3 kadencja, 110 posiedzenie, 2 dzień (06.06.2001)
Oświadczenia.
Poseł Ewa Tomaszewska:
Słowo daję, że nie będę czytała wszystkiego.
Panie Marszałku! Wysoka Izbo! 5 czerwca br. rzecznik praw obywatelskich zorganizował konferencję poświęconą realizacji wprowadzonego do Kodeksu pracy w 1996 r. zapisu gwarantującego pracownikom poszanowanie godności i innych dóbr osobistych przez pracodawcę. Praktyka wskazuje, że przepisy Kodeksu cywilnego o ochronie dóbr osobistych nie stanowią wystarczającego zabezpieczenia. Konsekwencje uczynienia z godności człowieka kategorii prawa pracy są istotne. Choć Kodeks pracy nie przewiduje wprost sankcji z powodu naruszenia przez pracodawcę godności osobistej pracownika, jednak prawo pracownika do poszanowania jego godności nie jest prawem bezroszczeniowym. Nowelizacja Kodeksu pracy w 1996 r. stworzyła dla pracownika, którego godność została naruszona przez pracodawcę w sposób rażący, możliwość rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia. Przysługuje mu wówczas odszkodowanie w wysokości wynagrodzenia za okres wypowiedzenia lub, jeśli umowa zawarta była na czas określony lub na czas wykonywania określonej pracy, w wysokości wynagrodzenia za okres 2 tygodni. Wiadomo, że w dobie wielkiego głodu pracy nie jest to wiele, ale po raz pierwszy zaistniała dla pracownika skonkretyzowana forma obrony z mocy samego prawa pracy w sytuacji naruszania jego godności przez pracodawcę.
Łamanie przepisów chroniących godność pracownika niestety nierzadko się zdarza. Często pracodawca traktuje go przedmiotowo, uważając jego siłę roboczą jedynie za towar. Często wyszydza jego przekonania, ujawnia intymne okoliczności jego życia, nie szanuje tajemnic objętych prawem do prywatności. Naruszanie prawa do godności ma miejsce zarówno przed podjęciem pracy, w trakcie czynności poprzedzających zatrudnienie, jak i w trakcie trwania stosunku pracy i po jego rozwiązaniu.
Obraźliwy sposób prowadzenia rozmów kwalifikujących do pracy, wymaganie ujawniania intymnych szczegółów dotyczących przyszłego pracownika, w szczególności domaganie się informacji o ewentualnej ciąży, nałogach, orientacji seksualnej, wydawanie poleceń w obraźliwej formie, żądanie dodatkowych informacji o członkach rodziny pracownika jest niedopuszczalne.
Do naruszenia godności pracowniczej dochodzi także w razie kierowania pracownika do innej pracy na podstawie art. 42 § 4 Kodeksu pracy, gdy ta inna praca nie jest pracą odpowiednią, gdyż wymaga kwalifikacji zdecydowanie niższych od posiadanych przez pracownika. Do naruszeń godności pracownika może dochodzić także w związku z rozwiązaniem stosunku pracy, gdy pracodawca rozprzestrzenia nieprawdziwą, obraźliwą dla pracownika ocenę jego pracy.
Do Biura Rzecznika Praw Obywatelskich wpływają liczne skargi pracowników i poszukujących pracy bezrobotnych. W celu oceny przydatności pracownika pracodawcy uciekają się do zmuszania go do poddania się badaniom wariograficznym. Zdarzają się przypadki używania wobec pracowników specyficznych form przemocy fizycznej, np. ciągnięcie za uszy. Wobec maszynistów rozpoczynających pracę stosowano prewencyjnie badania alkomatem w obecności pasażerów. Poniżaniu pracowników służyło też rozpowszechnianie informacji o ich stanie zdrowia; w szczególności dotyczyło to osób upośledzonych umysłowo w stopniu lekkim i osób chorych psychicznie, co ułatwiało oznakowanie odpowiednim symbolem orzeczeń o niepełnosprawności.
Rzecznik praw obywatelskich zwrócił uwagę na fakt, że dawniej jego urząd chronić miał obywatela przed omnipotentnym państwem. Dziś zdecydowanie częściej musi chronić pracowników przed gwałcącymi ich prawa i godzącymi w ich godność pracodawcami, wykorzystującymi dziś tak wysoką stopę bezrobocia do uzależniania od siebie i poniżania pracowników. Wydaje mi się, że tego rodzaju konferencje - a brała udział w tej konferencji znaczna liczba specjalistów od prawa pracy, ludzi, którzy zajmują się tym zagadnieniem na co dzień naukowo - są bardzo przydatne i warto czasem wsłuchać się w te wypowiedzi. Dziękuję bardzo. (Oklaski)
Przebieg posiedzenia