1 kadencja, 35 posiedzenie, 2 dzień (22.01.1993)
3 i 4 punkt porządku dziennego:
3. Pierwsze czytanie poselskiego projektu ustawy o samorządzie powiatowym.
4. Pierwsze czytanie poselskiego projektu ustawy o samorządzie wojewódzkim.
Poseł Stanisław Kalemba:
Panie Marszałku! Wysoka Izbo! Wprowadzony pod obrady plenarne poselski projekt ustawy o samorządzie powiatowym należy rozważać w świetle koncepcji modelu administracji publicznej i podziału zadań pomiędzy poszczególne struktury administracji samorządowej i rządowej.
Powiat powinien mieć przede wszystkim charakter samorządowy, odrębną od państwa i gmin osobowość prawną, powinien być odrębnym podmiotem prawa publicznego, wykonującym zadania publiczne w imieniu własnym i na własną odpowiedzialność, powinien też mieć radę pochodzącą z wyborów powszechnych i władzę wykonawczą, czyli zarząd ze starostą powoływany przez radę. Powiat obok zadań własnych powinien wykonywać kompetencje rządowe, by można było zapewnić spoistość wykonywania funkcji administracyjnych o wymiarze ogólnonarodowym. Nie da się na tym szczeblu oddzielić interesu samorządu lokalnego od ochrony interesu ogólnonarodowego.
Jakie cele powinny przyświecać reformie powiatowej?
Istotą reformy administracji lokalnej jest uporządkowanie terytorialnej organizacji państwa, zbudowanie jednolitej struktury terytorialnej dla prawie całej administracji publicznej, rządowej i samorządowej. Obecny stan jakby zatrzymał dalsze niezbędne reformy administracji, co jest nie do utrzymania przez dłuższy okres, gdyż blokuje rozwój i sprawność tej administracji.
Istotą reformy jest przebudowanie państwa biurokratycznego, centralistycznego w państwo obywatelskie. Tym celom ma służyć zasadnicza reforma samorządu. Powinno nastąpić przekazanie powiatowi wszystkich zadań z zakresu usług publicznych, administracyjnych, ochrony i nadzoru zaspokajania podstawowych potrzeb zbiorowych elektoratu powiatowego. Przeksztalcenia te powinny doprowadzić do przebudowy finansów publicznych poprzez zmianę proporcji dysponowania wydatkami zarówno w administracji rządowej, jak i w samorządzie terytorialnym. Obecnie gminy ponoszą ok. 13-15% wydatków publicznych. Z chwilą powstania powiatów ten udział samorządu powinien wzrosnąć do ok. 35-40%. Jest to podstawą wzrostu efektywności zarządzania finansami publicznymi. Tworzenie powiatów ma służyć maksymalnemu zespoleniu organizacji gmin, powiatów i województw. Zadania postawione przed powiatem powinny wynikać z faktycznych potrzeb lokalnych, które do tej pory nie mogły być skutecznie realizowane.
Opowiadam się za wariantem starosty jako organem samorządowym administracji, wykonującym zadania zlecone przez administrację rządową.
Na podstawie uwag i wniosków zgłoszonych przez poszczególne samorządy poznańskich gmin, m.in. Poznania, Gniezna, Nowego Tomyśla, Środy, Dominowa, oraz bezpośrednio przez wyborców przedstawiam następujące uwagi: Jeśli chodzi o art. 7 ust. 2 pkt 8, nasuwa się pytanie: Czy powiat ma być właścicielem, a jeśli już, to jakiego mienia? W projekcie poselskim stosunek do mienia i jego własności jest słabo określony. W rozdz. 5 nie można zgodzić się z poglądem, że jedynym kryterium wydzielania miast z powiatów jest liczba mieszkańców, ściśle przyjęta jakaś wielkość, np. powyżej 100 tys. mieszkańców. O tym, czy miasto może być wydzielone, powinny decydować funkcje, jakie to miasto pełni w swoim otoczeniu, tu przykład 70-tysięcznego Gniezna, które jest kolebką państwa. Inne znaczenie ma 50-tysięczne miasto w regionie rolniczym, a inne w regionie przemysłowym. W rozdz. 8 - powiatowi należałoby powierzyć również tworzenie celowych związków komunalnych między powiatami i gminami, np. powiat poznański z gminą Poznań. Przy tworzeniu powiatów należy bezwzględnie usunąć kardynalne sprzeczności, jakie występują przy obsłudze mieszkańców danych gmin czy miejscowości, np. obecnie w dwóch urzędach rejonowych. Dochodzi tutaj do sytuacji kuriozalnych. Chcąc załatwić określoną sprawę trzeba udawać się do dwóch miast z urzędami rejonowymi, oddalonych od siebie o 20 czy nawet 30 km. Przykład: aby uzyskać wyciąg z wykazu zmian gruntowych w byłym jednym mieście powiatowym, należy uzyskać odpis z księgi wieczystej sądu rejonowego w byłym drugim mieście powiatowym. Podobne przykłady można mnożyć. Przy tworzeniu powiatów muszą być wzięte pod uwagę wszystkie okoliczności, by unikać tego typu błędów. Decyzje muszą być skonsultowane w szerokim zakresie, przemyślane, zaakceptowane przez mieszkańców, gdyż taka organizacja powinna funkcjonować przez dziesiątki lat. Nie można przy tworzeniu powiatów pominąć dotychczasowego dorobku powiatów, które były ukształtowane historycznie. Nie można nie wziąć pod uwagę powiązań gospodarczych, kulturowych i innych. Przy tworzeniu konkretnego powiatu, do którego miałyby wejść gminy nie tylko z jednego województwa, powinny nastąpić równocześnie zmiany granic województw. Nie wyobrażam sobie, żeby jeden powiat znajdował się na obszarze dwóch czy więcej województw. W zasadniczy sposób powinny być zmienione zasady finansowania tych samorządów. Finanse w tym projekcie stanowią także bardzo słabą stronę. Należy odejść od dotychczasowych zasad przepływu środków - do centrali - Ministerstwa Finansów - i ich dzielenia, przesyłania do gmin, a w przyszłości powiatów. Środki te powinny w zdecydowanej większości bezpośrednio wpływać na konta tych samorządów, z pominięciem centrali.
Od powstania powiatów nie ma odwrotu, ale choć w Polsce wiele decyzji potrzebnych jest od zaraz, to nie wolno tworzyć powiatów w trybie przyspieszonym. Ustawy wraz z projektami ustaw towarzyszących i rozporządzeń wykonawczych muszą być przygotowane wszechstronnie, skonsultowane z samorządami gminnymi i mieszkańcami. Takie zaakceptowane przez obywateli rozwiązanie powinno być trwałe, funkcjonować przez długi okres bez konieczności zmian. Pośpiech w tworzeniu powiatów na niekorzyść rzetelności, solidności wszelakich powiązań, społecznego poparcia i długotrwałości rozwiązań nie jest wskazany. Niedopuszczalne, by rząd chciał reformować samorząd bez obywateli, w ramach ewentualnego nieszczęsnego uzyskania specjalnych uprawnień. Byłby to koniec samorządności i państwa obywatelskiego.
Opowiadam się za skierowaniem projektu ustawy o samorządzie powiatowym do rozpatrzenia przez powołaną nadzwyczajną komisję sejmową.
Przebieg posiedzenia