1 kadencja, 11 posiedzenie, 2 dzień (20.03.1992)

10 punkt porządku dziennego:
Interpelacje i zapytania.

I Zastępca Prokuratora Generalnego Stanisław Iwanicki:

    Panie Marszałku! Wysoka Izbo! Odpowiadając na zapytanie pana posła Mariana Żenkiewicza, czy tak zwane płatne donosicielstwo jest zgodne z przepisami prawa, uprzejmie informuję, że wynagradzanie osób zawiadamiających o przestępstwie mieści się w zakresie art. 36 ust. 4 ustawy z dnia 28 września 1991 r. o kontroli skarbowej. W myśl tego przepisu osoby nie będące pracownikami organów kontroli skarbowej za udzielanie tym organom pomocy mogą otrzymywać wynagrodzenie wypłacane z funduszu operacyjnego. Nie ulega wątpliwości, że pomoc może polegać na zawiadomieniu tych organów o popełnieniu przestępstwa skarbowego przez określoną osobę. Tego rodzaju unormowanie znajduje się w ustawie i nie można uznać, że jest ono sprzeczne z przepisami aktów prawnych tej samej rangi. Żaden z przepisów ustawowych nie zabrania tego rodzaju zachowań.

    Niewątpliwie cytowany wcześniej przepis ustawy o kontroli skarbowej ma charakter instrumentalny i utylitarny, ma ułatwić ściganie przestępstw i wykroczeń skarbowych. Przepis ten, podobnie jak cały system prawa, jest nie tylko przedmiotem akcydentalnych ocen ze strony poszczególnych jednostek, lecz także ocen formułowanych przez przedstawicieli określonych grup i środowisk społecznych.

    W naszym kręgu kulturowym donosicielstwo ma pejoratywne znaczenie. Prawo powinno mieć taką wartość moralną, by wyznaczało lub ochraniało działania tradycyjnie podlegające aprobacie moralnej, a zakazywało zachowań uznawanych za moralnie naganne i utrudniało je. Stąd też w sygnalizowanej regulacji dostrzega się ujemne wartości moralne. Mamy tu do czynienia ze zjawiskiem oderwania się wartości ekonomicznych i politycznych od wartości moralnych, które z reguły powinny przecież wspierać unormowania prawne. Wybór którejkolwiek z tych wartości, określenie priorytetu, to zadanie Wysokiej Izby.

    Unormowanie będące przedmiotem zapytania nie jest wyjątkiem w naszym ustawodawstwie. Analogiczne przepisy zawiera ustawa z dnia 6 kwietnia 1990 r. o Policji i ustawa z tego samego dnia o Urzędzie Ochrony Państwa. W myśl art. 22 ust. 2 ustawy o Policji za udzielanie pomocy temu organowi może być przyznane obywatelom nie będącym policjantami wynagrodzenie wypłacane z funduszu operacyjnego. Prawie identyczne brzmienie ma art. 13 ust. 2 ustawy o Urzędzie Ochrony Państwa. Wynagrodzeń za udzielenie pomocy policji, organom kontroli skarbowej i Urzędu Ochrony Państwa, wypłacanych z funduszu operacyjnego zgodnie z art. 30 ust. 1 pkt 2 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych, nie łączy się z dochodami z innych źródeł przychodów.

    Ten przegląd naszych ustaw wskazuje, że za przyzwoleniem Sejmu opłacanie tzw. donosicielstwa jest prawnie dopuszczalne. Premiowanie osób donoszących o przestępstwie, aczkolwiek w innej formie, znane jest też Kodeksowi karnemu. Przykładowo w myśl art. 243 § 1 Kodeksu karnego sprawca łapownictwa biernego, który zawiadomił organ powołany do ścigania o fakcie przestępstwa i okolicznościach jego popełnienia zanim organ ten o nich się dowiedział, lub najpóźniej przy pierwszym przesłuchaniu w toku postępowania karnego ujawnił prawdę, korzysta z nadzwyczajnego złagodzenia kary, a nawet może skorzystać z odstąpienia od wymierzenia kary.

    Fakt postawienia przez pana posła Mariana Żenkiewicza takiego zapytania wykazuje, że internalizacja tej normy jest rzeczą wysoce wątpliwą. Liczne głosy w prasie, odnoszące się negatywnie do tego uregulowania, dowodzą, że raczej jego adresaci nie odczuwają wewnętrznej potrzeby posłuchu dla tej normy i jej aprobowanie nie jest podyktowane poczuciem słuszności wskazanego przez nią postępowania. Dziękuję za uwagę.

Przebieg posiedzenia