumie w trzech jednostkach organizacyjnych szkolnictwa wyższego, które miałyby wspólnie utworzyć uniwersytet w Rzeszowie, jest zatrudnionych na pierwszym etacie 71 profesorów, 101 doktorów habilitowanych, 289 doktorów i 514 pozostałych nauczycieli akademickich. Obecnie w Wyższej Szkole Pedagogicznej prowadzone są studia doktoranckie na jednym kierunku, magisterskie - na 17 kierunkach i licencjackie - na 4 kierunkach. W WSP studiuje obecnie ponad 11 tys. osób, w tym ponad 6 tys. na studiach dziennych i ponad 5 tys. na studiach zaocznych. W filii UMCS w Rzeszowie kształcenie studentów prowadzone jest na dwóch kierunkach studiów dziennych oraz na 3 kierunkach studiów zaocznych. Ogółem kształci się ponad 1500 studentów w systemie studiów dziennych i prawie 4 tys. studentów w systemie studiów zaocznych. Na Wydziale Ekonomii Akademii Rolniczej w Rzeszowie prowadzone są 4 kierunki studiów dziennych, z tego 2 na poziomie licencjackim, i 3 kierunki studiów zaocznych. Kształci się ponad 1400 studentów studiów dziennych i ponad 900 studentów studiów zaocznych.

    W sumie w roku akademickim 2000/2001 studiuje na 23 kierunkach w wymienionych 3 jednostkach organizacyjnych szkolnictwa wyższego 19 800 studentów, w tym 9700 studentów na studiach dziennych. Uniwersytet w Rzeszowie w wypadku pozostawienia wysokości naboru na rok akademicki 2001/2002 na niezmienionym poziomie będzie więc liczył ponad 200 tys. studentów, wśród których połowę będą stanowili studenci studiów dziennych. Na wszystkich tych uczelniach prowadzona jest też bardzo szeroka działalność badawcza, są opracowywane tematy badawcze, w tym w ramach działalności statutowej i także jako granty KBN.

    Proponowana struktura uniwersytetu w Rzeszowie jest następująca: na początek byłyby to 4 wydziały z WSP: filologiczny, socjologiczno-historyczny, pedagogiczny i matematyczno-przyrodniczy oraz Wydział Prawa z filii UMCS i Wydział Ekonomii utworzony z Wydziału Ekonomii AR i Wydziału Ekonomii UMCS. W ciągu pierwszego roku działalności na uniwersytecie zajdą przemiany strukturalne i zostaną powołane dwa kolejne wydziały. Oczywiście będzie to zależało od koncepcji wypracowanej w środowisku akademickim, ale można przyjąć na podstawie informacji z uczelni, iż będzie to Wydział Wychowania Fizycznego i Zdrowotnego oraz Wydział Biologiczno-Rolny. Można także przewidywać, iż dziewiątym będzie - powstały z połączenia Instytutu Muzyki z Instytutem Plastyki - Wydział Nauk Artystycznych. Do roku 2005 zakłada się, iż w wyniku szybkiego rozwoju kadrowego uniwersytet w Rzeszowie będzie kształcił ok. 25 tys. studentów na 25-30 kierunkach i będzie pracował w strukturze 10-12-wydziałowej.

    Wysoki Sejmie! Komisja edukacji jednogłośnie opowiedziała się za utworzeniem Uniwersytetu Rzeszowskiego. Jednak w dyskusji wystąpiły rozbieżności głównie co do dwóch elementów. Przedstawiciele UMCS i Akademii Rolniczej, mimo że deklarowali chęć i poparcie odnośnie do powstania uniwersytetu, zwracali uwagę na konieczność zrekompensowania utraconego mienia i na przeszkody prawno-organizacyjne. Na przykład ponieważ filia UMCS nie ma osobowości prawnej i jest integralną częścią struktury organizacyjnej UMCS, senat UMCS uważa, iż dokonanie zniesienia filii powinno być poprzedzone stosowną uchwałą senatu akademickiego UMCS. Art. 5 pkt 1 ustawy mówi, że mienie UMCS filii w Rzeszowie stanie się z mocy ustawy mieniem Uniwersytetu Rzeszowskiego. Oznacza to wywłaszczenie z majątku będącego własnością UMCS w Lublinie, zgodnie ze stosownymi zapisami w księgach wieczystych. To są argumenty podnoszone między innymi przez władze UMCS.

    Ponieważ sprawy majątku były poruszane już podczas pierwszego posiedzenia komisji, zatem prezydium Komisji Edukacji, Nauki i Młodzieży zleciło Biuru Studiów i Ekspertyz opracowanie opinii prawnej na ten temat. I tak czytamy, że z art. 5 jednoznacznie wynika, że Uniwersytet Rzeszowski stanie się ex lege właścicielem mienia należącego do szkół wyższych, z których zostanie utworzony. W przypadku nabycia mienia z mocy prawa ustawodawca sam decyduje, i to bez względu na wolę adresata swoich dyspozycji czy innych podmiotów, których one dotyczą. Ustawodawca, chcąc zrekompensować uczelniom utratę mienia będącego w zarządzie wskazanych w projekcie jednostek organizacyjnych, powinien to wyraźnie uregulować. W przeciwnym razie i przy obecnym brzmieniu przepisów ustawy o utworzeniu Uniwersytetu Rzeszowskiego żądanie rekompensaty będzie nieuzasadnione. Podstaw do żądania rekompensaty nie daje ustawa o szkolnictwie wyższym, jak również art. 70 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.

    Pewne wątpliwości - pisze BSE - powstają natomiast na tle art. 21 ust. 1 i 2 konstytucji, który należy wziąć pod uwagę przy analizowaniu projektowanej ustawy. Art. 21 konstytucji stanowi: ˝1. Rzeczpospolita Polska chroni własność i prawo do dziedziczenia.; 2: Wywłaszczenie jest dopuszczalne jedynie wówczas, gdy jest dokonywane na cele publiczne i za słusznym odszkodowaniem˝. Wyrażona w art. 21 konstytucji norma należy do podstawowych zasad ustrojowych. Trybunał Konstytucyjny zasadę tę rozumie m.in. jako wzmożoną ochronę własności, polegającą na jednolitym traktowaniu wszelkich form własności, dopuszczającą wywłaszczenie wyłącznie na cele publiczne i za słusznym odszkodowaniem, w drodze aktu indywidualnego właściwego organu administracji państwowej, dotyczącego wskazanego indywidualnie przedmiotu własności prywatnej danej osoby fizycznej lub prawnej.

    Projektowana ustawa jest niewąpliwie ingerencją w prawo własności wymienionych w niej szkół wyższych. Prowadzi do uszczuplenia ich majątku. Wydaje się jednak, że ingerencji tej nie można uznać za niekonstytucyjną. Należy bowiem pamiętać, że ochrona własności nie ma charakteru absolutnego. Dopuszczalną formą wprowadzenia ograniczeń prawa własności jest forma ustawowa. Ustawodawca w procesie stanowienia ustaw korzysta z pełnej swobody kształtowania regulacji prawnych. Parlamentowi przysługuje bowiem swoboda dokonywania wyboru możliwych rozwiązań, czemu dawał wielokrotnie wyraz w swych orzeczeniach Trybunał Konstytucyjny.

    Ożywioną dyskusję w komisji wywołała uchwała Rady Głównej Szkolnictwa Wyższego, w której znalazła się negatywna opinia dotycząca ustawy o utworzeniu Uniwersytetu Rzeszowskiego. W opinii tej czytamy: Kryteria powoływania nowej państwowej uczelni typu uniwersyteckiego obejmują trzy warunki: zatrudnienie na podstawie mianowania co najmniej 60 nauczycieli akademickich posiadających stopień naukowy doktora habilitowanego, w tym co najmniej 30 posiadających tytuł naukowy; spełnienie warunków do prowadzenia studiów magisterskich na co najmniej 6 kierunkach, wraz z uprawnieniami do nadawania stopnia naukowego doktora w co najmniej 6 dyscyplinach nauki, w tym w co najmniej 3 dyscyplinach humanistycznych, a także nadawania stopnia naukowego doktora habilitowanego w co najmniej 2 dyscyplinach.

    Z dołączonych do projektu ustawy dokumentów wynika, iż Wyższa Szkoła Pedagogiczna w Rzeszowie posiada prawo do nadawania stopnia naukowego doktora w 5 dyscyplinach (wymaganych jest 6) oraz prawo do nadawania stopnia naukowego doktora habilitowanego w 1 dyscyplinie (wymagane są 2). Żadnego prawa do nadawania stopnia naukowego doktora ani doktora habilitowanego nie posiadają Filia w Rzeszowie UMCS w Lublinie i Wydział Ekonomii w Rzeszowie Akademii Rolniczej w Krakowie. Tak więc w każdej z przewidywanych w projektach ustaw konfiguracji przyszła uczelnia nie spełni wymogów dotyczących nadawania stopni naukowych. W tej sytuacji przesyłanie projektów ustaw do zaopiniowania senatom innych uniwersytetów rada musi uznać za niecelowe.

    W dyskusji stwierdzono, że Uniwersytet Rzeszowski ma lepsze warunki niż niektóre utworzone uniwersytety w momencie ich tworzenia (np. kryteria mówią o konieczności zatrudnienia 60 doktorów, a jest ich 175), że po utworzeniu Uniwersytetu Rzeszowskiego będzie można prowadzić politykę kadrową zmierzającą do możliwości spełniania kryteriów przez uzyskanie praw w kolejnych wydziałach do habilitacji i doktoryzowania. Stwierdzono też, że wydziały biologii, pedagogiki i artystyczny są przygotowane do ubiegania się do prawa nadawania stopnia naukowego doktora, a wydziały fizyki i filologii polskiej do nadawania stopnia naukowego doktora habilitowanego.

    Padły również zarzuty, że Rada Główna nie trzyma się własnych kryteriów i wydaje pozytywne opinie uczelniom, które ich nie spełniają.

    Wysoka Izbo! Komisja Edukacji, Nauki i Młodzieży przedstawia projekt z druku nr 2992 i wnosi, aby Wysoki Sejm raczył uchwalić tę ustawę. Przedstawia też wnioski mniejszości.

    Art. 1 mówi o tym, iż tworzy się z dniem 1 września 2001 r. Uniwersytet Rzeszowski, zwany dalej uniwersytetem. Do tego artykułu złożono wniosek mniejszości, w którym zastępuje się datę 1 września 2001 r. datą 1 lipca 2002 r. Autorzy wniosku mniejszości uważają, że termin wejścia w życie ustawy 1 września 2001 r. jest zbyt krótki, aby połączenie trzech uczelni mogło się odbyć w uporządkowany sposób w ciągu półtora miesiąca. Komisja edukacji tego zdania nie podzieliła.

    Art. 2 mówi o tym, jakie kierunki działalności uniwersytetu są podstawowe. Komisja przyjęła, iż będzie to kształcenie i prowadzenie badań naukowych w zakresie nauk prawnych, humanistycznych, społecznych, ekonomicznych, rolniczych, matematycznych, przyrodniczych, technicznych, teologicznych, artystycznych, a także upowszechnianie osiągnięć nauki, sztuki i kultury. Drugi wniosek mniejszości proponuje, aby ten zakres zmniejszyć i aby podstawowym kierunkiem działalności uniwersytetu było kształcenie i prowadzenie badań naukowych w zakresie nauk prawnych, humanistycznych, ekonomicznych, rolniczych i matematyczno-przyrodniczych.

    Kolejne artykuły mówią o tym, iż uniwersytet tworzy się z Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Krakowie, Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie Filia w Rzeszowie oraz Wydziału Ekonomii w Rzeszowie Akademii Rolniczej im. Hugona Kołłątaja w Krakowie. Z dniem utworzenia uniwersytetu znosi się Wyższą Szkołę Pedagogiczną w Rzeszowie, Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie Filia w Rzeszowie oraz Wydział Ekonomii w Rzeszowie Akademii Rolniczej im. Hugona Kołłątaja.

    Art. 5 mówi, iż mienie obejmujące własność i inne prawa majątkowe Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Rzeszowie, Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie Filia w Rzeszowie oraz Wydziału Ekonomii w Rzeszowie Akademii Rolniczej w Krakowie staje się mieniem uniwersytetu z dniem jego utworzenia.

    Kolejny 3. wniosek mniejszości proponuje w tym artykule dodać ustęp, który brzmi: ˝Z budżetu państwa uczelniom: Uniwersytetowi Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie i Akademii Rolniczej im. Hugona Kołłątaja w Krakowie przyznane zostaną w ciągu 2 lat od czasu wejścia w życie ustawy dotacje na inwestycje w wysokości odpowiadającej wartości nakładów poniesionych przez te uczelnie na nieruchomości położone w Rzeszowie˝. Komisja Edukacji, Nauki i Młodzieży w większości nie podzieliła poglądu, aby taki zapis znalazł się w ustawie. Stwarzałby on groźny precedens, który prowadziłby do roszczeń co do rekompensat majątkowych przy następnych przekształceniach uczelni wyższych. Komisja uznała, że majątek uczelni wyższych jest majątkiem skarbu państwa w zarządzie uczelni i wobec tego uczelnia nie ma prawa żądać rekompensat za część tego majątku, który przejdzie do utworzonej również państwowej uczelni. To nie znaczy, że w polityce inwestycyjnej rządu nie powinno się zwrócić uwagi na potrzeby uczelni, których majątek się pomniejszył.

    Panie Marszałku! Wysoki Sejmie! Jak już powiedziałem, Komisja Edukacji, Nauki i Młodzieży wnosi, aby Wysoki Sejm raczył uchwalić załączony projekt ustawy.

    Na koniec chciałbym powiedzieć, iż uważam, że spotkał mnie wyjątkowy zaszczyt, abym, jako absolwent Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Rzeszowie, mógł reprezentować komisję edukacji i składać to sprawozdanie. Dziękuję bardzo. (Oklaski)

Przebieg posiedzenia