1 kadencja, 11 posiedzenie, 2 dzień (20.03.1992)

9 punkt porządku dziennego:
Pierwsze czytanie przedstawionych przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej projektów ustaw:
   - o orderach i odznaczeniach (druk nr 152);
   - przepisy wprowadzające ustawę o orderach i odznaczeniach, uchylające przepisy o tytułach honorowych oraz zmieniające niektóre ustawy (druk nr 153);
   - o zmianie Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej (druk nr 154).

Poseł Andrzej Wojtyła:

    Panie Marszałku! Wysoka Izbo! Klub Parlamentarny PSL ˝Solidarność˝ pozytywnie ocenia regulacje prawne, z jakimi wystąpił prezydent Rzeczypospolitej Polskiej w zakresie systemu odznaczeń państwowych. Szczególnym celem tych regulacji prawnych jest ukształtowanie nowego systemu odznaczeniowego, spójnego z obecnymi przemianami społecznymi i gospodarczymi, jakie zaszły w ostatnich latach w naszym kraju. Ponadto regulacje te nawiązują bezpośrednio do szczytnych tradycji historycznych w systemie odznaczeń naszego narodu.

    Proponowany projekt ustawy o orderach i odznaczeniach państwowych nawiązuje bezpośrednio do tradycji nadawania orderów, jaka ukształtowała się w II Rzeczypospolitej. Po odzyskaniu niepodległości Polski w 1918 r. władze zastały w pełni rozwinięty kodeks orderowy nawiązujący wyraźnie do reguł i tradycji z okresu I Rzeczypospolitej.

    W okresie II wojny światowej rząd polski na emigracji kontynuował nadawanie niektórych orderów i odznaczeń sprzed wojny. Po zakończeniu wojny ustrój komunistyczny zasadniczo zmienił system polskich odznaczeń i orderów państwowych. Wprawdzie pod koniec 1944 r. PKWN zaakceptował ordery nadawane w II Rzeczypospolitej, to jednak w praktyce nie były one stosowane. Podstawowym aktem normującym zasady nadawania orderów i odznaczeń była ustawa z 17 lutego 1960 r.

    Obecna regulacja prawna w tej materii ma za zadanie ustalenie nowej hierarchii orderów i odznaczeń państwowych. Według projektowanej ustawy najwyższym orderem III Rzeczypospolitej ma być Order Orła Białego, który historycznie jest najstarszym orderem polskim. Ustanowiony został przez króla polskiego Augusta II Mocnego, kiedy to 12 listopada 1705 r. rozdał go swym stronnikom w Tykocinie. Order ten od początku nie posiadał statutu na piśmie, a kawalerów tego orderu obowiązywały prawa zwyczajowe, ustalane osobiście przez króla. W epoce saskiej order ten należał do wielce cenionych w Europie. Stanisław August Poniatowski nagradzał również niewiele osób tym orderem. Liczba nadań nieco wzrosła w okresie przygotowywania Konstytucji 3 maja. Po rozbiorach Polski nadawanie orderu zostało zawieszone. Po upadku powstania listopadowego został on włączony do listy orderów rosyjskich i jego rangę obniżono. Order Orła Białego ustawą Sejmu z dnia 4 lutego 1921 r. został restytuowany jako order najwyższy w II Rzeczypospolitej. Początkowo order ten nadawał Naczelnik Państwa, później prezydent na wniosek poszczególnych ministrów. Dekoracji tym orderem dokonywał osobiście prezydent.

    Panie Marszałku! Wysoka Izbo! Drugim kolejno orderem ma być Order Virtuti Militari, który jest najstarszym historycznie orderem polskim o charakterze wojskowym. Warto pamiętać, że order ten jest najstarszym spośród nadawanych dzisiaj orderów wojskowych na świecie. Order ten od chwili jego ustanowienia, w czerwcu 1792 r., był najwyższym polskim orderem wojennym. Po uchwaleniu Konstytucji 3 maja została zawiązana konfederacja targowicka i nastąpiła zbrojna interwencja rosyjska. Po zwycięstwie wojsk polskich w bitwie pod Zieleńcami z inicjatywy księcia Józefa Poniatowskiego doszło do ustanowienia tego orderu przez króla Stanisława Augusta.

    Gdy Polska odzyskała niepodległość, Sejm RP uchwałą z dnia 1 lipca 1919 r. order ten restytuował. Zachowano podział na 5 klas wprowadzony w okresie Księstwa Warszawskiego oraz określono kwalifikacje czynów, za które żołnierze mogli otrzymać poszczególne klasy tego orderu.

    Wysoka Izbo! Projekt ustawy przewiduje także nadawanie 5-klasowego Orderu Odrodzenia Polski, ustanowionego przez Sejm 4 lutego 1921 r. w celu nagradzania zasług położonych w służbie dla państwa i społeczeństwa. Ponadto nowy projekt przewiduje wprowadzenie 5-klasowego Orderu Zasługi Rzeczypospolitej Polskiej. W czasie pokoju przewiduje się również nadawanie innych odznaczeń, takich jak Krzyż Zasługi, medal ˝Za Ofiarność i Odwagę˝, ˝Za Długoletnie Pożycie Małżeńskie˝.

    Projekt ustawy określa także w sposób uporządkowany kryteria nadawania orderów i odznaczeń. Regulacja ta przywraca również kapituły najwyższych orderów, które mają być kolegialnymi organami stojącymi na straży ich honoru. Ustawa reguluje także kwestie składania wniosków w sprawach orderów i odznaczeń.

    Integralną częścią tej ustawy jest także projekt ustawy Przepisy wprowadzające ustawę o orderach i odznaczeniach, uchylające przepisy o tytułach honorowych oraz zmieniające niektóre ustawy. Powyższe regulacje są koniecznym uzupełnieniem ustawy o orderach i odznaczeniach, ponieważ zawierają przepisy umożliwiające przejście od dotychczasowego systemu do projektowanego. Uchyla się też ustawę z 17 lutego 1960 r. o orderach i odznaczeniach. Nowa ustawa likwiduje dotychczasowy system przywilejów dających prawo do odznaczeń państwowych po określonych latach pracy niektórym uprzywilejowanym grupom zawodowym. Proponowana ustawa w zasadniczy sposób kończy z nadawaniem tytułów honorowych - znosi je całkowicie. Znosi je dlatego, że ich intencją nie było rzeczywiste honorowanie pracy zawodowej, przeważnie nadawano je z innych względów, często politycznych i ideologicznych, co nie zawsze pokrywało się z ich społeczną doniosłością. Nadto tytuły honorowe miały charakter wybitnie okazjonalny i były nadawane nagminnie.

    Proponowane rozwiązania pociągają za sobą konieczność zmiany art. 32 Konstytucji. Konieczność ta związana jest zwłaszcza z wprowadzeniem zapisów dotyczących przepisów wprowadzających ustawę o orderach i odznaczeniach, uchylających przepisy o tytułach honorowych oraz zmieniających niektóre ustawy.

    Panie Marszałku! Wysoka Izbo! Klub Parlamentarny PSL ˝Solidarność˝ będzie głosował za nowymi regulacjami prawnymi w zakresie odznaczeń państwowych, które przedstawił pan prezydent Rzeczypospolitej Polskiej.

Przebieg posiedzenia