2 kadencja, 59 posiedzenie, 2 dzień (14.09.1995)

5 punkt porządku dziennego:
Pierwsze czytanie rządowego projektu ustawy o zmianie ustawy o kontroli skarbowej i niektórych innych ustaw (druk nr 1175).

Poseł Stanisław Rusznica:

    Panie Marszałku! Wysoka Izbo! Ustawa z dnia 28 wrześnie 1991 r. o kontroli skarbowej powołała do życia wyspecjalizowane służby kontroli skarbowej. Służby te przez trzy i pół roku wypełniały swoje zadania zgodnie z ustawą, której celem jest ochrona interesów i praw majątkowych skarbu państwaoraz zapewnienie skuteczności wykonywania zobowiązań podatkowych i innych należności stanowiących dochód budżetu państwa lub państwowych funduszy celowych, a także badanie zgodności z prawem gospodarowania mieniem innych państwowych osób prawnych.

    Ponadtrzyletni okres obowiązywania ustawy o kontroli skarbowej potwierdził zasadność istnienia wyspecjalizowanych służb kontrolnych. Kontrola skarbowa, moim zdaniem, okazała się narzędziem skutecznym w wypadku nieprawidłowości i oszustw. Inspektorzy kontroli skarbowej przeprowadzili 82 384 kontrole w latach 1992-1994. W wyniku przeprowadzonych kontroli w większości, bo w około 80%, jednostek objętych kontrolą ujawniono nieprawidłowości mające różnego rodzaju znamiona na łączną kwotę 88 430 mld zł, w tym ustalenia skutkujące przypisami do budżetu (uszczuplenia podatkowe) osiągnęły do końca 1994 r. 46,8 bln zł, z czego 21 bln zł to plon ubiegłego roku.

    Inna sprawa, że nie cała kwota stwierdzonych uszczupleń podatkowych została przez urzędy skarbowe ściągnięta. Kontrole pokazują niewielki fragment serii oszustw i innego rodzaju nieprawidłowości dokonywanych na szkodę skarbu państwa. Mimo tych efektów w odczuciu społeczeństwa skuteczność ich działania uznawana jest za niesatysfakcjonującą, co zdaniem pracowników urzędów kontroli skarbowej jest skutkiem małych uprawnień, jakie posiadają.

    Przepisy ustawy o kontroli skarbowej stanowią bardzo skomplikowaną procedurę kontrolną i pokontrolną, bardziej wykorzystywaną przez podatników i chroniących ich interesy, niż zapewniającą szybkość i skuteczność działania kontrolującym. Procedura ta nie zapewnia szybkości i skuteczności działań kontrolnych. Niestety, z jednej strony rzeczywistość oraz procesy transformacji gospodarczej, rozwój drobnej wytwórczości, powstawanie nowych podmiotów gospodarczych, wchodzenie na polski rynek kapitału zagranicznego, a z drugiej strony przepisy proceduralne nie dostosowane do obecnej sytuacji gospodarczej uniemożliwiają w pewnych przypadkach skuteczność, efektywność kontroli skarbowej.

    Trzeba stwierdzić, że istnieje w gospodarczym życiu kraju tzw. szara strefa. Mając na myśli to pojęcie, należy przez to rozumieć nie tylko działalność gospodarczą nie zgłoszoną do opodatkowania, ale także tę zgłoszoną, w wyniku której - wskutek luk prawnych oraz braku skuteczniejszych mechanizmów kontroli, ścigania, egzekwowania i karania - zataja się i nie deklaruje do opodatkowania znacznej części dochodów.

    Trzeba jasno powiedzieć, że działalność gospodarczą prowadzą nie tylko ludzie prawi, lecz i tacy, którzy usiłują wzbogacić się kosztem innych, unikając płacenia należnych podatków. Jednym ze środków stosowanych przez takie osoby lub podmioty jest skuteczne utrudnianie czynności kontrolnych, korzystanie z obecnej procedury, która umożliwia odwlekanie ustalenia prawomocną decyzją zobowiązania podatkowego nawet o kilka lat. Wszystkie te symptomy znane są zarówno organom kontroli skarbowej, jak i organom podatkowym, lecz w świetle obowiązujących aktów prawnych takie zachowania podatników są możliwe.

    Powstanie z dniem 7 lutego 1992 r. urzędów kontroli skarbowej miało na celu zwalczanie szarej strefy. Jak wykazała jednak praktyka, urzędy te nie zostały wyposażone w odpowiednie kompetencje, które pozwoliłyby im w pełni zwalczać patologie życia gospodarczego. Zakres kontroli skarbowej nie obejmował dotychczas szarej strefy - podmiotów gospodarczych działających na rynku, ale nigdzie nie zarejestrowanych i nie płacących podatków.

    Przepisy dotychczas obowiązującej ustawy z 28 września 1991 r. o kontroli skarbowej nie dają urzędom pełnych kompetencji podmiotowych i przedmiotowych, by prowadzić kontrolę działalności nie zgłoszonej do opodatkowania, bowiem generalnie do zakresu kontroli należy ˝kontrola rzetelności deklarowanych podstaw opodatkowania˝. Dlatego też w celu pełnego zabezpieczenia oraz pełnej ochrony interesów skarbu państwa i jego praw majątkowych niezbędna jest nowelizacja ustawy z dnia 28 września 1991 r. o kontroli skarbowej. Nowelizacja ustawy wraz z uchwaleniem Ordynacji podatkowej stworzy spójne i stabilne prawo proceduralne oraz silne i skuteczne mechanizmy kontroli, ścigania i egzekwowania dochodów państwa, a wraz z nowelizacją ustawy karnej skarbowej - karania przestępców podatkowych. W niedalekiej przyszłości wprowadzenie w życie tych nowych norm prawnych zapewni także właściwe wpływy do budżetu państwa, a tym samym dostatniejsze życie obywateli.

    Zmiany ustawy o kontroli skarbowej powinny iść w kierunku rozszerzenia zakresu podmiotowego i przedmiotowego kontroli przez objęcie kontrolą również podmiotów nie deklarujących swoich przychodów, dochodów czy majątku i wydatków do opodatkowania, co pozwoli na objęcie kontrolą całości zdarzeń gospodarczych, w których uczestniczą zarówno legalne podmioty gospodarcze, jak i działające nielegalnie.

    Dobrze się stało, że w celu skuteczności i efektywności kontroli skarbowej - zwłaszcza szarej strefy - zaproponowano w projekcie ustawy m.in.:

    - rozszerzenie zakresu przedmiotowego kontroli skarbowej o ujawnienie i kontrolę nie zgłoszonej do opodatkowania działalności gospodarczej, a także ujawnienie dochodów nie znajdujących pokrycia w ujawnionych źródłach przychodów (art. 2 ust. 1 pkt 1a);

    - kontrolę źródeł pochodzenia majątku (art. 2 ust. 1 pkt 4).

    W świetle obowiązujących przepisów organy kontroli skarbowej nie mogły dotychczas prowadzić kontroli w tym zakresie, pomimo iż wiedziały, że ktoś wydaje kilka razy więcej, niż wynoszą osiągane przez niego dochody.

    Uważam, że rozszerzenie zakresu przedmiotowego kontroli skarbowej stworzy sytuację, że organy kontroli skarbowej będą miały należyte, na miarę oczekiwań społeczeństwa, kompetencje.

    Pozytywnie należy ocenić zmiany brzmienia art. 7 ustawy, a zwłaszcza brzmienie ust. 2 tego artykułu. Najwyższy czas, by organy kontroli skarbowej były uprawnione i miały możność korzystania z będących w posiadaniu organów podatkowych informacji o podatnikach. Dotychczas takich możliwości nie miały, a jeśli je uzyskiwały u tych podmiotów, to niezgodnie z obowiązującymi przepisami. Jak to jest możliwe, że organ kontroli skarbowej nie mógł zasięgać informacji o podatnikach z podstawowego źródła, instytucji i organu podległego temu samemu ministerstwu?

    Zmiany wprowadzone w art. 13 - 20, 23 i w art. 35 oceniam pozytywnie. Zawierają uregulowania zwiększające w stosunku do stanu obecnego skuteczność postępowania kontrolnego, z tym że w art. 14 ust. 1 proponuję po wyrazach: ˝po okazaniu legitymacji służbowej˝ dodać wyrazy: ˝kontrolowanemu lub˝. Gdybyśmy przyjęli proponowane brzmienie tego ustępu, zawarte w omawianym projekcie ustawy (druk nr 1175, str. 5), brak by było podstawy do wszczęcia kontroli w czasie obecności kontrolowanego po okazaniu legitymacji służbowej bez upoważnienia i zawiadomienia o wszczęciu postępowania kontrolnego, gdyż ta osoba nie jest wymieniona w art. 13 ust. 2 projektowanej ustawy. Wreszcie organy kontroli skarbowej będą mogły dokonywać kontroli w wypadku nieobecności kontrolowanego. Dotychczas wiele kontroli nie zostało wszczętych lub zostało wszczętych z opóźnieniem na skutek zamierzonej lub nie zamierzonej, uzasadnionej nieobecności kontrolowanego. Wielu podatników pod ochroną prawa unikało w nieodpowiednim dla nich czasie kontroli skarbowej, a tym samym często ukrywało nieprawidłowości. Przy obecnie obowiązujących uregulowaniach ustawy o kontroli skarbowej utrudnieniem przy kontroli skarbowej są ograniczenia zasięgu terytorialnego właściwości miejscowej kontroli do województwa, co znacznie utrudnia prowadzenie np. konfrontacji dokumentów u kontrahentów mających siedzibę na terenie innego województwa. Dotychczas, gdy inspektor chciał zajrzeć do dokumentów kontrahenta kontrolowanej firmy, musiał uruchamiać całą skomplikowaną procedurę, dosłownie prosić inny urząd kontroli skarbowej, by zebrał niezbędne informacje w drodze kontroli rozpoznawczej.

    Projektowany art. 20 ust. 2 ustawy przewiduje możliwość sprawdzenia prawidłowości i rzetelności badanych dokumentów u kontrahentów kontrolowanego bez wszczęcia wobec nich postępowania kontrolnego. Zmiana przepisu w tym zakresie znacznie usprawni postępowanie kontrolne. Rozwiązanie to umożliwi podjęcie czynności sprawdzających na podstawie okazanej legitymacji służbowej, bez konieczności wszczynania postępowania określonego w art. 13.

    Panie Marszałku! Wysoka Izbo! Na zakończenie powiem, że dobrze się stało, iż intencją projektowanej zmiany ustawy jest też dostarczenie urzędom kontroli skarbowej skuteczniejszych instrumentów i wprowadzenie nowych rozwiązań ułatwiających wykonywanie kontroli skarbowej, a także zwalczanie wszelkiego rodzaju przestępstw podatkowych, w tym szarej strefy. Wnoszę, aby projekt tej ustawy przekazać do Komisji Polityki Gospodarczej, Budżetu i Finansów oraz Komisji Ustawodawczej do dalszej obróbki legislacyjnej. (Oklaski)

Przebieg posiedzenia