3 kadencja, 58 posiedzenie, 3 dzień (24.09.1999)
21 punkt porządku dziennego:
Pierwsze czytanie rządowego projektu ustawy o miejscach pamięci narodowej (druk nr 1268).
Poseł Jan Chmielewski:
Panie Marszałku! Wysoka Izbo! Przedłożony Wysokiej Izbie oczekiwany projekt ustawy o miejscach pamięci narodowej, wraz z dostarczonymi zgodnie z wymogami regulaminu Sejmu projektami podstawowych aktów wykonawczych, stanowi niejako uzupełnienie ustawy o ochronie byłych obozów zagłady. Po uchwaleniu tej ustawy nie będzie można powiedzieć, że w Polsce chronione są wyłącznie ofiary mordowane przez hitlerowców w obozach zagłady, które rzeczywiście są wielkimi cmentarzami. Uważam, że spokój miejsc martyrologii musi być chroniony w sposób szczególny. Zachowanie pamięci narodu jest fundamentalnym zobowiązaniem każdego pokolenia. Obowiązek ten spoczywa na różnych organizacjach, w tym kombatanckich, oraz na organach władzy publicznej reprezentujących interesy narodu, bo co to za władza, która nie szacuje dziedzictwa narodowego.
Według dostępnych danych istnieje ok. 50 tys. znaków i obiektów pamięci narodowej na terenie Polski i poza jej granicami. Przedstawiony Wysokiej Izbie projekt ustawy o miejscach pamięci narodowej w sposób pełny reguluje problematykę ich ochrony. I tak: zawiera definicję miejsc pamięci narodowej, określa zasady ich ustanawiania, utrzymywania i likwidacji, wprowadza szczególne zasady odbywania zgromadzeń i prowadzenia działalności gospodarczej na obszarze tych miejsc lub w ich bezpośrednim otoczeniu. Definicja miejsca pamięci narodowej obejmuje obiekty budowlane i inne przedmioty upamiętniające postaci, wydarzenia znaczące zarówno dla Polski i narodu polskiego, jak i innych narodów.
Projekt ustawy przewiduje, że miejsce pamięci narodowej ustanowić można z urzędu lub na wniosek, jeżeli wnioskodawca daje rękojmię utrzymania miejsca pamięci narodowej. Organami właściwymi w sprawach ustanawiania miejsc pamięci są rada gminy, wojewoda, sekretarz generalny Rady Ochrony Pamięci Narodowej. W projekcie przewiduje się, że wojewoda lub organ gminy mogą zakazać odbycia zgromadzenia organizowanego na obszarze lub w bezpośrednim otoczeniu miejsca pamięci narodowej, jeżeli cel albo odbycie tego zgromadzenia mogłoby spowodować rażące naruszenie powagi lub charakteru miejsca. Wojewoda może również zakazać prowadzenia działalności gospodarczej na obszarze lub w bezpośrednim otoczeniu miejsca pamięci. Prowadzącemu działalność gospodarczą przysługuje odszkodowanie za straty poniesione w związku z jej zaprzestaniem.
Proponuje się powołać w miejsce Rady Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa organ właściwy w sprawach ochrony miejsc pamięci narodowej - sekretarza generalnego Rady Ochrony Pamięci Narodowej wraz z jego organem opiniodawczo-doradczym Radą Ochrony Pamięci Narodowej. Projekt ustawy przewiduje również Medal Pamięci Narodowej. Uważam to za bardzo pozytywne działanie.
Wysoka Izba otrzymała także projekty podstawowych aktów wykonawczych - rozporządzenia ministra spraw wewnętrznych i administracji. Warto zaznaczyć, że przeszło 50 lat po II wojnie światowej miejsca pamięci narodowej naszego kraju, jak i innych narodów na terenie naszej ojczyzny były traktowane instrumentalnie. Jako mieszkaniec Wrocławia wspomnę miejsce kaźni chociażby więzienia na ul. Klęczkowskiej czy czasy, kiedy przeganiano nas, kiedy chcieliśmy złożyć symboliczny znicz pod krzyżami z napisem ˝Katyń˝ czy w innych miejscach. U wielu zmiana świadomości nastąpiła z konieczności w okresie przemian ustrojowych po 1989 r. Wówczas zaczęto mówić, że obok naszego narodu żyją inne narodowości, które mają swoje tradycje i swoich zmarłych, i wtedy dopiero mogliśmy mówić m.in. o sprawach Sybiraków, reaktywować Związek Sybiraków.
Osobiście uważam, że wobec innych narodów powinniśmy zachować zasadę wzajemności. Myślę, że każdemu, kto poległ w wyniku działań wojennych, każdej ofierze wojny należy się pamięć. Dlatego trzeba odszukać i oznaczyć groby. Temu ma służyć przedstawiona Wysokiej Izbie ustawa o miejscach pamięci narodowej. Projekt tej ustawy w istocie swojej nie dotyczy kwestii stawiania pomników chwały. Każde miejsce pamięci narodowej to miejsce zadumy i refleksji, gdzie można zapalić symboliczny znicz na grobach poległych i pomordowanych. Bez represji. Miejsce pamięci to przestroga dla nowych pokoleń, to miejsce szczególnej edukacji dotyczącej przeszłości i przyszłości. Podzielam pogląd, że w sytuacji, kiedy podważa się autorytety i wartości istotne dla formowania narodu i państwa, pamięć narodowa powinna być wartością niewzruszoną.
Jestem przekonany, że przedstawiony Wysokiej Izbie projekt ustawy po pracach w komisjach, dalszych pracach legislacyjnych, po uzupełnieniach pozwoli skutecznie chronić dobre imię Polski. Dziękuję bardzo. (Oklaski)
Przebieg posiedzenia